Morgunblaðið - 18.02.1922, Síða 1

H0R6U
cu-^ t • n t-t-_ 1 anrlch!
Stofnandi: Vilh. Finsen.
8. árg., 89. tbl.
Landsblað Lögrjetta.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
Laugardaginn 18. febrúar 1922.
tsafoldarprentsmiðja h.f.
Gamla Bíó
Barkskipið
ifSydkorsat<c
verður sýnd
i kvöld i sið-
asta sinn.
Guðm. Thorsteinsson
synpur í kvöld kl. 8*/* hjá Rosenberg.
Hlargar nýjar visur.

Fjármálin.
Magnúsar Gnðmundssonar
fjármálaráðherra í Nd. Alþingis
17. febrúar 1922, vi <S 1. nmr. fjárl.
Um leið og hin háttv. deild nú
Ukur til meðferðar fjárlagafrv. fyr-
M' árið 1923, langar mig til að fylgja
Þ]'í úr hlaði nie/ö nokkrum orðurn,
°S skal þá fyrst geta þess, að í þetta
skifti leggur stjórnin ekki fyrir Al-
Þ'ngi neitt fjáraukalagafrumvarp
íyr'ir hið líðandi ár, eins og venja
kefir verið hingað til. Reyndar geng
'kg ekki að því gruflandi, að ein-
iver gjöld koma utan fjárlaganna,
er snerta yfirstandandi ár, en þan
8jöld verður stjórnin þá að graiða
Segn væntanlegri aukafjárveitingu,
°k á sína ábyrgð, en þess skal jeg
^eta, að ef þessi stjórn situr áfram,
ekki mun vera tilætlunin, mun
yerða gætt hinnar ítrustu sparseini
í þeim efnum. ASalástæðan til að
ekki hefir verið talið rjett a,ð bera
fram fjáraukalagafrv. fyrir yfir-
standandi ár, er sú, að reynsla nnd-
^iifarinna ára hefir sýnt, að ef slíkt
h'v. kemur fram, hlaðast á ríkissjóð
&tórkostleg gjöld, gjöld, sem nú á
Mðari árum hafa numið mörgum
kundruSnm þúsunda króna. Og jeg
v°ha, að stjóminni verði lagt það
Uf ut að vilja ekki þyngja meira
^ árinu 1922 en gert er með fjár-
kigunum, er samþykt voru á síðasta
í’ÍQgi, sjerstaklega þegar þess er
^únst, að tekjuhallinn er áætlaður
sem næst 2 milj. kr. á þessu ári.
^era má að ekki verði hjá því
^°mist að bera einhverjar auka-
kreiðslur þessa árs undir þingiS, en
',<u V(>na, að þær verði sem allra
festar 0g smæstar.
Uegar frv. það, sem lijer liggur
fyrir, var sainið, var reyntað spara
Sl<,|<1 mest, en þó er tekjuhalli á frv.
nemur nærri 200 þús. kr. Bn jeg
verið að ræða, því að þjóðin þolir
,-kki þyngri skattabyrði en á hana
er lög'ð. Ef tekjur og gjöld ríkis-
sjóðsins standast ekki á, er því ekki
anmið fyrir hendi en lántaka, og
jeg þykist ekki þurfa að gefa skýr-
ingu um livar lendir, ef þeirri a:ö-
ferð er haldið áfram. Jeg sje því
; eigi aðra færa leið en þá, að hv. þing
menn leggist nú á eitt um það, að
láta- tekjur og gjöld seem næst stand
ast á. Og það skal jeg taka fram,
| að jeg er fús til samninga um að
' reyna að draga úr gjöldum þeim,
sem stjórnin áætlar í frv. þessu, en
mig uggir, að þaS muni ekki auð-
velt svo að nokkru verulegu muni.
Hins vegar mun jeg berjast gegn
því eins og jeg fæ orkað, að gjöldin
■ verði aukin í nokkru verulegu. Jeg
veit að sönnu, að fram geta komið
. fjárbeiðnir, sem ilt er að komast
hjá, en ef það er með nokkru móti
gerlegt. að losna við þær, verða þær
að bíða. Háttv. þingmenn verða að
sýna hina mestu sjálfsafneitun í
þessum efnnm, enda er jeg þess
fullviss, að almenningur þessa lands
skilur það vel, að nú er meiri nauð-
syn á sparnaði en nokkru sinni áð-
;ur, og að kjósendurnir muni ekki
j áfella þingmenn sína, þótt þeir ber j-
^’ttvissa háttv. deild um, að það
erfitt að klípa mikið á aðra milj.
r"ha af gjöldum þeim, sem áætl-
eru 1922, og jeg geng þess ekki
uUnn, að margir muni álíta of
lfhii
nú
hm
gengið í ýmsum efnum. En
ekki annar kostur fyrir hönd-
fiíl að taka föstum tökum á nið-
u ferslu gjalda ríkissjóðs. Nú erum
V*6r, á sv° alvarlegum tímamótum,
, ustandi8 knýr oss til að athuga.
^Vai ^n(lir, ef vjer nú samþykkj-
1 fjárlög með verulegum tekju-
a' *ulnia skatta getur ekki
'ist. ekki fyrir f járveitingum til
jhjeraða sinna. Jeg vona, að sá
j verði talinn þinggarpur mest-
j ur og mætastur, sem glegstan
j sýnir skilning á því að skilja
j bráðnauðsynlegar fjárveitingar frá
þeim fjárveitingum, sem geta beð-
ið, án tillits til, á hverjum það kem-
ur niður. Verklegar framkvæmdir
getum vjer samt ekki alveg lagt á
hilluna. Pyrst og fremst þarf að
halda við því, sem þegar er til, svo
sem húsum, vegum, brúm, símum o.
fl. Og illfært er annað en auka nokk-
uð við og þá ber að taka það, sem
næst liggur.
| Gjöldin á árinu 1923 eru eftir
frv. þessu áætluð um 8 milj. kr., en
þar af er um 1 milj. kr. afborganir
j á lánum og lagt í ýmsa sjóði, og ef
'frv. þetta væri samþ. óbreytt og
tekjur og gjöld yrðu eins og áætlað
j er, yrði hagnr ríkissjóðs 800 þús.
J kr. betri í árslok 1923 en í b'yrjun
; þess árs. En af þessu veitir sannar-
:lega ekki. Af þessum 800 þús. kr.
verður að taka væntanlegar auka-
fjárveitingar 1923 og það, sem
gjöldin kunna að fara fram úr á-
! ætlun. Og þá- verður sannarlega ekki
of mikið eftir til þess að standast
mögulega tekjurýrnun frá áætlun
og til greiðslu upp í halla yfirstand-
andi og undanfarinna ára. Verði
svipuð niðurstaða fjárlaganna, er
þau koma frá þinginu, og niður-
staða þessa frv., má við það una, ef
vel er á haldið, en ef í nokkru veru-
legn er breytt til hins verra, tel jeg
það með öllu óforsvaranlegt, og
stjórnin áskilur sjer að beiðast
lausnar, cf svo verður gert, því að
liún sjer sjer þá eigi fært að bera
ábyrgð á fjárhagnum. Jeg vona, að
háttv. f járveitinganefndir skilji það
vel, að á þessn þingi veltur mikið
á því fyrir land og þjóð, að þær
haldi spart á, því að reynslan sýnir,
jafnan, að tillögur þeirra eru tor-
dræpar. Sjerstaklega finn jeg á-
stæðu til að snúa máli mínu til
f járveitinganefndar þessarar háttv.
deildar og skora á hana að spara,
því að þungamiðja meðferðar fjár-
laganna liggur í þessari háttv. deild,
eins og kunnugt er.
Til samanburðar við þetta frv.
skal jeg geta þess, að gjöldin eftir
fjárlögum yfirstandandi árs eru á-
ætluð rúmlega 1.350.000 kr. hærri
en í þessu frv. Þessi lækkun gjald-
anna hefir fengist með því að draga
svo mikið úr hinum ólögákveðnu lið-
um, sem fært þótti, eins og þegar
er tekið fram. En gjöldin hefi jeg
áætlað eftir sömu grundvallarreglu
og' í fyrra og þá var háttv. fjárveit-
inganefnd mjög ánægð með þennan
mælikvarða, og vænti jeg, að svo
verði enn. Gjöldin eru því áætlnð
yfirleitt eins og sennilegast þykir
að þau verði, án alls tilits til hvort
frv. í heild lítur betur eða ver út
fyrir það, en það hefir stundum
áður þótt við brenna, að gjöldin
væru áætluð of lágt, til þess að ná
jafnvægi í tekjum og gjöldum á
pappírnum. petta er mikilvægt atr-
iði, og vona jeg að þessi siður hald-
ist framvegis.
Jeg skal þá eigi fara fleiri orðum
um þetta frv. að sinni, en vil víkja
með fáum orðum að yfirstandandi
ári, því að eftir því sem síðasta
þing gekk frá fjárlögunum, er út-
litið ekki glæsilegt. Stjórninni hefir
jafnvel verið legið á hálsi fyrir, að
hún skyldi taka við fjárlögum
eins og hinum núgildandi. Og síð-
astur manna skal jeg verða til að
lofa þau fjárlög, en hins vegar fæ
jeg ekki skilið, að þau hefðu batnað
við það, þótt stjórnin hefði sagt
af sjer. Hitt var nær fyrir stjórn,
sem eitthvert traust hafði á sjálfri
sjer, að beina viðleitni sinni að því
að draga úr gjöldum yfirstandandi
árs með atfylgi þessa þings, og auk
þess vissi jeg, sem hafði samiðgjalda
áætlunina, að hún mundi reynast
hærri í ýmsu en áætlað var, vegna
verðlækkunar, og þetta mun boma
á daginn.
Tekjuhallinn yfirstandandi ár er
áætlaður um 2 miljónir króna, en
önnur þessi miljón er afborgun af
skuldum, svo að hinn raunverulegi
tebjuhalli er áætlaður 1 milj kr.
Spurningin verður nú, hvort vjer
geturn á þessu ári höggvið sbarð í
þennan halla, og má það verða bæði
með hækkuðum tekjum og lækkuðum
gjöldum. Pyrri leiðina tel jeg úti-
' lokaða, eins og jeg hefi tekið fram
Fyrirliggjandis
Mjólk, niðursoðin.
Exportkaffi
Cacao
Chocholade, 2 teg
Ostar, 3 teg
Rúsínur.
Flórsykur.
Majsnnjöl.
Fóðurmjöl
Rúgur.
Sagógrjón, smá.
Sódi og fl.
Hf. Carl HSapfner.

Nýja Eíö
„Thaís**
sjónleikur í 6 þáttum eftir hinni
heimsfrægu skáldsögu Anatole
France, er hlaut Nobelsverðlauo-
in síðastliðið haust. Leikin af
Groldwyn Picture Co. og leikur
hin fræga leikkona
IHary Garden aðalhintv.
Myndin fer fram i Alexandriu
um árið 400 og lýsir afburða vel
lifnaðarháttum þeirra tíma, sukki
hinnar ráðaudi stjettar og mein-
um þeim, sem að iokum nrðu
rómverska ríkinu að falli. Að
því er sýnir nákvæmni í itbúnaði
öllum á sýningunni mi jafna þess-
ari mynd við „Quo Tadis“.
Sýning kl. 8'/,
áður, því að þjóðin rís eigi undir
meiri sköttum, eins og árferðið er
nú, og það má sannarlega heita gott,
ef hinar áætluðu tekjúr koma inn, en
það verð jeg að telja með öllu ó-
víst, eftir því útliti, sem nú er. Þá
er hin leiðin, að lækka gjöldin. Ilana
verðum vjer að fara eins langt og
auðið er. Eins og kunnugt er, var
dýrtíðaruppbót áætluð í fjárlögun-
um þetta ár 120%, en er 94%. Þar
munu sparast um 500000 kr. og um
200.000 kr. áætla jeg að sparist
vegna verðlækkunar á kolum, olíu,
gasi og ýmsu, sem þarf til skóla, I með því að sýna hagsýni og sparn-
sjúkrahúsa og annara. stofnana ríkis- j aði t meðferð og ráðstöfun ríkis-
sjóðs. En þá vantar um 300.000 j sjóðsins, þess sjóðs sem er eign
Hreinar ljereftstwknr keyjtar
hán verði. IsafcldaryrestsmiSja h.f.
kr. til að áætlnnarjöfnuðnr fáist
og um 250.000 kr. hefir stjórnin
hugsað sjer að spara með því að
fresta áætluðum símalagningum og
vegagerðum, ef þingið tekur ekki
fram fyrir 'hendur henni og þá
vantar lítið á, að reikruingslegum
jöfnuði sje náð. En það er aðeins
reikningslegur eða áætlaðnr jöfn-
uður, því að yfir oss vofir samt
sú tvöfalda hætta, að tékjumar
bregðist og að ófyrirsjeð gjöld
komi. Hið síðara má telja víst og
hið fyrra líklegt, svo að jeg væri
óhreinskilinn, ef jeg segði, að út-
litið fyrir yfirstandandi ár væri
bjart. Þvert á móti verð jeg að
telja það ískyggilegt og ef alþingi
sæi sjer fært að draga frekara
úr gjölduniuim yfirstandandi, ár,
en jeg hefi bent á, væri það mjög
æskilegt. Yfirstandandi ár verður
eftir öllu útliti að dæma 3. tekju-
hallaárið í röð og ætti það því að
vera öllum þingheimi ljóst, að
nú verður að nema staðar á þeirri
há'lu braut. Jeg tek þetta eun fram
til þess að árjetta það, sem jeg
sagði áður, uní nauðsynina á að
gæta þess vandlega að auka ekki
tekjuhallann til muna á f járlaga-
frv. því, sem Iþessi hv. deild tek-
nr nú til meðferðar. Flestir lands-
ímenn mnnn nú vera sanimála um,
að hin mesta nauðsvn sj? á sparn-
aði og margir eru þegar teknir
að sftara við sig pesónulega, þótt
fáir sjeu, og það mundi því
sóma sjer illa, ef þingið gengnr á
i.ndan með eyðdusemi og ófor-
sjálni um hag ríkissjóðs. Og eins
og jeg mun víkja að síðar, get
jeg ekki annað sjeð en að heimta
verði af almenningi töluverða
sjálfsafneitun á komandi árum og
þar verðum vjer fulltrúar þjóðar
allra landsmanna og oss er trúað
fyrir að ráða yfir. Á tímum eins
og þeim, sem nú standa yfir, höf-
um vjer blátt áfram ekki siðferð-
islega heimild til að fara dýpra
í vasa landsmanna eftir sköttum
en minst verður komist af með
og um aukning skuldanna er alveg
það sama að segja.
Eitt af því, sem horfir til sparn-
aðar er stutt ,þing og jeg tel það
í lófa lagið að hafa þctta þ :ng
stutt, því að engi stórmál liggja
nú fyrir, að því er jeg best veit,
sem þarfnast bráðrar úriausnar.
Meðferð fjárlagafrv. á e.kki að
þurfa að taka langan tíma og
að lengja þingið regna annara
mála sje jeg ekki, að til tals
geti komið. Þingið mun kosta 3—
4 þús. kr. á dag og það er því
ekki lítil upphæð, sem sparast
við jað að þingið yrði til dæmis
alt að .mánuði styttra en í fyrra.
Jeg hefi gert yfirlit yfir tekjur
og gjöld síðasfliðins árs eftir
því sem hægt er og skal leyfa
mjer að lesa það upp, en tek
nukf. "ekhí Þ*;ð jafnframt skýrt fram, að þær
’ tölur, sem jeg fer með hjer, eru
ekki alveg áreiðanlegar, því að
enn koma fram gjöld, sem heyra
til árinu 1921 og tekjuhliðin get-
ur einnig breyst lítið eitt, en veru-
legur munur verðnr varla hvorki
á tekjum nje gjöldum. Teknia yf-
irlitið er fengið símleiðis frá sýsln
mönnum, þvi að fæatir þeirra hafa
enn sent ársreikninga sína og það
af gjöldum áreins 1921, sem greitt
er í febr. og mars þ. á., er okki
talið með þessu yfirliti.
Til samanburðar set jeg áætl-
un fjárlaganna um tekjur og gjöld
og minni upphæð en 100 krónum
innar
að ganga 4 undan einmitt er alstaðar slept.