Morgunblaðið - 05.03.1922, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 05.03.1922, Blaðsíða 2
MORGUNBLAÐIÐ Hýkomið Gillette- rakvjelar og rakvjelablcð af nýjustu og bestu gerð og gæðum. ^jíuiaCdwjflinu §M Eftir Garðan Gíslason stórkaupmann. NifSurl. Þegar undanskilinn er óverulegui f járstýrkur til verslunarskólans, hef- ir lítið eöa ekkert verið gert af hálfu hins opinbera til þess að styðja eða efla verslunarstjettina, þótt aðrar þjóðir telji sjer það nauðsynlegast eins og nú er högum háttað, og meta meira hyggindi sem í hag koma en háskólaheimspeki. Aftur á móti hefir þing og stjórn síðari árin lagt ýmsa stóra steina í veg verslunarstjettarinnar(þótt hjer eigi ekki allir óskift mál) og get jeg eigi gengið fram lijá þeim án þess að athiiga þá, þegar ræða er um verslunarástandið, þótt mjer sje það ógeðfelt. Fyrst verður fyrir mjer Lands- verslunin. Tlún var stofnuð sjiemma á stríðs- árunum og þá talin af mörgum þörf styrjaldarráðstöfun. Ilún átti að tryggja landinu nauSsynjavörur og sanngjarnt verðlag, hjálpa verslun- arstjettinni, þar sem hún stóð betur að vígi með aðdrætti. Ilún átti sem minst að raska verslunartilhögun; gefa innlendum kaupmönnum engu síður en útlendum kost á að selja henni þær vörur, er hún falaðist eft- ir, og vinna í nánu sambandi við verslunarstjettina með hag þjóðar- innar fyrir augum. Það kom snemma í ljós, að þessum lífsreglum var illa fylgt, og það má telja víst, að eftir því, sem raun varð á með verslun landsins á stríðs- árunum, hefði þjóðinni orði það gæfuríkara, að aldrei hefði Lands- verslunin komið til sögunnar. Þann kostnað, sem landið hefir haft af þeirri verslun frá byrjun, má að miklu leyti telja óþarft eyðslufje. Vei'slunarstjettin hafði nokkurt fje, hús, fólk og annað, er til þess þurfti að reka verslunina í landinu. Og að því er erlend stjórnarvöld áskildu íhlutun ríkisstjórnarinnar um vöru- kaup, mátti koma útbýtingu heppi- legar fyrir innanlands öllum hlut- aðeigendum að skaðlausu, ef stjóm- arvöldin hefðu viljað nota nána sam vinrni við verslunarstjettina. — En það var síður en svo. Jafnaðarmenskan og Tímahróð- urinn mynduðu lijá fólkinu andúð og tortrygni til kaupmannanna og pólitískir hvirfilvindar í þingi og stjórn útilokuðu samvinnu. Landsversluninni voru afhentar miljónir úr fjárhirslu ríkisins, næg- ur skipakostur, stórhýsi og alskonar verslunarlið. Þegar hún svo keptist við að flytja til landsins alskonar vörur, án tillits til nauðsynja eða aðflutninga verslunarstjettarinnar, og hún tók sjer í hendur hvað eftir annað einkainnflutning á nauðsyn- legustu vörum, væntu bjartsýustu menn þess að hún mundi græða svo mikið fje í ríkissjóð, að þjóðin yrði skattfrjáls þegar frá liði. Þessi von mun þó ekki hafa verið vakin af aðstandendum stofnunar- innar.Þeir hjeldu því fram viðfólkið að Landsverslunin væri ekki rekin- í ágóðaskyni eins og á daginn hefir komið, — tilgangur hennar væri göf- ugs eðlis —, umliyggja fyrir þjóð inni — og þá fyrst og fremst skorð- ur gegn ofmiklum ágóða verslunar- stjettarinnar af viðskiftum. Þótt verslunarstjettin bæri á þessmu ár- um þyngstar gjaldabyrðar til opin- berra þarfa, en Landsverslunin eng- ar, var lítið kvartað yfir því að hún stæði í vegi hvað verðlag snerti, enda má finna þess morg dæmi að kaupmenn seldu ódýrar en hún, engu lakari vörur. En hitt hefir verslun- arstjettinni þótt órjettlátt og kvart- ar enn undan, að Landsversluninni er leyft ár eftir ár, jafnevl eftir að minsti tilverurjettur hennar er löngu horfinn, að flytja inn og versla með drjúgan skerf af vöru- magni því, sem til landsins flyst, og þannig eyðileggja eða spilla atvinnu stjettarinnar sjerstaklega í tilliti til þess, hvern árangur Landsverslunin sýnir á allar hliðai'. Einkasala ríkisins á einstökum vörum er jafnfrámunaleg og ill- ræmd. — Til hennar er stofnað í i þeim tilgangi að afla tekna. En eins ! og hagar til hjer á landi, sjer hver ■ maður, sem nokkuð þekkir til af- skifta ísl. stjórnarvalda af verslun, hve óheppileg þessi ráðstöfun er. Tekjurnar í ríkissjóð munu ná.st á auðveldari og áhættuminni hátt með ■ tollum. Frjálsræði manna að velja þá vöru sem þeir vilja, er útilokuð. Sölukostnaðurinn mikið meiri, en hins vegar freisting til undanbragða og skerðing á atvinnu verslunarstjett arinnar, og hlýtur hún því að standa fast á móti einkasölu ríkisins, og tilraunum, er ganga í þá átt. Samband ísl. Sainvinnufjelaga er einn steinninn, sem stjórnarvöldin hafa lagt í veg verslunarstjettarinn- ar að því leyti, sem fjelögin hafa hlotið serstaka lagavernd, sjerrjett- indi, skattfrelsi og vildarkjör í við- skiftum við Landsverslun og Lands- banka . Þessi f jelagsmyndun er sam- band eða hringur flestra kaupfje- laga landsins, sem framan af, eða meðan þau voru rekin á frjálsleg- um grundvelli og án pólitískra á- hrifa, gjörðu- verslun landsins nokkurt gagn, eins og áður hefir verið minst á. Nú telur þessi hring- ur sig vera orðið ríki í ríkinu, og mun þar bæði vera,’ átt við viðskifta- aðstöðu og pólitískaaðstöðu. Það er ekki vafi á því, að þessi verslunarstefna hefir mjög hnekt innlendri verslunarstjett, enda tel- ur Tíminn, að á Norður- eg Austur- landi gæti nú ísl. kaupmanna lítið, nema á Akureyri og Seyðisfirði, og virðist hann á allra síðustu tímum vilja fara að rjetta innlendu kaup- mönnunum hjálparhönd, gegn öðr- um meiri óvinum sambandsins, sem sje verslunum þeim, er útlendir menn eiga hjer á landi. Þessu til- boði mun eigi verða tekið, enda mun þjóðinni veía töluvert heppilegri viðskifti þeirra verslana, en sam- bandsins, eins og nú hagar til. — Annars skal jeg ekki dæma um mátt þessa „ríkis“, en jeg vil benda á það, að frá sjónarmiði verslunar- stjettarinnar og þeirra, sem játa til- verurjett og nauðsyn hennar, er þessi hringmyndun til mikils tjóns fyrir hana og alt þjóðfjelagið. Að samband ísl Samvinnufjelaga standi á öndverðum meið við versl- unarstjettina, sjest meðal annars á skrifum forsprakkanna í Tímanum. Sjerstakur skóli fyrir þessa verslun- arstefnu hefir verið settur á stofn, með álíka fjárstyi-k úr ríkissjóði eins og veittur er skóla verslunar- stjettarinnar. Sambandssinnar hafa engan þátt tekið í fjelagslífi versl- unarstjettarinnar, heldur þvert á móti unnið af mætti á móti innlend- um kaupmönnum, sem á þeirra máli heita „braskarar“. Bygging samvinnuverslunarinn- ar er meingöiluð að ýmsu leyti, og því er ekki að undra, þótt fast hafi verið sótt að fá pólitískar styttxxr henni til stuðnings. Aðalgallinn er sameiginlega ábyrgðin á skuldaviðj- Búta-Öagar. Á mánudag (morgun) og þriðjudag verða allir taubútar, sem safnast hafa, seldir með afarlágu vei'ði. Ennfremur verða Karlmanna- og drengjavetrarfi-akkar, Kvenvetrarkápur og Ullarprjónakjólar fyrir börii seldir með mjög miklum afföllum fram eftir þessum mámxði. staðinn eða reka verslunina, og skiftast þar mjög skoðanir manna. Nokkrir vilja, að ábyrgðarlausir ráðsmenn þjóðarinnar tilnefni til þess menn, sem í i'eyndinni hafa hvorki siðferðislega, lagalega nje efnalega ábyrgð á því, hvernig starf- inn er rekinn. Öll skakkaföll verða forlög, sem hvergi koma fram, nema á baki þjóðarinnar. Aðrir vilja að atvinnurekendui'ii- ir velji sjer sjálfir sína sendiboða. Þeir mynda hringi í þjóðfjelaginu um vörusölu og vörukaup, með -jer- stökum tilstyrk og lagavernd þjóöar- innar. Þeir leitast við að útrýma ' frjálsri, innlendri verslun, en leggja ! alt kapp á að eiga kaup við útlend- inga, þótt kostur sje á hagkvæmri verslun innanlands. Þetta fyrirkomu leiðsluna, og koma afurðnuum á sem besta markaði. Ennfremur þarf þjóðiu öll að vinna og spara, og sýna góðan vilja í verkinu; þá getur frjáls þjóð búið í fullvalda ríki. Frá Danmorku. Reykjavík 4. mars. Bók dr. Jóns Helgasonar biskups um íslensku kirkjuna. I sambandi við xnjög hlýleg orð í garð fjelagsins „Dansk Islandsk Kirkesag“ flytja landsblöðin dönsku í'itdóm unx bók þá, er fjelagið hefir gcfið út eftir dr. Jón Helgason: urnar, samfara ábyrgðai’leysi þeirra, sem ráðsmenskuna hafa á hendi. — Ilvað ábyrgðarleysið snertir, eiga þær sammerkt allar þrjár verslxxnar- stefnurnar, sem nefndar hafa verið ; Landsverslunin, einkasalan og Sam- bandið, og er það eitt út af fyrir sig nóg til að fordæma þessar versl- unarleiðir. Ýmsir fleiri steinar liggja í vegi vcrslunarstjettarinnar af völdum þings og stjórnar, svo sem verslunar- hömlur pg óheppjleg lagaboð, en fram hjá þeim geng jeg í þeirri von, að þeim verði útrýmt svo fljótt sem föng eru á. Aðalatriðið er, hvei'nig heppileg- ast sje fyrir þjóðina að versla. Frá hennar sjónarmiði horfir það mál við eins og reynsla atvinnurekenda eða bónda í sveit hefir kent. Hann leitast við að kaupa sem óclýrast til búsins, en selja framleiðslu sína (af- urðirnar) , sem best. Ef liann er góð ur bóndi, þá gerir hann meira. Hann laðar fólkið sitt til þess, að vinna sem mest og best, og velur það eftir eðlisfari og hæfileikum til hvers starfa. Hann sjer að það er bú- hnykkur að framleiða sem mest, og gera vörur sínar svo úr garði, að þær hafi sem mest verðmæti. Sjálf- xxr fer hann svo gjarnan með þær í kaupstaðinn, og kaupir fyrir þær nauðsynjar sínar. Því hann skoðar þetta vandaverk, er hann trúir sjálf- um sjer best að leysa af hendi. Þjóðfjelagið skiftir einnig með sjer verkum, og velgengni þess er mikið undir því komin, hvernig því, eða ráðancli möxmum þess, tekst að skifta verkum eða að velja í stöðurn- ar, hvernig þeir geta laðað þjóðina til að vinna, hve verðmæt fram- leiðslan er, og hvernig með hana er verslað. Hjer kemur það til athugunar meðal annars, hver á að fara í kaup- lag steytir a sama skerinu: ábyrgð- arleysi og einræni. Má í sambandi við það minnast á máltæki, er segir; „The Devil is never very far away from those who are responsible to none but God for their action“. Þá er þriðja fyrirkomulagið, sem algengast er hjá öllum siðuðum þjóð um, að sjálfboðaliðar annist versl- unina, innan lagaramma, er þjóð- fjelögin setja, með eigin fje og á eigin ábyrgð, eins og á sjer stað með hverja aðra atvinnugrein þjóðfje- lagsins. Þeir, sem takast þetta starf á hendur í þessum skilningi, er versl unarstjettin. Og þar sem verslunar- starfið er þýðingarmikið, víðtækt og fjölbreytt, — meira að segja líf- æð þjóðfjelagsins, eins og áður er á vikið, — má með sanngirni ætlast til þess, að þeir mörgu nxenn, er gera þetta að lífsstarfi, reki það hagan- legar en þeir fáu menn, sem þjóð- fjelagið eða einstakur flokkui' manna leigir til þess, jafnvel þótt gert sje ráð fyrir, að fyrir Valinu verði aðeins englar, því rás tímans hefir sýnt, að englar geta fallið. Þeir menn, sem alvarlega hugsa um þetta mál, og vilja sýna viðleitni til þess, að rjetta við fjárhag og Verslun þjóðarinnar, hljóta að sjá, að úr kreppunni og ógöngunum verður ekki konxist, nema með gagn- gerðum og róttækum stefnubreyt- ingum í verslunarmálum. Bein afskifti ríkisins af verslun verða senx bráðast að hætta, — þar með er átt við landsverslun, einka- sölu og aðra dilka hennar. Bændaverslun verður að standa jafnfætis annari vei'slun í landinu, að lilíta sömu lögum, annaðhvort sem pöntunarfjelög innan sveita, ‘eða hlutafjelög með takmarkaðriábyrgð. — Mentun verslunarstjettarinnar þarf að efla og örfa þá viðleitni, er að því lítur, að auka og bæta fram- „Islands Kirke fra Reformationsti- tb'u til vore Dage“. Segir þar svo: Bokin, sem fíytur skýra og ítai’lega lýsingu á kirkjumálum Islands 4 tjeðu tínxabili, hefir margt inni að halda, sem dönskum lesendum er nýtt og eftirtektarv., því um þetta. mál hefir ekki verið ritað áður. Við þetta bætist, að frágangur bókar- innar er sjerlega . góður, bæði að því er snertir pappír og prentun, og flytur fjölda ágætra mynda. Má mæla með þessari bók, sem meðal þeirra bestu, er komið hafa á bóka- markaðinn á síðari árum. Vinnudeilurnar. Hinir opinberu miðlunarmenn hoðuðu aðilana á sameiginlegan fund í gær (föstudag) til þess að semja um þau atriði, sem enn eru óútkljáð, hin svo nefndu almennu ákvæði og 8 stunda vinnudaginn. Á fimtudaginn var áríðandi for- mannafundur haldinn í „De sanx- vúrkende Fagforbund“, og í dag heldur vinnuveitendaf jelagið stjórn- arfund. Samningaumleitunum helclur á- fram við málara, seglasaumara og við sveita- og skógarvei'kamenn. Östasiatisk Kompagni. Samkvæmt ársrcikningi þess fyrir 1921 hefir brúttóarðurinn orðið 2fí milj. kr. Verðux' hluthöfum greitt 20%, en fyrir 1919 fengu þeir 35% og 1918 40%. Blað fyrir danðka fanga. Fangelsastjórnin danska ætlar frá 1. apríl n. k. að gefa út vikublað senx ætlað er föngunx í fangelsi Dana Blaðið verður 8 síðui’, og segir bæði frá innlendum málum og útlendum tíðindum, gefur upplýsingar um at- vinnumál o. s. frv. V«rSur blaðið prentað í Nyborg.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.