Morgunblaðið - 02.04.1922, Qupperneq 2

MOBGUNBLAÐIÐ
brjóti löp; o" stofnleyfisbrjef bank
Alúðarþakkir fyrir auðsýnda samúð við andlát og jarðai’för
konunnar minnar Sólveigar Sigurðardótur.
p.t. Reykjavík, 2. apríl 1922.
Pyrir bönd mína og barna minna.
Guðni Símonarson,
Breiðholti.
□lympiunefnd Knattspyrnumanna.
Skugga-SuEinn
(Alþyðusýning)
mánud. 3. þessa mánaðar kl. 8 síðdegis í Iðnó.
Aðgöngumiðar kosta: betri saeti kr. 2.00 og önnur kr. 1.00,
barnasæti 0.50. Aðgöngumiðar seldir frá kl. 1 eftir hádegi á mánu-
dag í Tðnó.
útgáfan hafi verið hæfileg þessi
ár í hlutfalli við verslunarveltuna.
En þar stöðvar hann útreikning
sinn og fer svo yfir á síðastliðið
ár og slær því föstu, að það ár
(1921) hafi verslunarveltan ekki
getað orðið meiri en 65 milj. kr.
En úr því að hann ber það á ís-
landsbanka að hann hafi „spekú-
lerað” með seðla sína árin 1917—
1921, hefði legið nærri að hann
hefði haldið lengra í þessum út-
reikningi sínum en til ársins 1915,
að minsta kosti svo langt sem
skýrslur náðu. Nú eru skýrslur til
fyrir árin 1916—1919, og er því
fróðlegt að halda áifram útreikn-
ingi B. K. í þessu efni fyrir þau
ár, o g kemnr þá í ljós það, sem
hjer segir:
Verslunarvelta. Seðlar hæst.
1916 79.000.000 5.950.805
1917 73.000.000 6.182.300
1918 78.000.000 7.913.895 10Vt%
1919 O o o 11.873.480 9V.%
Upphæðin fyrir árið 1919 er bygð
á ágiskun hagstofunnar, sem er
langt komin með skýrslugerð fyr-
ir það ár. Fyrir árin 1920 og 1921
eru engar skýrslur gerðar og vjer
búumst við að áætlun B. K. um
að versluuarveltan 1921 hafi að-
eins verið 65 milj. kr. sje altof
lág.
Þegar nú ofanritað er athugaö,
sjest að seðlamergðin 1917—1919
er alls ekki svo mikið hærri en
árin á undan að hún geti gefið
nokkurt tilefni til ákæru B. K. á
hendur bankanum um „spekula-
tion“ í seðlunum. Menn muna,
hversu gróði manna var mikill
þessi stríðsár og því eðlilegt að
hlutfallslega mikið væri af seðl-
ttm meðal almennings. En það lief-
uj reynst ómögulegt að draga úr
sr-.ðlamergðinni óðar en gert hefir
verið, nema þá að orsaka alment
eignahrun, sem bankinn að sjálf-
sögðu hefir tálið skyldu sína að
forðast eftir því sem frekast er
unnt.
Þetta, sem nú er sagt, sýnir,
að hvor grundvöllur B. K. sem
tekinn er, þá virðist ekki vera
óhæfilega mikið úti af seðlum, og
það, sem að ofan er skýrt frá, að
ekkert útboð er á seðlunum erlendis,
virðist benda í sömu átt.
Reynslan sýndi það líka síð-
astl. haust að seðlarnir komust
yfir 9 milj. kr. í okt. þó að bank-
inn ætti að greiða ríkissjóði alla
forvextina af þeim seðlum, sem
voru yfir 7 milj. Það sýndi sig
því að bankinn gaf út yfir 2 milj.
aí seðlum, sem hann ekki gat
haft neinn hagnað atf. Það ráð
B. K., að leggja þetta ósanngjarna
gjald á seðlaútgáfuna dugði því
ekki til þess að halda seðlunum
neitt nálægt því hámarki, ea. 5
til 6 milj., sem B. K. virðist telja
hið rjetta, og mun enginn geta bor
ið íslandsbanka það á brýn, að
hann hafi síðastl. ár veitt óhæfi-
lega mikil lán, svo munu menn
hafa orðið varir við erf’ðleikana
á því, að fá lán í bankanum og
vjer trúum því ekki að B. K. vilji
s:ika bankanr. um of miklar lán-
veitingar síðastliðið ár.
Að endingu hljótum vjer að
lýsa ósönn þau ummæli B. K.,
að bankastjórar fslandsbanka
hugsi að því er seðlaútgáfuna og
annað snertir „um það eitt, að
græða fyrir stofnunina" eins og
hann kemst að orði. Hann ber
þar meö þær sakir á bankastjórnina
að hún geri sig seka í því, að
stjóma bankanum þannig að hún
ans, því þar segir svo, að það
skuli vera tilgangur ba.ikans að
efla og greiða fj’rir framförum
fslands í verslun, búnaði, fi.sk'.-
veiðum og iðnaði og yfirhöfuð
bæta úr peningahögum landsins,
og að því leyti sem B. K. virðisí
saka bankastjóra yfirhöfuð uni
slík skvldubrot, þá kemur ábnrð-
ur þessi úr hörðustu átt, þar sem
Svo skammt er síðan hann sjálfur
sat í bankastjórastöðu í Lands-
bankanum.
o-
Agrip af ræðu Bjarna Jónssonar al-
þingism, frá Vogi fyrir minni Helga
Pjeturssonar 3 Mensa academica
31. marts 1922.
Jeg veit éigi, hvort, sú kynslóð,
sem er hjer í meiri hluta, hefir
sjeð þann árroða er ljek um fram-
sýn vora, þeirra manna, sem eru
þegar komnir yfir á seinni síðuna
í aldaropnunni eða eru að komast
það. En þá 1 jek skínandi dags-
brúnarbirta um allir vonir vorar
og ái'roði um fyrirætlanir vorar.
Svo var að minsfa lcosti um þá,
sem gengu mentaveginn og voru
mjer samferða.
Þetta mun vera ein ástæðan til
að menn gerðust svo djarfir, að
taka sjer fyrir hendur bókmenta
■starf og vísinda h.jer á landi.
Því að þrátt fyrir alla tröllatrú
i\ framtíð þessarar þjóðar og á-
gæti, þá hefir þó sii hvimleiða
setning ýmislegt sjer til stuðnings,
að ísland s.je sálnamorðingi. Það
liggur auðvitað í því, að einhverju
leyti að þjóðin er fámenn og ef
til vill heldur fátæk, en þó miklu
meira í þröngsýni. Því er full
þörf þess sólglits, er jeg nefndi,
til þess að ungir menn leggi út
í að vinna að listum og vísindum.
Þau störf varpa geislum' á þjóð-
lífið, en ekki fiskveiðar eða bún-
aður eða iðnaður eða annað er
lýtur að því, að efla viðurværis
og viðhaldsnauðsynja. Það er alt
harla nauðsynlegt, en maðurinn
lifir ekki til þess aö jeta, heldur
jetur Iianp til þess aS lifa, En
lífið er hinn andlegi þroski. Hjer
er nú staddur ungur maður, fje-
lagi minn Helgi Pjetursson, er sá
þessar vorvonir æskumannsins og
árroða yfir framtíðinni. Óort
kvæði eru fegurst og óunnin af-
rek glæsilegust.
En þótt bjart væri framund-
an í augum vorum, þá höfðum
vjer þó allir svo mikið af ver-
aldarvisku, að oss var það ljóst,
að margir < erfiðleikar fylgdu slík-
um verkefnum, að þeim fylgdi
meðal annars æfilöng fátækt. Því
að þeir sem vinna að erfiðustu
verkum mannanna, hafa lítinn tíma
afgangs til þess að afla sjer lífsnauð-
synja. Og ljóst er það öílum, að vís-
indamaðurinn eða listamaðurinn á
alt á hættu, bæði það, sem alment
ei metið mest, og hitt, sem hann
metur mest, sem er hinu miklu
dýrara. En b.jarmi óortra kvæða
og óunninna afreka dró til þess,
sem verða vildí.
Þessar sýnir sá Helgi Pjeturs-
son einkarfagrar. En því k i’biði
jeg hann ungan, þótt haun sje nú
fimtugur í dag, að ekki er að sjá
enn í dag að hann hafi mist sjón-
ar á hillingum þessum. Og er það
meira en sagt verður um aðra
menn. Jeg er með bjartsýnustu
mönnum, og þó hefi jeg, ef jeg
dreg frá fyrsta áratuginn, gengið
48 st.ig niður á við frá því er trú
mín var mest á fólk og framtíð, en
hann hefir eigi færst einu stigi
neðar, nema miklu fremur komist
hærra í stigann. Og þó hefir hann
átt að búa við.alt það andstreymi,
sem manni getur mætt.
Hugprýði þarf til þess, að leggja
út á braut vísindanna hjer á lancþ,
en meiri hugprýði þarf til þess,
að halda áfram, þegar nálega alt
bregst, en mesta luigprýði þarf til
þess að leggja sjálfan sig, starf
sitt og vonir undir atkvæði al-
þingismanna á hverju ári. .Jeg
hefi því hugprýðina einkum í
huga, er jeg mæli fyrir minni
Helga Pjeturssonar.
Hann hefir unnið svo merkilegt
verk í jarðfræðisrannsóknum sín-
mn, að vel hefði mátt endast hon-
um til heimsfrægðar, e'f hann hefði
verið alinn af stærri þ.jóð og ef
hann hefði fengið fjárstyrk næg-
an til þess að halda því verki
áfram meðan hann hafði óskerta
heilsu og krafta. En þótt margt
hafi móti blásið og verið erfitt og
andstætt, þá hefir eigi bilað trú
hans á mátt og mannkosti þjóðar-
innar. Hann hefir haldið þessum
rannsóknum áfram og seilist nú
jafnvel upp í festingu himinsins
og vill fá fang á stjörnunum.
Hann er því hinn mesti trúmaður.
Og jeg met allamiklatrúmennmikils,
ekki svo mjög þá, sem trúa því,
að jjeir fái að verkalaunum „klára
vínfeiti og merginn með“ eftir
dauðann, sem hina, er trúa á sig-
ur hins góða og trúa því, að þessi
þjóð rísi úr öskunni sem fuglinn
Pönix miklu fegri og göfgari en
hún var áður, eða þá sem trúa á
mátt sinn til stórverka. Því er
mjer í hug kraftur trúarinnar, er
jeg mæli fyrir minni Helga Pjet-
urssonar.
í nafni samkomunnar þakka jeg
honum fyrir unnið starf hans, fyr-
ir hugprýði ‘hans og tröllatrú. Og
þar sem hann kemst nú í dag yfir
a seinni síðuna í aldaropnunni, þá
óskum vjer honurn að hann lifi
það að lesa hana á enda. Má#þá
og vera að margt verði öðruvísi
en nú er eftir'þamn tíma, en víst
er að þá fær hann tíma til að
sýna til fulls hugprýði síha og
trú. Jeg vil ekkert fullyrða um
starfsemi iþessa vonbjarta manns,
sem hann hefir nú með höndum,
eh hver veit nema hann hafi þá
mýlt 'eiphverja af stjörnum him-
insins og fleygt. henni í fang ís-
lendingum og mannanna. Hvað
sem um það er, þá fylgja honum
nú bestu árnaðaróskir vorar.
Megum við fá að heyra eitt ís-
lendinga húrra. Helgi Pjetursson
lifi lengi og vel!
-------O-------
Helgi Pjeturss.
í tilefni af 50 ára afmæli hans.
Þín heimspeki seilist til himins;
þinn hugur er djarfur og frjáls.
Og talandi tákn ertu snildar
og tignar hins íslenska máls!
Guðirnir voru þjer góðir:
þeir gáfu þjer frábært vit,
sem aldrei þú eyddir í hroka
eða í nágrannakrit!
Sameina viltu, — ei sundra;
þín sál er ei tvístruð, deild.
Þú alheimsins undur tengir
í eina samræma heild!
Lát anda þinn hef.jast hærra,
ef hærra er unt að ng.
Og hnattanna samklið hlera
og hjartnanna duldu þrá!
Lát anda þinn ofar líða
og áfram til meira hróss.
Ger ísland að ,,aflsvæði“ friðar
og einingar, frelsis og Ijóss!
Speki þín spurst hefir víða ;
spari þjer nomin köld
áhyggjur allar og kvíða.
Aukist þjer máttur og völd!
G. Ó. Pells.
-------o-------
Alþingi.
Fundir.
I gair var enginn fundur í Ed. og
fundur í Nd. stóö stutt. Nokkrar
umr. nrðu þó um frv. um framleng-
ingu á útflutninsgjaldinu. ITafði
meiri hluti fjárhagsn.^ (4 gegn 1,
Jak. M.) ekki sjeð s.jer fært annað
en að gjaldinu væri haldið þetta ár-
ið. Ilafði M. K. framsögu f jrn., kvað
hann skatt þennan neyðarúrræði.en
f.járhagurinn leyfði það eigi að fella
hann niður. Þess væri og að gæta
að tilfinnanlegur væri hann ekki og
flestir útgerðarmanna mundn ekki
búast við því að hann fjelli niður.
Jakob Möller og Magnús Pjeturs-
son lögðust fast á móti þessu gjaldi-
ITefði það verið sett í fyrra sökum
þess að annað hefði ekki þótt, tjóa
vegna hins mikla tekjuhallu sem þá
var á fjárlögunum, en jafnframt
fastlega gert ráð fyrir því að það
stæði aðeins þetta ár. Mætti þetta
gjald með engu móti festast í fjár-
lögunum. Væri enn þess að gæta, að
fjárlögin myndu nú verða afgr. með
litlum tekjuhalla og jafnvel senni-
lega verða tekjuafgangur, því að
tekjuaætlunarliðir fjárl. mundu of
lágt reiknaðir, einkum tekjuskattur-
inn. En jafnvel þótt tekjuhalli yrði
væri gjaldið samt sem áður óhaf-
andi, því að framleiðslan þyldi það
ekki og auk óeðlilegt og órjettmætt
að skatta framleiðsluna einmitt, þeg-
ar næst lægi að verðlauna hana.
Jón Þorláksson og Magnús Guð-
mundsson hölluðust að frsm. meiri
hl. og kváðust eigi sjá sjer fært að
afnema það nu, en tjáðu sig alger-
lega mótfallna því til frambúðar
Benti Jón Þorl. á það, að vel mætti
Ijetta gjaldinu af á næsta þingi ef
svo reyndist, a fjárhagur ríkisins
þvldi það.
Magnús Kristjánsson sýndi fram
i það með tölum, að tiltölulega lítið
gjald kæmi á hvert skip og væri því
ekki tilfinnanlegt.
Pjármálaráðh. lívað m.jög óvíst
bvort tekjuskatturinn mundi fara
mikið fram úr áætlun, að minsta
kosti væri ekki varlegt að byggja á
því. Tók Jón Auðunn í sama streng-
inn. Var frv. svo vísað 1il 3. mnr.
m eö 20 : 5 at,kv.
Þa talaði M. P.jet. fyrir frv. sínu
um það að fella niður dýrtíðarupp-
bót alþingismanna. Kvað liann or-
sökina til þeés, að hann kom fram
með frv. þetta vera þá, að komið
hefði til mála í fjvn. að minka dýr-
tíðaruppbót gamalmenna, og annara
samkv. 18. gr. fjl.. um helming.
Hefði sjer fundist liggja nær að al-
þingismenn sneru sjer fyrst að sjálf-
um sjer áður en þeir rjeðust á þann
garðinn sem lægstur væri. Væri
þetta líka sú eina dýrtíðaruppbót
sem Alþingi gæti felt niður samn-
ingslaustj því að hjer væru það þm-
s.jálfir sem við dvTtíðaruppbótinni
ættu að taka. Vafasamt væri ein-_
göngu um þá, sem kvnnu að greiða
atkv. móti frv. Taldi frsm. ekki þörf
á því að vísa málinn í nefnd, þm.
gætu athugað það í sætum sínum.
Magnús Jónss. kvað það mundi
tilætlunina, að frv. iþetta flyti í
gegn nm þingið á spjehræðslu
þm- Kvaðst hann líklega tæplega
hafa þorað að taka til máls ef
hann hefði ekki verið búsettur hjer
í Rvík, en vegna þessa skifti hanh
það minna máli en margan annan
hvernig um frv. þetta færi. En
hann kvaðst telja sjálfsagt að frv.
færi í nefnd, því vel væri þess
vert að þetta væri athugað. Væri
þingfarakaupið sett til þess, að
fátækari mönnum væri ekki bolað
frá þingsetu vegna kostnaðar og
væri full ástæða til að rannsaka
málið frá þessari hlið.
Prv. var vísað til fjárhn. með
20:5 atkv. og til 2. umr. með öll-
um atkv.: 2.
Dagskrár;
Efri deild. 1. fr\r til laga um
stækkun verslunarlóðarinnar í
Hnífsdal í Norður-ískfjarðarsýsl11
1 umr. 2. um afnám kennara'
embættis í hagnýtri sálarfraaói
við Háskóla ísland* 1 umr.