Morgunblaðið - 21.04.1922, Síða 2

MORGUNBLAÐIB
Leikfjelag Reykjavikur.
Kinnarhvolssystur
leiknar sunnudag kl. 8. Aðgöngumiðar seldir í Iðnó í dag frá kl. 5—7 á og morgun kl. 10—12
og 2—7 og við innganginn.
Síðasta sinn.
Jóhannes Kjarval.
Málverkasýning
opin frá 11—8.
■ekki allir sama mælikvarða fyr- llípj clrnlaiiriripnrin
ir veðráttufarinu, sömu árstíðina. UlU J«^UIQLLLJ [J^Uy LL.
1 morgun leit jeg yfir veður-
farið í veðurfarsdagbók minni,
yfir veturinn, sem nú er að renna
út. Máske einhver hafi gaman
af að kynnast athugunum mínum,
þótt ekkert sje vísindasnið á þeim.
En gott þætti mjer að styðjast
við líkar tölur um veðráttufar,
þegar jeg er að bisa við gamlar,
ónákvæmar veðurfarsfrásagnir um
fyrri alda veðurfar.
Á síðastliðr.um vetri hafa verið
69 frostdiagar, meira og minna
allan daginn. Þár af 62 dagar
með frosti frá 0°—5° C, en 7
dagar með meira frosti. Stöku
'd.agana hefir ekki frosið allan
t daginn.
Hiti yfir frostmark hefir verið
í 111 daga. Þar af 53 dagar með
hita frá 0°—4°, en 58 dagar með
4"—8°.
Urkoman hefir verið mikil. í
(Ur ræðu Magnúsar Helgasonar við
uppsögn Kennaraskólans).
Stundum komst það til tals hjer
i vetur, að breyting kynni að
verða í haust á kennaraskólanum
eftir tilhögun milliþinganefndar.
Af því verður ekki í þetta sinn.
Nefnd sú, sem um það mál fjall-
aði í neðri deild alþingis, lagði
það til að fresta því að sinni, það
kaus jeg líka helst- fyrir skólands
hiind. Milliþinganefndin hafði iagt
tii að lengja skólatímann að
miklum mun, til þess að auka
námið, en styikja hins vegar
cámsfólkið drjúgum úr ríkissjóði,
Jeg þótist sjá það í hendi mjer,
að þingið mundi ekki veita styrk-
inri, og þá taldi jeg óráð að lengja
námstímann, eins og stendur, enda
vildi jeg sem minst eiga örlög
kennaraskólans undir þessu þingi,
Mjer þótti kenna þar svo mikils
127 daga hefir meira eða minna j kulda í garð kenslumálanna um
dropið úr loftinu, rignt eða snjó-!þær mundir,
að; regn í 71 dag, en snjór eða j Skólinn mun því að forfalla-
hagl í 56 daga. Þar af jelja- j lausu enn halda áfram í sama
gangur af S.W. eða W. 20 daga horfinu næsta vetur. Hins væri
og hríðarbylur 9 sinnum.
Stormviðri mikil hafa komið
62 sinnum (veðurhæjð 8—9), en
óskandi, að dvalarkostnaðurinn
hjer yrði ögn skaplegri, svo að
ykkur yrði síður um megn að
rckveður 6 (með veðurhæð um sækja hingað aftur og Ijúka
10). Lognadagar 13 og 22 daga j náminu. Ilelst vildi jeg, að þið
gola og kali (veðurhæð 1—3). i gætuð það öll. En vorkunn væriþað
Vindáttin. Af austlægri átt í. þó að fregnimar frá alþingi fældu
50 daga, Suðvestri 48, Suðvestri j heldur bæði ykkur og aðra frá
og vestri 37, Norðri og norðaustri
31 N.W. 7 og Suðri 7.
Sólfar. Til sólar hefir sjest
meira og minna í 106 daga. Lítið
sólfar (Sólskinsmogn 1—3) 55
sinnum og í 51 dag, fult sólfar
(3—4) nokkra tíma á dag.
Veðurfarsmerkin hin helstu:
Kosabangar sáust 9 sinnum, regn-
bpgi 5, lofthyllingar 14, kvöld-
roði 5, morgunroði 3, norðurljós
16, þrumur 3, mistur 6, Cirrussky
5, Cirrus Stratus (blika) 18.
Svona hefir veturinn litið út,
og einkenmir hann mest austan-
ítt og margir heitir dagar óvetr-
arlegir. Veturinn var frostmildur,
þó oft frysi, snjóljettur þó oft
snjóaði, en mjög regnsamur og
stórviðrasamur, og tíð umskifti
veðra, t. d. í 15 daga mörg veð-
ou sama daginn. Er lítið tillit tekið
tíl þeirra daga í tölum þeim,
sem hjer að ofan eru tilfærðar
um veðurfarið.
Á vetrardaginn síðasta.
S. Þ.
skóla þessum og kennarastöðunni
yfir höfuð að tala, það bólaði ekki
svo lítið á þeirri gömlu skoðun,
að þegar þarf að fara að spara,
þá skuli byrja á memtamálunum
og þá einkum alþýðumentuninni,
eins og síst sje vandgert við hana,
hennar megum vjer helst missa.
Það hefir vissulega mörgum sám-
að og blöskrað, að neðri deild
skyldi þurfa marga, daga að velta
fyrir sjer frumvarpi, sem fór því
fram, að fella skyldi niður skóla-
skyldu í landimu og þingið ganga
A bak orða sinna, tveggja ára
gamalla, um skipun bamakennara
og laun og hrinda þannig kenn-
arastjettinni frá starfi og stöðu.
Öllum þeim, sem eru að fást við
framkvæmd fræðslumálanna kem-
ur, að því er jeg best veit, saman
um, að þar sje erfiðasti þröskuld-
urinn vanmáttur heimilanna til
að vinna af hendi þá fræðslu-
skyldu, sem lögin eins og nú er
leggja þeim á herðar. Úr þessu
átti að bæta með því, að svifta
þau aðstoð farskólanna, og árjetta
með hótun um 500—1000 kr. sekt.
í bemsku var mjer sagt, að ef
maður gengi aftur á bak, þá
gengi maður móður sína ofan í
jörðina. Síðan skildist mjer að
I
þetta væri kerlingabók. Nú hef
jeg fyrir löngu skilið, að þetta
er spakmælij eins og fleira af
sama tági. Jeg hef vitað menu
bókstaflega ganga móður sína of-
an í jörðina með því að ganga
æfileiðina öfugir aftur á bak, og
mjer finst, að ef þingið hefði stig-
ið þetta öfuga spor, þá hefði það
miðað drjúgum til þess, að þoka
móður okkar allra íslensku þjóð-
inni, niður á bóginn. Sem betur
fór var sporið ekki stigið, og
verður vonandi aldrei stigið, fyr
en hagir íslendinga væra orðnir
svo gerbreyttir, lað allur þorri
heimila væri fær um að ann-
ast vel og sæmilega fræðslu barna
sinna, en það á langt í land. Jeg
hygg, að íslendingiar hafi um eitt
skeið verið mentaðasta þjóðin á
Norðurlöndum — jafnvel í heimi,
og það er framtíðarhugsjón mín
henni til handa, að hún verði
það aftur. Jeg mi8a þá ekki við
fáeina útvalda háskólamenn og
vísindamenn, heldur allan almenn
ing. íslendingar era svo vel gefnir,
svo námfúsir og svo fáir, að unt
ætti að verða, koma inn á hvert
heimili, næstum inn í hvert hug-
skot, því best og fegurst er hugs-
að og ritað. Mjer finst það vera
hægara og þjóðinni í heild enn
meir áríðandi sakir fámennsins að
hlúa að hverri bafnssál, svo að
hún nái að þroskast. Forðum
lögðu menn stundum börn í stokk
á vaxtarárunum og gerðu úr þeim
fáránlega vanskapninga, þeir voru
svo hafðir höfðingjum til skemt-
unar og kallaðir kóngsgersemi.
Það má eins hneppa sálir bama
í stokk, stokk óhirðu og fávisku,
og gera úr fífl og fáráðlinga og
sjervitringa, og vanskapnaðurinn
verður janvel því fáránlegri, sem
vaxtarmagn andans hefir meira
verið inni fyrir. Jeg sá einu sinni
hjema í holtinu mann á ráfi
töturlega klæddan. Hann fór bogr
andi eins og hann væri að leita
að einhverju, velti við hverjum
smásteini og gáði undir hann.
Jeg gekk til hans og spurði, að
hverju hann væri að leita. „A8
lykli“ sagði hann, svo leit hann
upp á mig og spurði: „Ekki vænti
jeg að þú hafir sjeð pokann
minn?“ Yantar þig hann? spurði
jeg aftur. „Já, jeg get hvergi
fundið hann“, svaraði hann. Það
leyndi sjer ekki, að maðurinn var
vitskertur. Hann var aðbomandi
hjer, meinlaus og hæglátur um-
renningur, hafði verið svo ámm
saman, alt af eitandi að lykli
og poka. Löngu seinna heyrði
jeg vísu eftir þenna sama fáráð-
líng. Hún er svona:
Guð er faðir geimanna,
guð er þungamiðjan.
Hann er smiður heimanna
hamarinn og smiðjian
Jeg veit ekki hvað öðrum finst
um vísu þessa, en mjer finst, að
sá andi, er hugsaði hana, hafi
borinn verið til annars en ein-
tóms myrkurs og óvits. Og oft
hefir mjer síðan komið í hug
leitin hans að lyklinum og pokan-
um. Skyldi hafa ræst á lionum
gamla íslenska máltækið: Því ér
fífl að fátt er kent. Skyldi upp-
eldið hafa skilað honum út í lífiö
lykilslausum og nestislausum og
hann svo verið að drejrma í ó-
ráðinu um vöntun sína? Þau verða
því miður enn þá of mörg, bless-
uð bömin, að leggjia. út í lífið með
hfclst til lítið andans nesti og
ljelegan lykil að hirslum mann-
vits og þekkingar. Þau hafa löng-
um verið sönn og sár spakmælin
hians Jóns Þorkelssonar, Skálholts-
rektors: „Svo frjósöm móðir, sem
ísland er að afbragðs vitsmunum,
svo ógiftusöm fóstra þeirra er hún,
Það sem móðirin elur til ljóss, það
reifar stjúpan í myrkur“. Yjer
vitum lítt, hvað dáið hefir út og
horfið í því myrkri á liðnum
öldum og árum; en við ættum
ekki iað gera gyllingar til að
svo verði framvegis, svo sárt finst
mjer til þess að vita. Grímur
segir, að sofi hetja á kverjum
bæ, og þá geta efni í snillinga
og spekinga ekki síður hulist þar
í skugganum. Mannsefnin eru þar
mörg. Ef alþýðumentun okkar
kemst í það horf, að hvert bam
fær að njóta sólar og umönnunar
andlega fram yfir fermingaraldur,
og við eignumst síðan góða ung-
mennaskóla, svo sem milliþinga-
nefnd mentamálanna leggur til, þá
er lagður væntanlegur grandvöllur
at þjóðmenningu okkar, þá fer
Island að geta or?5i?$ eins giftu-
drjúg fóstra og hún er frjósöm
móðir. Upp úr þeim jerðvegi,
sem svo væri yrktur, mun hjer
brátt vaxa ekki einungis hollur inn-
anlandsgróður og kostakvistir,
heldur líka von bráðar aldahlynir,
fleiri en hingað til, er breiða lim
sitt, ilm og aldin yfir önnur fleiri
lönd. Og sú kemur tíðin, þó að
seigt gangi. Sárast þykir mjer,
þegar þeir mennirnir, sem sjálfir
era hámentaðir, sem sjálfir hafa
þekt miarga háa sál og hafa lært
bækur og tungumál og setið við
listalindir, bomir fram á örmum
vandamanna sinna og þjóðfjelags,
þegar þeir virðast ganga. í lið
með ,,stjúpunni“ til að reifa í
myrkur það, sem „móðirin“ elur
til Ijóss, sama móðirin, sem ól þá
sjálfa, rjett eins og þeim standi á
sama um syskinin sín litlu, eða
þá skilja ekki, hvers virði er and-
lega aðhlynningin á barnsaldrin-
um, þegar sálin er öll í óða vexti,
eins og þeir haldi, að á siama
standi, þó að þörfum hennar sje
að litlu sint, hitt jafnvel betra,
að hún eigi þess kost einhvern
tíma síðar, eins og þeir þekki
ekki kyrkinginn, sem komið getur
í allan ungan gróður og hamlað
vexti hans um aldur. Mundi nokk-
ur maður ætla, að þeim yrði tor-
fundnara fullorðnum gullið í bok-
mentum vorum og fegurð íslenskr-
ar tungu, sem kent hefði verið í
berasku, að koma fyrir sig orði
og líta í bók, eða hvimleiðari verð-
ur jarðræktin þeim, sem bent hefð'
verið í bemsku á litlu systkinin
þeirra, lundarblómin, sem langar
eins og þau til að gróa, eða
kenha minni unaðar og lotningar
af að fljúga með Bimi og He'ga
um sólhverfi himnanna, þó að aug-
um og tungu hefði verið beint
þangað á bamsaldri, eða óljúfara
að vinna að almenningsheill, þó
að þau hefðu á þeim aldri komist
í kynni við Skúla og Jón Sigurðs-
son og fleiri þeirra líka? Svo
mætti lengi telja. j
Það er öðru nær en að jeg'
verði feginu að sjá á bak læri-
sveinum mínum og lærimeyjum,
þegar þau skilja við skólann,
en samt sem áður fagna jeg yfir
hverjum hóp kennaraefna, sem
leggja. hjeðan út. .Teg veit fullvel,
að undirbúningurinn undir kenn-
arastarfið þj’rfti að vera meiri
og betri, en jeg ber traust til
ykkar um einlægan vilja, og traust
til guðs um að styrlcja veikan mátt
í þjónustu góðs málefnis. Jeg
treysti ykkur til aS vinna æfin-
lega fyrir „móöurina“ og „ljósið“,
en móti ,,stjúpunni“ og „myrkr-
inu“ hennar, hver sem annars
staða ykkar verður, og hvert sem
þið að öðra leyti eigið fyrir hönd-
um æfi sólarmegin eða í skugga.
------o------
Lanðslisti Tímans.
Snemma á þingtímanum kaus
Framsóknarflokkimnn 5 manna
nefnd til þess að undirbúa lands-
kjör og koma með uppástungur
að landslista,, 3 þingmenn og svo
þá Tryggva ritstjóra og Jónas frá
Hriflu. Nú á sumardaginn fyrsta
sendi þessi uefnd út um land sím-
fregn um, að listinn væri fullbú-
inn og Jónas frá Hriflu þar efst-
ur á blaði, þá Hallgr. Kristinsson,
þá Sveinn Ólafsson o. s. frv. —
Frjettu Framsóknarflokksmenn
þeir, sem ekki voru í nefndinni,
þessa ráðstöfun fyrst á þá leið,
að þeim var símuð hún utan af
landi, skutu á flokksfundi og
sögðu nefndinni þar, að hún hefði
enga heimild til þess iað búa út
listann að flokknum fornspurðum
og yrði ráðsmenska hennar að
dæmast ómerk og ógild. Nefndin
gat fáu til svarað, en þóttist hafa
skilið hlutverk sitt svo, sem hún
ætti ein lað ráða listanum. Varð
úr þessu kur mikill á fundinum;
vildu sumir beygja sig fyrir ger-
ræði nefndarinnar, en aðrir mót-
mæltu því fastlega, og sleit svo
fundinum í fullkominni sundrung.
En sannleikurinn var sá, aðmeiri
hl.uti flokksins vildi alls ekkihafa
Jónias efstan á listamum, og þetta
vissu þeir vel, Tímamennimir;
kusu því þá aðferðina, að lauma
listanum út um land að þingflokkn
um fornspurðum- Tíminn er þama
kominn í andstöðu við meiri hluta
þingflokks Framsóknarmanna, og
þessi listi, sem hjer er nefndur,
er listi „Tímaklíkunnar“, en alls
ekki listi Framsóknarflokksins. —
Verður nánar skýrt frá því máli
síðar.
-----o-----
Víðavangshlaupið.
Hlaupið í fyrradag við hið sjö-
unda í röðinni. Er það að flestu
leyti hið merkasta allra þeirra
víðavangshlaupa, sem háð hafa
verið: þátttakendur fleiri en
nokkurntíma áður (38) Og marg-
ir af keppendunum náðu hraða,
sem er undir fyrra meti á þess-
ari vegalengd, þrátt fyrir slæma
aðstöðu, bæði hvað veður og færð
snerti. Tveir fyrstu flokkamir
sem inn komu, voru ofan úr sveit
og sigraði sá fyrri með 24 stig-
um og sá síðari með 65. Næstur
var flokkur íþróttafjelags Reykja-
víkur með 70 stig, Ármann með
72 og Knattspymufjelag Reykja-