Morgunblaðið - 20.05.1922, Blaðsíða 2

MO&GUNBLABIÐ
Leikfjelag Reykjavíkur.
Frú
X.
verður leikin á morgun kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir i Iðnó i dag kl. 5—7
* morgun 10-12 og 2-7, og við innganginn.
°g
iieykjaholt er svo lágt í mati,
að með >ví er land þetta varla
metið. Bæjarkirkjujörðin Kálía-
nes í Reykholtshreppi (nú í eyði
en þó notuð) finst ekki í bók-
inni, en hefði átt lað metast þar
í sveit, sem hún liggur. í Skorra-
dalshreppi eru talin flæðiengja-
stykki tvö, er í Andakíls'hreppi
liggja (þótt þau hafi fyr verið
notuð úr Skorradal. Þau hefðu
átt iað teljast í Andakíl. Kirkj-
an á Hvanneyri á í Skorradals-
hreppi sellandið „Kirkjutungur1 ‘.
Það finst ekki í bókinni. Hefði
átt að metast sem sjerstök eign
í Skorradalshreppi. (Enn á Hvann-
eyrarkirkja jörð við Hafnarskóg,
syðst í Andakílshreppi (nú í eyði)
fjarri öðrum eignum Hvanneyrar,er
Skógarkot heitir. Úr því sveitar-
skráin byrjar syðst, bar að telja:
1. Seleyri, 2. Skógarkot, o. s. frv.
í Syðra-Reykjadal (Lundar-Rd.)
er jörð, sem Gullberastaðasel heit-
ir (nú í eyði, en bygð til síðari
hluta næstl. aldar). Þessi jörð
virðist alveg hafa gleymst. Hverja
eign ætti að meta þar í sveit,
sem hún liggur, og þótt ítaks-
crjettur is,je, ef ítakeigandi !er
utansveitar (t. d. kirkjuítök víða.).
Heppilegast hygg jeg, að jarða-
skikar eða lendur, sem liggja að-
skilið frá aðaljörðinni (eigninni),
væru metnar sjer. Slíkum lönd-
um er hættast við að losna frá
að fullu við sölu, og er þá vel,
að ekki þurfi landaskiftamat fram
að fara út af því. T. d. er Ak-
urey og Lömannsengi í Leirar-
sveit metið saman, og er þó langt
á milli; voru og orðnar sjerstak-
ar eignir, sín hvorg, löngu áður
en matið kom í gildi.
Þessi dæmi læt jeg nægja, þó
jeg viti um annað líkt víðar.
leysur „allramildilegiast“ látnar í
friði. Þar eru: Nesjar, Gerðar,
Giljar, Hrísar, Grenjar, Seljar,
Fjósar, Eiðar, Fljótar, Slýjar,
Þorpar, o. s. frv. Einu nöfnin
af því tagi, sem almenn venja
er að hneigja öfugt, en eru rjett
í bókinni, eru: Auðnir, Gásir.
Hæli eru nefnd Hæll. Bæir, sem
draga mafn af aurriða (silung,
er riðar á aurum), eru r.e.
Urriða- (á foss, kot, vatn). Hóll
fyrir Höll er ináske ritvilla. Sú
er ein breyting (frá fyrra jarða-
tali) að gera sumstaðar nefmi-
fall að eignarfall, t. d.: Langa-,
Djúpa-, Mjóa-, Lágadalur Rauða-
melur. Sumstaðar fær þó rjetta
fallið að halda sjer t. d.: Djúpi-
dalur,-lækur, Skammidalur, Stóri-
Litli-dalur, Miklibær, o. s. frv.
Er þó fremur hugsanlegt, að sum
þessi óbreyttu bæjianöfn geti verið
dregin af af öðru nafni, t. d.:
Djúpi-lækur af djúpum (pyttum),
Litlidalur af (Grími) litla, Mikli-
bær af (einhverjum) mikla o. s.
frv., væri þá eignarfallið rjettara
á þeim. Rauðimelur er eflaust rjett
(af roða melsins). En aftur mun
rjett Rauðalækur, af mýrarauða.
En í þessu sem öðru virðist reglu-
leysið og ósamræmið eiga að vera
aðaleinkenni bókarinnar, því þetta
er „sitt á hvort“ til og frá um
hana. Ólíklegt er að Urðarbak
sje frumlegra en Hurðarbak. Bæir
með því nafni, t. d. í Kjósai- ' b
ir. Þannig er t. d. stagast á Hest- styrkja af landsfje. Sæu fáir eftir
eyn 9 smnum, Hnappavöllum, þótt t. d. af ljelegu skáldsagna’
Hafranesi og Vilborgarstöðum 8 (;,lýgisagna“) rusli, og ástar-
sinnum, Borgarhofn, Skálavík, jharmfakveini undir fábreyttustu
Hvallatrum, Bjameyjum, Kirkju- tragháttum eða háttalaust, yrði
bæ 7 smnum, Haukadal, Sölmund- minna framleitt þau árin fyrir
arhöfða 6 sinnum o. s. frv. Sum-, landssjóðsstyrk. Sú list, að vernda
staðar er toluhlutunum skift með óbjagað málið, þenna fágæta
stafliðum, a. b. Þessi staglsetn- heimsmenjagrip, sem stórþjóðimar
mg gerir útlit jarðatalsins svo mega öfunda ísland af, er ekki
heimskulegt a svipinn, að miarnni; minna verð en sumt annað, sem
verður onotalegt við að horfa á prýtt er með listarsafni. Ætti a<
það. Hefði bókin verið ætluð geta orðið efni í „doktors“-rit
mónnum, var nóg að prenta nafn gerð við háskóla íslands: „Um
jarðarinnar einu sinni, en stryk- bæjanöfn á íslandi".
setja svo áframhald sama nafns, - En hvort sem bæjanafnasafn-
í stað stafsettu endurtekninganna.! arinn og matsleiðtoginn verður
Stryksetning verkar ekki eins orðinn doktor 1930 eða ekki- á
sljófgandi og sálsvæfandi á menn. hann þó :að sjá um útgáfu fast-
Og engmn, sem í bókina iítur, eignabókarinnar að nýju, svo hún
mundi misskilja það. Auk sam- verði landinu til sóma.
ræmisins á fasteignabókinni með;
staglið, má geta þess — til að;
unna höfundum hennar sammælis
að hún er öll sett með sama!
stafkarlaletrinu. Hjáleiga og höf-1
uðból, hundraðslenda og þúsunds-:
jörð (þessi eina), og alt annað,
lítur eins út á pappírnum; eingar
Kennaraskölinn.
Eitt af frumvörpum fyrverandi
stjórnar var frumvarp til laga um
upplýsingar um neitt, nema þess- stJÓrnar var frumvarp til laga un
p.-.„ ■, kennaraskóla lagt fyrir síðasta al-
ar tau tolur, svo abyggilegar sem . • • ,, , ,/ “
, , , , „ , , . >ingi- Frumvarp þetta gerði ráð fynr
þær eru. Með þvi að hafa ekki allmiklum breytingum á fyrirkomulagi
nema meðalstórt letur á bókinni skólans frá því, sem nú er.
og randbilin (spatium) minni, Fað er auðsjeð að háskólakennar-
mátti auka tveim dálkum, eða frnir’ sem kvaddir voru samkvæmt
• „ i j, ' i þingsályktun frá 1919 stiórninni til
emum umfram það sem synt er * f * ..v ,, “ 111
1 „ acstoðar við rannsokn fræðslumála
hjer að framan; sá dalkur þarf landsins, eru þeirrar skoðunar að auka
ekki að vera breiður, því að í þurfi þekkingu barnakennara frá því
hann ætti aðeins að setja 1—2 sem hingað til hefur verið látið duga
stafi út undan hverri
og er það lofsvert. Hitt er öðru máli
eign, er , ---------------
sýndi, hvort hún væri bænda- tSÚ leið S,em .stjórn‘
, . . . , , . . . artrumvarpið tekur er su ema og
(einstakl.) kirkju-, þjoðeign o. s. ráðlegasta, en gera má ráð fyrir fyrst
frv., samkvæmt skýringum fremst. að engu var hrapað á s. 1. þingi
T. d. b. e. (eða b. X)— einstak- >a vinnist tími til nauðsynlegra breyt-
lingseign í eigin ábúð, b. bæmda- i inf=f’ er td ga"ns mættu horfa.
y.
Jeg hafði gert mjer von um,
að nú við nýtt jarðiamat mundi
verða sætt lagi, til að lagfæra
auðsæjustu afbakanir á bæjanöfn-
um, en sú von hefur algeriega
orðið sjer til skammar. í svo-
mefndum „skýringum11 framan við
matsskrárnar, sem eru eina grein-
argerðin fyrir tilorðning og skipu-
lagi bókarinnar, segir: „Nöfn
jarða eru tekin eftir síðustu jarða-
hók, en á einstaka sbað leiðrjett
samkvæmt góðum heimildum' ‘.
En ekki fer mikið fyrir þeim
leiðrjettingum. Skilið get jeg, að
varlega þurfi að fara í breyting
bæjanafna, þar sem vafi er á
um uppruna og merking þeirra.
Hitt er mjer óskiljanlegt, að
(,,opinberri“) stjómarvalda starf-
semi verði óhjákvæmilega að
fylgja sá andlegi dauði eða stein-
gerfingsháttur, að þaðan megi
enga sálarglætu sjá. Úr því heim-
ild þótti til að breyta einhverju,
ei vandi að geta sjer til, hvað
hamlað hefur því, að leiðrjetta
algerðar málvillur og latmæli, t.
d. rangar orðabeygingar. Málið
og þess lögmál virðist þó mega
telja „góðar heimildir“. En í
þessari nýjn bók era slíkar vit-
og Borgarfj arðarsýslu, standa all-
ir norðan undir fjöllum (ekki
við urðir), er útilykja sól mán-
uðum saman. En jeg gæti trúað,
• . , „ . ,, , * , i Gert er ráð fyrir í 2. os 10 er
==einst.-eign i leiguabuð, þar sem stj.frv. að ár hvert byrji sfóljmj ^
abuandinn atti alla eða mein okt. og standi kensla tií 14. maí 0g
hluta, var leiguliði lað öllu eða ao skólaárin sjeu 4. Með þessum
meira hl. þegar matið fór fram, k. hreytingum er kenslan mikið aukin
og yrðu því kennaraefnin fjölfróðari
kirkjueign, þ. þjóðe., s. skólae.,
, , . °g færari en þeir eru nú sem ut-
h hreppseign, u. utlendmgse. o. s. skrifast úr ,skólanum> eftir f .
frv. Þetta væri þó skemtilegra komulaginu sem nú er. þegar kenn-
en engar upplýsingar; bókin yrði araskólinn var bygður hjer Keykja-
ekki eins kollhúfuleg. Slíka ómynd v:k °» undirhúningsmentun og launa-
t „ . lCJOP Vnnnnwn álrvoíiin Vl/lf fi „Ll_í
að
Hurðarbak í Flóa° væri afbak-|sem fasteignabók ætti ekki undilbúíng
T>—' 1 oftar að gefa út. ■ •• ■ -® ■ - - - s
að nafn. Bærinn stendur upp á ■
hörðum hrygg. Harðbtakur eða
Iíarðabak þar sennilegra. Gnúpar
allir eru nú (af leti) orðnir að
Núpum, og Gnýpur að Nýpum;
VII.
hjá kennaraefnum, þo hins vegar all
ir skynsamir menn væru sammála um
| að undirbúningsmentunin væri lítil,
V 11. —----^rnucMuimi Vöjn ULLl,
Sjeu jarðabækurnar, fom'a, , e?ar kins vegar var litið á launa-
þjör þeirra. En nú eru kjör kennara
eða Níp. Gnúpverjahreppur er þó | saman, er heildarsvipurinn þessi:
tl 1 onn 1rnv<r,nn4 nTrn«P.n^ or íKirrfrfínn
gamla og nýja:, athugaðar allar: ^ mi ef\ ,Jor ke«nara
: storum bætt og sýmst þvi eigi órjett
til enn, Gnúpa-Bárð kannast ýms
ir við,. og hvert barn kann: „Hvar
býr hún Gnýpa“. Auðljós bjag-
urmæli (Hörðu-ból, dalur, Bol-
ungarvík o. s. frv., í stað Hörða-
Bolunga-) eru ekki leiðrjett, nje
latmæli eins og Lá, Lárkot, fyrir
Lág, Lágarkot o. s. frv. Skrípinu
„Staðastaður" er haldið á Stað
á Ölduhrygg, en að óþörfu víða
sett kenningamöfn við aðra Staði,
o m. fl. bæi. Það eru kirkjuból-
in í Mosvallahreppi og Eyraraar
í Reykjarfj.hr., sem þess þurftu,
en óvíða annarsstaðar. T. d. er
margstagast á „Sæból á Ingjalds
sandi“, þótt annað Sæból sje
ekki þar í nánd. Hví skyldi vera:
„Eyri við Seyðisfj.,, en „Eyri
Skötuf.?“ Seyðisfjarðareyrin geng
ur þó lengna út í fjörðinn. En
hjer verður að láta staðar numið
um þetta. Dæmin eru lík um alla
bókina.
VI.
Sá háttur hefur verið upptek-
inn að meta sjer hvem ábúðar-
hlutia, þar sem fleirbýli er á jörð,
og svo er jarðarnafnið sett full-
um stöfum í bókinni eins oft og
sjermetnu hlutar hennar eru marg-
,Forni“ (Johnsen) er íbygginn
kari, fróður um margt, en bjag-
urmæltur nokkuð. „Gamla“ er
gelgjuleg kerling, óliðleg vexti,
fáfróð og apar karlinn í málfæri.
„Nýja“, dóttirin, „hefur það lak-
asta úr báðum“, höfuðstór, háls-
gild, óreglulega limuð og líkama-
rýr, (marhnútsleg), heimskleg
á svip, í látbragði og máli. Ber
því meira á þessu, sem hún á að
hafa notið meiri menningaráhrifa
en foreldrarnir, meðal annars not-
ið leiðsagnar lands-yfirmiatsnefndar
og stjórnarráðsins innlenda, á síð-
ari hluta 2. og fram á hinn 3.
tug 20 aldar.
Nú er ráðgert að mat þetta
verði endurskoðað eftir 8 ár (um
1930); en ef von ætti að vera um,
að þá rjeðust bætur á misfellum
þeim, sem eru á þessu mati, veitti
ekki iaf að ötull maður, sögu-
fróður og skýr í skilningi á stað-
háttum, og með hagkvæma skoðun
á jarðamati, færi um land alt
þessi ár til að rannsaka afbökuð
og vafasöm jarðanöfn og leiðbeina
matsmönnum til rjettara mats
o" betra samræmis í því næst.
Styrkur til þess væri þarfari en
að nauðsynlegar mentunarkröfur til
kennaranna sjeu þá auknar. Jeg sem
stundað hefi nám í kennaraskólanum
og lokið burtfararprófi, veit vel að
með því fyrirkomulagi, sem nú er
er mentun kennaraefnanna oft mjög
aí skornum skamti, sem stafar frá
því að inntökuskilyrðin eru úr hófi
væg, og námstíminn of stuttúr; þvi
er undantekningarlítið að fólk, sem
komið hefir frá skólanum með kenn-
arapróf alt fram á þennan tíma hef-
ir verið sjerlega illa að sjer. Satt að
segja: Nemendurnir hafa aðeinsþrosk
ast það á skólanum, að þeir hafa
verið færari til að notfæra sjer bæk-
ur, hafi þeir þá gert það, en allan
sálarþroska sem sýndi fasta og und-
irstöðugóða þekkingu vantað. Þegar
jeg var í skólanum átti jeg tal um
þetta við skólameistara, og hafði hann
fulla tilfinningu fyrir því, hve náms-
tíminn væri stuttur og þekkingkenn-
araefnanna ófullkomin, en hann sagð-
i;f' kika rið að fara fram á aukin
ákvæði er iþyngdu kennaraefnunum,
þegar hann hins vegar liti á þau
aumu kjör, sem þjóðfjelagið byði
barnakennurunum. Að lengja náms-
timann í skólanum með hins vegar
svipuðu fyrirkomulagi tel jeg mjög
misráðið. Eins og nú er, er skólinn
jafnframt gagnfræðaskóli því engin
sjerfræði, er viðkomi kenslu sjerstak-
lega er kend fyr en í 3. bekk. Marg-
ir af þeim sem skólann sækja, ætla
ekki að verða kennarar, og margir
nemendurnir eru óhæfir, eða lítt hæf-
ir kennarar, og sýnir einkunn fyrir
grant skoðað er það ekki tilgangur
skólans að veita öðrum en þeim seffl
kennarar ætla að verða nám og náms-
styrk við skólann. Hjer á landi ero
eins og kunnugt er 2 gagnfræða-
skólar, auk gagnfræðadeildar hins
almenna mentaskóla svo eigi er brýn
þörf á gagnfræðadeild við Kermara-
skólann, en það er að nokkru leyti
eins og nú er fyrirkomulag skólanSi
og verða mundi með því fyrirkomu-
lagi, sem stjórnarfrv. fer fram á.
Að lengja námstímann hefur að vísu
sína góðu þýðingu til að auka þekk-
ingu nemendanna, en þvi mundi fylgja
sá böggull, að auka þyrfti fjárfram-
lag úr ríkissjóði að miklum mun. Eg
tel víst að meyjar og sveinar mundu
sækja skólann án beinnar uppgerðar
við sjálfa sig um, hvort þau hefðu
sjerstaka kölluu l il e - vera kennarar
eða eigi, eða hrort nokkrar líkur
væru til að þau næðu prófi eða
stöðu sem slík. Mjer er kunnugt að
nieginfjöldi þeirra, sem sótt hafa
skólann hafa verið svo fátækir og
hjálparlausir að þeim hefði verið
ókleift að ljúka þar námi, hefðu þeir
eigi átt því láni að fagna að slikur
höfðingi, sem síra Magnús Helgason
er hefur verið skólameistari og að
hans hjálparhönd hefur staðið öllum
nemendum sem hjálpar þarfnast
útrjett.
Tilgangur skólans er að veita þeiai
nauðsynlega undirbúningsmentun, sem
œtla að verða kennarar, því ætti að-
eins að veita þeim inntöku í liann
sem hefðu fengið nauðsynlega al-
menna mentun, en aðeins þörfnuðust
sjerfræða, sem að kenslu lúta, s. s.
í uppeldisfræði, sálarfræði, kristin-
fræði og kensluæfingum. Ef stj.frv.
yrði samþykt, eins og það birtist
og skólinn starfaði samkvæmt því,
mundu margir sækja skólann, sem
alls ekki ætluðu að verða kennarar,
heldur lesa við hann undir inntöku-
próf í mentadeild hins almenna menta
skola, o. is. frv. af því að mörgum
þætti það haganlegra vegna styttri
árslegs námstíma, en í mentaskólan-
um. petta má ekki vera tilgangur
skólans, og fyrirkomulag, sem stuðlaði
að þessu væri honum blátt áfram
til ogagns. Ef menn í þessum erind-
nm hópuðust að skólanum mundu þeir
lítið kapp leggja á fiæðigreinar skól-
ans, sem væru óskyldar fvrirætlun
þeirra s. «■ uppeldisfræði, kensluæf-
ingar, kristinfræði o. fl. Þetta rnundi
verða þess valdandi að þeir, sem nám-
ið stunduðu til að verða kennarar
mistu áhuga fyrir áðurnefndum grein-
um, og jrði það þeim til hins mesta -
tjons, auk þess mundi það rýra álit
skolans út a við. par sem umræddur
skóli á að búa menn undir kennara-
starfið aðeins, en hinsvegar eigi til-
finnanleg vöntun á skólum, sem veita
almenna fræðslu sýnist mjer liggja
beinast fyrir að breyta honum í kenn-
araskóla þar sem aðeins iþeir einir
fengju inntöku, sem lokið hefðu ga,gn-
fræðaprófi, stúdentsprófi, 0g kandi-
datsprófi. Sýnist þá gott að í skólan-
um væru tveir bekkir, 0g væru gagn-
fræðingar skyldir að setjast í neðri
bekk, en stúdentar og kandidatar
fengju leyfi til að setjast í efri bekk-
inn. Af þessu mundi leiða að enginn
mundi sækja skólann, nema sá, sem
af yfirveguðu ráði ætlaði að gerast
kennari, ennfremur að hægt væri að
veita nemendum fallkomná kenslu í
sjergreinum sem að kenslu lúta, og
auk þess gera menn leikna í þeim
alinennu greinum, isem þeim væri helst
ábotavant í. Með þessu móti væri
stígið spor i þá átt að fá kennara
sem færir væru um starf sitt.
Pjetur Jakobsson.
ýmislegt annað, eem verið er að kensluna isjerstaka það glögt. En
Rússneski herinn.
Samkvæmt skýrslum, sem einn af
fulltrúum Rússa hefir gefið í Genúa,
um herafla Russlands var herinn 1.
jan. 1920 5.450.000 manns, en 1. jan.
þetta ár að eins 1.045.000 menn. —
Flotinn er tvö orustuskip, tveir bryn-
drekar 0g nokkrir tundurspillar vg
kafbátar. Helstu skipin og í skárstu
standi eru Sebastopol, sem skýrt hef-
ur verið upp og heitir nú „Paris
Kommune' ‘ og er áhöfnin á því 450
manns, og Petropavlovsk, sem nú
heitir Marat og hefir 850 manns.
------------------o~------—