Morgunblaðið - 20.05.1922, Blaðsíða 3

■Erl. simfregnir
Khöfn 18. maí.
Pjóðverjar endurreisa Petrograd.
Símað er frá Berlín, að aringur
þýskra banka h'afi tekið að sjer
reisa Petrograd úr rústum aft-
nr.
Stjórn frlands
^afa írar sjálfir nú tekið í sínar
iendar að öllv leyti.
Einþykni Ameríkumanna.
Hikil vonhrigði hafa orðið yfir
að Ameríknmenn hafa neit-
að taka þátt í samningunum
8011:1 fram eigia að fara um Rúss-
^dsmálin í Haag. Ameríkumenn
að hugsa um að senda nefnd
^anna til Rússlands til þess að
^ynna
sjer ástandið þar.
Fyrsta stjórnarár
fiardings.
®^t ár er liðið síðan Hardinj;
*&rseti kom í „Hvíta húsið“. Hvac
^ef,r iiann afrekiað á þessu ári oj
Yei'jir eru dómar manna
um
cann?
mað6gar ^arren G. Harding, þing
Ur í öldungadeild Bandaríkja-
n^sin.s j júní 1920 var kosinr
jorsetl Bandaríkjanna, var haxm i
estra augum „óskrifað blað“, og
Jafði látið m.jög Íítið 4 >sjer bera
■^enn hjeldu hann vera miðlungs
^ar|n í stjórnmálum, og að lianr
efði einkum orðið forseti sjer
^ridismanna fyrir Þó sök, að hanr
\ fáa grimma andstæðinga :
’ ^ftiálum, færri en hinir, sen
1 íQála gátu komið. Hann vai
, 11111 „litlaus“ í stjómmálum, er
^llast í íhaldsáttina, og flest-
^dgðu að hann mundi verða
Vei,kfæri í höndum „gömlu fylk-
?Qgarinnar‘ ‘, mögnuðustu aftur-
a ^sseggjanna í öldungadeildinni
Jafnvel ákveðnustu f.jandmenr
^ Jsons mundu hafa viðurkent að
.91111 tæki eftirmanni sínum mjög
ain, hvað persónuna snerti.
Barding hafði stærrj meiri hlirfca
baki sjer þegar hann kom til
Yslda, ,en nokkur forseti hefir
^ft í marga áratugi. En fram
tið
arstörfin, sem biðu hans, vori
,^ki að gama skapi glæsileg. Bæð
ktanríkis- og innanríkismálun
hið
'k merkileg og vandasöm við
aiJö»efni úrlausnar.
. Byrsta stjórnarverk hans va:
®kipa sjer ráðuneyti. Val han:
^tist ekki jafn vel fyrir alstað
’ °S eflaust era í stjórniun
sir liðljettingar, en þó verðu:
j Yjðurkenna það, að hann náð
^Sllöla bestu mennina, sem hæg
að finna innan flokksins, oj
án tillits til þess, hvor
Ir Voru í hópi hinna ráðand
^anna fiokksins eða ekki. Vafa
, st er Bandaríkjunum mikil
kf^Ur að því, að Charles E. Hug
i varð utanríkisráðherra. Á
Pessn •
Jð + eina ^ri kefir þrásinnis ver
. æiílfæri til þess að dást að eim
hans og ágætum stjóra
^leikum. Herbert Hoovei
Deittni
á>:
>hn
sier á ófriðarárunum o:
traiJsað VoPnlafllje komst á, almen
^akti ^®1 beima og erlendis
tók ag^að ^V1 ánægju, er harn
h)4la . sler að verða verslunar
vandr'h-1'err'a’ sf°ðu sem er mjöj
0l11, einmítt á vfirstandand
V
I
breytingatímum. Hann hefir líka
ekki brugðist vonum manna, enda
þótt eigi hiafi borið eins mikið á
honum og ýmsir höfðu búist við.
Bankastjórinn Mellon (eimn af
ríkustu mönnum Pennsylvaníu),
sem varð fjármálaráðherra, hefir
verið talsmaður heilbrigðrar stefnu
í fjárhagsmálum, og Hays póst-
málastjóri hefir hlotið almenna
viðurkenning fyrir hagsýni og
góða stjóm póstmálanna. Yfirleitt
má segja, að með Harding lrafi
stjórain orðið atkvæðameiri en áð-
ur var.
En hvernig hefir Harding tekist
að koma í framkvæmd því, sem
var aðalinntak sfcefnu hans: að
koma málum Bandaríkjanna aftur
i gamla og eðlilega horfið — „back
t( the normaley* ‘ 1
Út á við hefir iandið fengið
fullan frið, í öllum verulegum at-
riðum. Sjerfriðurinn við Miðveld-
in er lofcsins fenginn og stjóm-
málasamband komið á aftur. Til
Rússlands er afstaða Ameríku-
mannia, hin sama og annara stór-
veldi, þar er stjóramálasambandið
ekkj fengið enn.
Merkasti atburður ársins í ut-
anríkismálum er vitanlega Wash-
ington-fundurinn. Þ,að er ókunn-
ngt, að hve miklu leyti heiðurinn
af þessum fundi verður talinn
Harding persónulega til gildis; en
svo miltið er víst, að árangurinn
af fundinum verður eignaður
stjóm kans, sem verulegur ávinn-
ingur.
Inn á við hefir árið 1921____‘22
fyrst og fremst verið örðugleika
ár í viðskiftum. Fjárkreppunnar
hefir ávalt, orðið vart á öllum svið-
um, en allar horfur eru á því, að
versta plágan sje afstaðin. í fjár-
málunum hefir betra fyr.irkon.u-
lagi verið komið á fjárhagsáætlun
ríkisins en áður var, ýnisar spam-
aðarrá^stafanir hafa verið gerðar
og einsfcaka skattar afnumdir, en
ef litið er á loforð stjórnarinnar
um lækkanir á sköttum, þá er
langt frá að stjórnin hafi upp-
fylt þau enn. Skattabyrðinni hef-
ir alls ekki verið ljett af, og nýju
tolllögin, sem svo mikið var talað
um meðan á forsetakosningunni
stóð, eru ekki afgreidd frá þinginu
enn. Hins vegar hafa ýmsar aðr-
ar ráðstafanir komist í framkvæmd
svo sem takmörkun á fólksinn-
flutningi, bráðabirgðatolllög og
ýms lög um hlunnindi bændastjett
inni til handa.
Nok'krum sinnum hefir komið í
ljós allmikill stefnumunur milli
forsetans og þingsins, einkum
hinna ýmsu flokka sjerveldis-
manna. Altaf hafa talsverðar and-
istæður verið innan flokksins og
síðustu mánuðina hafa'þær komið
mjög berlega fram. Sjerveldis-
menn hafa svo yfirgnæfandi meiri
hluta I báðum þingdeildum, að
þeir álíta ekki nauðsynlegt að
fýlgjast óskiftir að málum og í
báðum flokkum vantar tilfinnan-
lega foringja, sem geta haldið
flokkunum saman. Mesta athygli
hefir stofnun „bændaflokksins"
vakið. Fylla þann flokk bæði sam-
veldismenn og sjerveldismenn, þeir
er vinna að hagsbótum landbúnað-
arins og hefir hann farið sínu
fram, í trássi við aðalflokkana og
tekist að koma ýmsum áhugamál-
um bænda í framkvæmd. Er
þetfca í fyrsta skifti, sem flokkur
með stjettarmálum á stefnuskrá
sinni hefir rofið vjebönd gömlu
aðalflokkanna.
Yt’óra r>rfyrirköm ul p. vi P.: n d r
MOS&UNBLA61B
ríkjanna er þannig háttað, að
sjaldan er fullkomið samræmi
milli forsetans (og ráðherra hans)
og þingsins: Báðir þessir aðilar
fá völd sín beint frá þjóðinni,
en kosninganaðferðin er ólík og
kosið á ólíkum grundvelli. Þótt
forsetinn og meiri hluti þingsins
teljist til sama flokksins verða
skoðanir þessara aðila oft skiftar
í ýmsum stórmálum. Ráðherramir
eru ekki skipiaðir samkvæmt þing-
ræðisreglum, eftir vilja meiri hlut-
ans, heldur er forsetinn sjálfráð-
ur um valið á þeim; þeir teljast
aðstoðarmenn hans og bera ábyrgð
gagnvart honum einum. Seinast í
'stjómiartíð Wilsons var, eins og
kunnugt er, allmikið þjark milli
löggjafarvaldsins og framkvæma-
valdsins, og í öldungadeildinni
var mjög mikið fcalað um „ein-
veldishug forsetans“. Eftir aö
Harding var kjörinn forseti var
því mjög haldið á lofti, að „for-
setaeinræðið" væri úr sögunni, og
yfirleitt var Harding talinn full-
trúi meiri hluta öldungadeildar-
innar. En það hefir eigi að síð-
ur komið á daginn, að hann er
ósmeikur viS að halda fram sín-
um eigin skoðunum. Þrásinnis hef-
ur lent í þjarki milli forsetans
og flokks hans í öldungadeildinni.
í innanlandsmálum hefur hann
jafnan haldið fram meiri spam-
aði en þingið vill hafa. Mesta
deilan hefur orðið um hina svo-
kölluðu hermanmaþóknun: frum-
varp um ákveðna fjárgreiðslu til
allra, sem starfað kafa í her
Ameríkumanna í Evrópu eða Ame-
ríku. Fyrir áhrif frá hermanna-
fjelaginu „American Legion“, og
til þess að veiða atkvæði viS
kosnmgarnar í nóvembermánuði
næstkom:andi, vill meiri hluti
þingsins lögleiða þessa styrkveit-
ing, sem kostar of fjár, án þess
þó, að benda á, hvar taka eigi
fjeð. Mikill hluti þjóðarinnar er
skilyrðislaust mótfallinn þessu, for-
setinn lætur sjer fátt um finn-
ast og krefst þess, að þingið
veiti ekki styrkinn fyr en það
hefur firndið tekjustofn, er vegi
á móti.
í utanríkismálum hefir Harding
forseti ávalt — með hina sorg-
legu reynslu fyrirrennara síns í
fersku minni — kappkosfcað að
vera í samræmi við öldungadeild-
ina stórráðu. Ber það vitni um
þessa stefnu, að hann tilnefndi
fulltrúa Ameríknmanna á Wash-
ington-fundinn úr báðum flokkum
— samveldismanna og sjerveldis-
manna. En þrátt fyrir þetta stend-
ur hann að nokkru leyti í sömu
sporum og Wilson fyrir tveimur
árum. Þeir „ósáttfúsu“ í öldunga-
deildinni eru ekki ánægðir með
lalla samningana, sem ráðstefnan1
hefir samþykt og vilja hafa fyrir-
vara á, að viðurkenna þá. Old-
ungadeildinni er orðið það svo
tamt, eftir hríðina, sem hún gerði
að Wilson, að gera fyrirvara um
mál, að þetta kemur einnig niður
á friðsemdarmanninum Harding,
gömlum öldungadeildarþingmanni.
Er skiljanlegt, að forsetinn fann
nýlega ástæðu til að minnast á
það í ræðu, að skilningur sinn á
utanríkismálum hefði skýrst, síð-
an hann var þingmaður. Hinir síð-
ustu viðburðir eru uppreisn fyrir
Wilson: fyrst og frcmst hafa ýms-
ai grundvallarhugsjónir hans ver-
ið fceknar upp á Washington-fund-
inum, og ennfremur sætir nú
megnast; andstöðumaður hans úr
’-ineinu, Lod: ák mrn fvrir að
* 1
verja gerðir Washington-fundar-
ins — samskonar ákærum og Wil-
son varð fyrir áður úr hans garði.
Yfirleitt má segja, að forsetinn
hafi eins og sakir standa meiri
samúð en þingið, meðal fjöldans.
Er sennilegt, að sjerveldisflokkur-
inn tapi allmiklu við kosningamar
i haust. En sjálfur hefir Harding
áreiðanlega vaxið að virðingu,
bæði hjá vinum og óvinum. Hann
hefir reynst einbeittari en haldið
var. Hann hefir fengið samúð fyr-
ir hreinskilni, lipurð og góða fram
komu.
„Fyns Venstreblad"
FHþbl. og landskjörið.
Alþýðublaðið gerði rjettast í því,
að vera ekki mjög hátalað eða marg-
málugt um landskosningamar nú,
því kunnugir menn þykjast vita það
með vissu, að ritstjórinn, Ól. Fr.,
ætli sjer alls ekki að kjósa lista verka
mannaflokksins, heldur Tíma-list-
ann, og að þangað fari hann með
svo mörg atkvæði frá verkamanna-
listanum, sem hann sjái sjer fært
að ná í, án þess að hátt fari.
í gær er Alþ.bl. sárreitt við Morg-
unblaðið, ekki fyrir ummæli um
verkamannalistann, heldur fyrir
ummæli um Tíma-listann. Það vill
nú vera „bændablað", eins og Tím-
inn. En svo vel þekkir þetta blað
hugsunarhátt íslenskra bænda, að
það getur með fullri vissu sagt Al-
þýðubl. það, að þá langar ekkert til
að eignast það fyrir málsvara. Þeir
hafa yfirleitt megnustu skömm á
því, eins og það nú er ritað. Ritstj.
Alþ.bl. getur að sjálfsögðu unnið
Tíma-listanum gagn með því að
draga þau atkvæði, sem hann kann
að hafa umráð yfir, í laumi frá
vkm.listanum og yfir á Tímalistann,
og þetta mun vera það eina, sem
honum er ætlað að gera af vini hans
í Tíma-herbúðunum. Klunnagreinar,
eins og greinin í Alþ.bl. í gær, eiga
illa við í þessari samvinnu, sem
þarna hefir verið til stofnað, og
mest líkindi til þess, að þeim Tíma-
mönnunum sje það ekki sem geð-
feldast, að Alþ.bl. nuddi sjer opin-
berlega upp við þá með miklum
fleðulátum.
En þeir eru ekki enn búnir að
kenna Ólafi laumuna. — Ólafur
kann ekki önnur spil ennþá en
lönguvitleysu og elting.
Utanför 1921,
Eftir Guðm. Hannesson.
Skálheimar. Jeg var nú bráðlega
kominn upp á háhálsinn og sá þá
yfir í næsta fjörð. Var þar allmikil
bygð, líkt og í Nordheimssund. Mjer
kom það óvænt, að þarna uppi á há-
flatneskjunni og uppeftir hlíðum
fjallsins, sem tók við fyrir ofan, var
þó nokkur bygð. Lá góður vegur
af þjóðbrautinni upp að þessum
heiðabæjum. Það er ekki haft svo
mikið við heiðakotin heima. Jeg
þóttist sjá það, aðþessifjalltjýliværu
ekki svo slakar jarðir eftir túnunum
að dæma, og sjálfsagt að þær mundu
eiga hjer töluvert fjall-lendi. Jeg
labbaði því heim á næsta bæinn. Þar
hjet. í Skálheimnm, og nefndi bónd-
Skíilhcim eftir bænum, eins
nm S!
og siður er til í Noregi. Jeg hitti
bónda og son hans við slátt spöl-
korn frá bænum. Slógu þeir með
skammorfum snöggslægan og grýtt-
an hól, sem þykja myndi með skömm
ljáberandi heima. Orfið var hæla-
laus birkirengla, rúm alin á lengd,
og ljáirnir bundnir í hana með sí-
vöfðum járvírsspotta. Er það ætíð
kynleg sjón fyrir pðs íslendinga
að sjá menn vera að hjakka keng-
bogna með slíkum áhöldum. Þó er
það auðsjeð að áhaldið er ekki svb
slakt, þegar slegið erinnan um urð
eða trjástofna, þar sem varla verður
komið ljáfari á. Bóndi tók mjer á-
gætlega og kona hans, sem var við
raksturinn. Jeg sagði honum ýmis-
legt um sláttutæki vor íslendinga,
og hvernig vjer festum ljáinn í orl-
ið, en hann sagði mjer aftur frá
jörðum og búnaðarháttum í sveit-
inni.
Búskapurinn í sveitinni. Stærð
jarða um þessar slóðir er að sjáli-
sögðu misjöfn, frá 50 til 100 mál
eða 180—360 túna dagsláttur alt S
alt. Þó bætist við þetta eitthvert
skógarítak, og á sumum jörðuxtt
fjallaland, og eru þar þá oft tals-
verðar slægjur, en langt að sækja,
svo heyi er þá ekið heim á vetrum.
Af gripum eru 5—10 kýr; einn hest-
ur hjá flestum, en tveir hjá bestu
bændum. Kindur eru að vetri (sett-
ar á) 15—30. Þá má gera ráð fyrir
svo sem einu svíni á bæ, og nokkrar
geitur eru allvíða. Við þetta bæt-
ist, að bóndinn fær 5—6 hektolítra
af byggi eða höfrum, en ekki selja
bændur það hjer, heldur nota það
heima handa mönnum og skepnum.
Aftur selja menn talsvert af karfc-
öflum, fyrir 200—800 kr. hvert
heimili á ári. — Ekki vill húsdýra-
áburðurinn hrökkva til á alt land-
ið, og kaupa bændur hjer tilbúinn
áburð fyrir 1—400 kr., en sumir þó
lítið. Þá kaupa þeir og kraftfóður
fyrir 2—600 kr. á ári og grasfræ fyr-
ir hjerumbil 100 kr. Að vísu er mik-
ið slegið af gróinni jörð ósáinni, en
með nokkurra ára millibilum plægja
bændur jörðina og sá þá í hana höfr-
um, byggi eða kartöflum, en gras-
fræi í þann hlutann, sem áður var
akur. Hvílist jörðin á þessu og ber
betri ávöxt. Þá má ekki gleyma því,
f ð eldsnevti tekur hver hjá sjer, og
er það mest smávaxið birki, en eigí
að síður allgóður eldiviður.
Það hygg jeg að stórbændum vor-
um þætti lítið landrýmið, ef jarðir
þeirra væru orðnar einar 200 dag-
sláttur eða ef til vill mun minni.
Þó er þetta svo hjer, að af þessu
litla landi, sem oft er grýtt og erf-
itt viðreignar, og heldur ekki alt i
rækt, lifa menn góðu eða sæmilegu
lífi. Sparsamir, nýtnir og iðnir eru
mennirnir auðsjáanlega, en ekki gat
mjer sýnst að þeir ynnu kappsam-
lega, eftir því sem jeg hefi vanist.
Jeg sá sumstaðar konur vera að af-
kvista trjágreinar (birki) og safna
liminu saman. Þær sögðust gefa
„smalanum' * það, en svo kalla Norð-
menn fjeð. Var limið þurkað og
geymt til vetrarfóðurs.
Það má heita undravert hversu
bændur nota land sitt, hve Ijelegt
sem það er, slá hvem topp, sem
þeir ná til með skammorfinu sínu
og hverja skógarlaut og urð, sem
grastoppar eru í. Aftur sýnist mjer
að heyverkin fari þeim ver úr
hendi en okkur. Jeg hef áður
minst á sláttinn. Hrífurnar eru
þungar, tindarnir veikir úr birki eða
eski. Þeir stanra út öll sín tún með
hesjúm og jeg held að súmir hesji