Morgunblaðið - 11.07.1922, Qupperneq 2

MOE®UNBLA»I§
im, er skylt væri að kenna og
fylgja í öllum skólum og nota á
embættisbrjefum, en honum þykir
stjórnin ekki hafa bygt þessa ráð
stöfun 4 góðum grundvelli. Hann
gerir ráð fyrir því aö kenslumála-
ráðherra og fræðslumálastjóri sjeu
höfundar þeirrar stafsetningar,
sem nú er lögboðin, segir að þeir
hafi í fákænsku sinni fyrirskipað
þessa rjettritun, í stað þess að
fara eftir tillögum nefndar af
málfróðustu mönnum landsins (18.
bls.). Bn á 15. bls. segir hann:
„Vita mega menn það líka, að vel
hugsað verk eins manns er og stór
um betra én illa gert smíði heillar
nefndar eða hóps áf mönnum“.
Tvær leiðir þykir höfundi rit-
gerðarinnar því færar til að „velja
grundvöllinn góöan, og búa málið
vel undir“, önnur sú, að setja
nefnd ananna til að semja reglur
fyrir stafsetningunni, hin sú, að
fela það einum manni.
Hvað gerir nú stjórnarráðið eða
forsætisráöherra ? Hann fór ein-
mitt aðra þessa leið: að fela ein-
um manni að gera uppkast að
stafsetningarreglunum. Maðurinn
var Pálmi sál. Pálsson yfirkenn-
ari; býst jeg við að flestum kunn-
ugum komi saman um aö á betri
manni hafi ekki verið völ. Áður
er. augiýsingin frá 1918 var gefin
út, var þetta uppkast ýfirkennar-
ans borið upp fyrir íslenskukenn-
ara kennaraskólans, rektor menta-
skólans, skólastjóra barnaskólans
í Reýkjavík o. fl., sem treyst var
til að hafa vit á málinu. Bnginn
þessara manna hreyfði neintun
veruíegum athugasemdum meðan
þeir áttu' kost á því. En satt er
]iað, að íslenskukennari kennara-
skólans gat þess síðar í blaði, að
hann vildi ekki bera ábyrgð á
þeim stafsetningarreglum, sem hjer
var í ráði að lögfesta.
Bftir að komist hafði verið að
þessari niðurstööu, fór jeg til
ymsra blaðaútgefenda og bókaút-
gefenda til að tjá þeim hvað í
ráði væri um br-yting á stafsetn-
ingunni til að koma á samræmi
í rjettritun, og til þess að heyra
álit þeirra og tillögur. Þeir tóku
allir svo vel í það aö samræma
stafsetninguna, enda þó að þeim
þætti sumum óþægilegt að segja
skilið við þá rjettritun, sem þeir
höfðu vanist, að frá þeirri hlið
virtist ekki geta veriö um neina
éánægju að ræða.
Á þessum undirbúningi er aug-
lýsingin 1918 bygð. Um hann hef-
U; sjera Jóhannes víst ekkert vit-
að;,annars hefði_ hann að líkind-
um ekki farið að gera fyrv. for-
satisráöherra Jón Magnússon og
mig að höfundum hinnar lögskip-
uðu stafsetningar. Hnútukast hans
tii. okkar hæfir því ekki. Rjett er
að geta þess að forsætisráðherrann
hjelt því fasi fram að ríta je en
ekki é; önnur afskifti hafði hann
ekki af stafsetningunni. En jeg
lagði ekkert til málannna. Studdi
aðeins að því eftir mætti, að svona
riettritun yrði kend í öllum skól-
um og sem víðast annarstaðar.
Það hneykslar sjera ’Jóhannes
að áskilið var að bækur, sem gefn-
ar yrðu út, meö styrk úr ríkis-
sjóði, skyldu vera með lögskip-
aðri rjettritun. Um annan styrk
var ekki að ræða en til útgáfu
kenslubóka. Honum hefir þá sýnst
svo, prestinum, að ekkert væri á
móti því, að börnum væri kent
með kenslubókum, íslenska og all-
ar aðrar námsgreinir, sem alt
önnur stafsetning væri á, en sú,
sem þeim væri kent að viðhafa
í stílum sínum, og öðrum ritum.
Hætt við að kennarar verði honum
eliki sammála um það.
Jeg ætla mjer ekki ab
í neinar deilur við góðkunningja
minn sjera Jóhannes, en jeg verð
að mótmæla þeirri vitleysu, sem
'hann fer með á 27. bls. í pjesa
sínum: að farið hafi verið í laumi
til allra bókaútgefenda og nörr-
uð út úr þeim loforð um að láta
bækur þær er þeir gæfu út, vera
með stjórnarrjettrituninni. Jeg
býst við að enginn annar en jeg
hafi talað við þessa rnenn um
stafsetningar breytinguna meðan
hún var í undirbúningi, og vita
þeir þá allir, að jeg fór með ekk-
ert laumuspil, og gerði enga til-
raún til að narra út úr þeim
rieitt loforð.
„Það hefir oft verið margra ára
verk ágætustu málvitringa að ná
tryggum grundvelli fyrir rithætti
í tungumáli“, segir sjera Johann-
es, og hann dæmir hart þær til-
raunir, sem hjer hafa verið gerðar
um meira en hundrað ár. Þó er
hann í engum efa, hann hefir á
reiðum hiindum ráð til að komast
út úr ógöngunum, og það er þetta
að taka upp stafsetningu, sem
hann kennir við Halldór Fr?ð-
riksson, en þó með fjórum breyt-
ingum frá sjálfum sjer.
Þarna er þó komin fram ný
j tillaga til að útrýma stafsetningar-
| glundroðanum, sem enn 4 sjer
í stað, þrátt fyrir hina lögskipuðu
| stafsetningu. Jeg vil óska henni
jsigurs, ef allir geta fallist á hana,
og ef sjera Jóhannes þá stendur
við hana; en um það er jeg reynd-
aj ekki alveg ugglaus. Hann skrif-
aði um árið undir Blaðamanna-
rjettritunina. Þeir, sem lesa p.je.sa
hans um sögulegu lýsinguna ís-
Itnskrar rjettritunar, sjá hversu
mikið vit honum þykir nú vera
í henni. Binhvertíma vildi hann
ekki sjá z í íslensku máli, en nú
ei það ein af tillögum hans, að
rita z eins og venja hefir verið
til, nema í persónuendingum fleir-
tölu af.miðmynd. Hann er eins og
önnur mannanna börn, hann „sjer
sig um hönd“, og vonandi sjer
hann sig nú aftur um hönd að
því er z-una snertir.
Jón Þórarinsson.
Iiíiirln I
Eftir Finn T. B. Friis.
Skilað aftur.
Ymsir sem koma að staðaldri í
kvikmyndahúsin munu kannast við
rússneska dansarann Theodore Kos-
loff, sem leikið hefir hjá „Famous
Players Lasky“ í mörg ár. Var hann
talinn einn með frægustu dönsurum
Rússa um eitt skeið. Eftir byltinguna
rússnesku sló stjórnin eign sinni á
alla dýrgripi hans og ýmsa aðra muni,
alls um 50.000 dollara virði. Voru
flestir dýrgripirnir gjafir frá ýmsum
stórhöfðingjum, þar á meðal sjálfum
Rússakeisara, sem dáðist mjög að
þessum danslistarmanni. Nýlega hefir
Kosloff fengið tilkynningu um, að
stjórnin hafi skilað aftur hinu rænda
fjemæti.
móttö’kuáhöldin að gróðalind. f New
■ Yorkríki einu saman voru í apríl
| mánuði skrásett 56 ný firmu sem
I gerðu sjer framleiðslu og sölu þess-
. ara tækja að atvinnu.
Jones forstjóri situr í ha-gi nda- Blöðunum verðulr mjög tíðrætt uin
stólnum að lokuum miðdegisverði og þUta nyja loftskeytafyrirbrigði. Dag-
les „New York Evening Post“. — blöðin í stórborgunum hafa á hverj-
Hvernig er loftskeyta-skemtiskráin í llm ^S1 fasta dálka um loftskeyti
kvöld ? —• Hjerna eru þrjár stærstu °S sum þeirra gefa út aukablöð sem
gtöðvarnar: ; eingöngu segja frá undrun loftskeyt-
anna og skýra nánar frjettirnar og
Neu-ark. málefnin sem stöðvarnar flytja um
Kl. 7. Barnasöguir. geiminn.
— 7y2 Frú J. B. S. Short: Matar- Svo mikið kveður orðið að al-
æði og .heilbrigði. manna-notkun loftskeytanna,aðstjórn-
— 7% Flemming: Varnir gegn elds- iri er farin að ræða um, hvernig því
■voSa. verði afstýrt að þau trufli hinar
— 8. Frú Mabel Empie sýngur. frjettastöðvarnar, sem einkum vinna
Við hljóðfærið ungfrú Flor- 1 þa8'u stjórnarinnar eða skiftast
enee Bes’t. a skeytum við skip. Var nýlega hald-
— 9þ4 Ungfrú Ijow, ungfrú Empie inn ráðstefna um þetta í Washington
og hr. Morrell sýngja. en eigi vPrn Þar gerðar ráðstafanir.
ámeríkumenn skemta sjer enn við
Medíord, Massachusetts. áhöldin sín í friði.
Kl. 7% Alice Armstrong syngur: Á kvöldin er glatt í hjalla á
Ungfrú M. Thorpa leikur sendistöðvunum. — í hljómleikaher-
undir. berginu, skiftast söngvarar, slag-
- 75” Vikuyfirlit viðskiftamála. hörpuleikarar, fiðlarar og horna-
- 8. Próf. Höskinis: Hin hliðin blástursmenn á að sk,emta ósýni-
á Monroe-kenningunni. lcgu áheyrendum s'ínum. Stundum
— 82° Mir. W. P. Thore: Ellitryg- kemur stór söngflokkur eða hljóð-
ingar. * færasveit og fer með sígild listaveiik.
— 9. Mr. Henri Weinberger leikur Pað er longu liðið> að ekki var IiæÍÚ
á horn. að senda annað þráðlaust en tón-
list. Nú er skemtiskráin alt öðru
Springfield, Massachusetts. vi®i °g tilbreytingameiri, eins og sjá
Kl. 7y2 Úrslit Basaball-leika. Kvöld- ma af skemtiskránum hjer að framan.
söngur Wiggily frænda. Stjornmalamenn hefja kosningabaratt-
— 7% Markaðsfrjettir landbúnaðar- una með Þvi að lala loftskeytastöðv-
ráðuneytisinis og -fjárhags- ar flytJa ræður. sínar um endilangt
yfirlit. Hljómleikar. Fiðla, íkjördæmið. Prestarnir hafa tekið upp
Mr. Myers; Slagharpa, Miss hugmyndina og halda „loftskeyta-
Morgan messur' ‘ í hverri1 viku. Þó prestur-
inn sje veikur eða fjarverandi getur
—’ Yið skulum reyna „Newark“. 'söfnuðurinn samt farið í kirkju og
Straumnum er hleypt á svolítið mót- blýtt á prjedikun, þó enginn sjaist
tökuáhald og hljóstyrkjandi tilfæri 1 stólnum. Spiritistarnir hafa til-
sett á. Augnabliki síðar heyrast barna k-vnt að Þeir ætli framvegis að lata
sögurnar og heilbrigðisfýrirlestur frú loftskeytin flytja einu sinni í viku,
Short' um alla stofuna, úr margra alt Það sem merkilegt gerist á til-
míla fjarlægð og bornar á ósýnileg- raunafundunum, til þeirra, sem trún-
um öldum að leggja á samband við annan heim.
— Þetta er hvorki æfintýri nje Móttökuáhöldin nýju koma eigi síst
kvæði. þetta er bláköld raunvera, f notum bændiim þeim, seni búa
sem heimili í New York upplifa ' strjálbyli úti á sljettunum. Nú þurfa
þúsundum saman. Þeir ekk’ að fara óraveg til næsta
— Þráðlaus ritun og tal er engin bæjar til að fá markaðsfrjettir en
nýjung. Fyrir 20 árum fór þekkingin geta féngið þær ásamt sönglist og
á þessum rafmagnsfyrirbrigðúm og fyrirles'trnm heima hjá sjer. Land-
hagkvæmlegri notkun þeirra að breið- búnaðarráðuneytið lætur 9 loftskeyta-
ast út. Á ófriðarárunum komuist menn ®töðvar flytja marlkaðsfrjettir ásamt
að raun um að loftskeytin koma að >msum upplýsingum, sem bændum
ómetanlegu gagni. En nú fyrst eru koma ' bag á hverjum degi. í dýpstu
þau að verða almennings eign. — Á einverunni, í vitum annesjanna,
síðasta ári hafa þau orðið liður í a vitaskipunum, í fjallahreysum og
tilveru hvers meðal manns I Ameríku. ní!mumanna-kofum. allstaðar flytja
pað eru ekki margir mán.uðilr, síð- b/ftskéytin boðskap frá fjarlægnm
an stærstu loftskeytafjelögin tóku að beimi.
halda hljómleika daglega á skeyta- Möguleikarnir virðast ótæmandi
stöðvunum. Jafnframt komu ódýr og °S euginn efast um, að Ameríkumenn
meðfærileg móttökuáhöld í verslan- n°tfæri «jer þá.
irnar. Þar með voru fengin aðalskil-
yrðin fyrir hinni hýju notkun loft- ---------o-------—
skeytaima. Annars vegar „efnið' ‘ :
Hljóðfærasláttur, söngur og ræður,
sem var sent í allar áttir frá st-óru
stöðvuimm — hinsvegar ódýp móttöku Aðsent.
áhöld, sem allir geta notað til þess _______
að ná hljóðinu, án þess þeir hafi
nokra sjerþekkingu til að bera.
Italia nú.
Flestum mun nú koma saman
Menn þurfa ekki einu sinni að læra um Það, sem veitt hefir athygli
Morse-stafrofið til þess að geta ráð- Italíu á síðustu árum, að það er
ið rúnir rafbylgjunnar. pær koma eins og hún hafi stækkað, vaxið.
ekki inn f stofnna som punktar og Erfiðleikar þeir ,em styrjöldin1
stryk, heldur sem orð -og tonar, sem , , ,
hægt er að he.yra í áhaldi sem ekki hafðl 1 for með s.ier °S nlðurstaða
er stærra en venjulegt talsímaáhald. hennar, hefir komið þjóðinni til
Og með iþví að setja áh'aldið í siaan- þess að meta til fulls þann kraft,
band við hljóðrita geta margir hlust- Sem í henni bjó, og hún hafði ekki
að á „hljóðin úr loftinu" í senn. •, 4 „ ,, vto r 11 « *
„ , „ . , vitað af aður. iNu ma iullyrða, að
Viðsvegar um Bandarikin eru nu , ,, , , , ,
15-20- stöðvar, sem senda almenn- Italla það land> sem teggur att
ingi song og frjettir á hverjum degi. kaPP a að lata heiminn finna til
Eru sumar þeirra starfandi að kalla síns valds. Það eru ekki aðeins i
ma frá morgni til kvölds. Allir sem sljórnmálamennirnir, sem ganga 1
eigi eru í meira en 30 enskra mílna fram fyrir skjöldu berjast fyr. j
rjarlægð geta hlustað a stoðvarnar . , , . * p e i
með mjög einföldu móttökuáhaldi. 3t Þessu> þeir ha a alla þjoðina
Þeir, sem búa fjær verða að hafa að bakhjarli. Og fylgi þeirrar'
fnllkomnara og dýrara áhald — en stjórnar, sem situr að völdum í i
svo að segja yfir þvera Amerlku og ítalíu fer algerlega eftir því 1
út'í HeimsHöfin beggja vegua hver^ henni tek gt g koma þesg’
er nu hægt að hlusta og na hl.ioð- , ' 1 I
byljunum. Kynstrin öll seljast af UTn veldisdraumum þjóðarinnar í
heyrnartækjunum. Yfir hálf miljón framkvæmd, hvemig svo sem hún
þessara smátækja er nú komin í er að öðru leyti.
notkun í Bandaríkjunum og hafa Nú; þegar Italía er orðin gam.
stundum selt meira en þúsund á dag. • , n ■ c , A1
Er þessi vershm hið mesta gróða- rikl’ fra. Alpafjollum _ til
fyrirtæki fyrir hagsýna menn -r- og simurstrandar Libiliu, finst þjoð-
þeir eru margír sem hafa gert sjer imi tíminn vera hentugastur til
Picklesy
sósur
fyrirligajaudi
Þórður Sveinsson & Co.
að koma fram fyrir alvöru í stjórn
málum stórveldanna. Innanlands
og utanlands vinnur þjóðin með
þetta markmið framundan. Og
ýmsir mikilhæfustu stjórnmála-
menn dást að því, hve ítalir fará
skynsamlega að í þessu efni. Þeir
játa, að ítalskir stjórnmálamenn
loggja sjaldan út í það, sem þjóð-
ii græðir ekki 4 einhvern hátt á.
Á fyrstu stríðsárunum biðu þeir
með að taka þátt í stríðinu svo
lengi, að það gat sýnst sviksam-
legt. En, tilgangurinn var enginn
annar en sá, að sjá lándi og lýð
borgið. Og þátttaka þeirra varð á
þá leið, að þeir urðu sigurvegar-
ans megin. En svo mikið sem gert
er í utanríkismálum landsins, þá
er ekki gert minna innanlands.
Hinn þolinmóði og nægjusami
lrndslýður, vakir og vinnur til
þess að græða styr.jaldarsárin og
notfæra sjer hið unna. Þó verð-
gildi ítalskra peninga sje enn lágt,
er það merkilegt að það skuli
ekki vera enn lægra. Járnhrautir
eru í svo góðu ásigkomulagi, að
talið er að ekkert styrjaldarland-
ið geti stært sig af stíku. Alstað-
&-• er verið að byggja, alstaðar er
unnið.
En mikilsverðasta og augljds-
asta viðreisnar- og framfaramerkið
eru hinir svonefndu Fascistar. f
þeim hefir þjóðernismeðvitund
ftala náð dýpst.
' Það eru aðeins tvö ár síðan
þossi flokkur myndaðist. Upp-
runalega var hann ópólitisknr, og
aðein-s stofnaður til þess að halda
uppi lögum og reglu. Eu flokkur-
inn náði meiri festu en húist var
við, og honum gengu á hönd allar
stjettir manna. Þjóðin fann, að
hann bar í sjer hugsjón hennar.
Og mí er hann orðinn svo sterkur
vilji í þjóðmálum Ítalíu, að ekki
verður gengið fram hjá honum.
Nú hefir hann gefið út stefnu-
skrá sína, sem hann víkur ekki
frá.
Ný kvnslóð hafði þroskast með-
an á stvrjöldinni stóð, og sú
kynslóð hafði sjeð föðurlandið í
hættu og ef til vill sjálf tekið
þátt í að verja það. Þessi kyn-
slóð tók Faseistunum tveim hönd-
um. f þeim sá hún hina samein-
andi hugsjón. Og þetta var engin
yfirborðs- eða stundarhrifning,
heldnr eðlileg og sjálfsögð þjóðar-
þrá, að hera ítalskar hugsjónir
og ítalska stjórnmálastefnu fram
til signrs:.
H.
Rannsóknarför
til Sahara hafa Danir gert út, með
f járatyrk frá Carlsberg-sjóðnum og
Rask-Örsted-sjóðnum. Stjórnar land-
fræðingnrinn prófessor Olufsen leið-
angrinum en í för með honum verða
þrír ungir náttúrufræðingar danskir,
kandioatarnír Einar Storgaard, Olaf
Kayser og K. Gram og franskur land-
fræðingur dr. Jaques Bauceart. Frakk
ar hafa einnig lagt fje til fararinnar.