Morgunblaðið - 07.03.1923, Page 2

MORGUN BLAÐIÐ
©esigisstiáliils
Eæða Jóns Þorlákssonar.
í Nd. 15. febr. 1923.
Jeg vil byrja á því,að taka
undir það sem hæstv. fjáimiála-
ráðtherra sagði um gengismuninn,
að hann er einkenni, sem ber
vott um að f jarmálaastandið í
landinu er að einhverju leyti frá
brugðið því sem fenjulegt er, eða
sjúkt sem kallað er. Nú er því
svo háttað um flesta hluti, sem
lúta náttúrulögimálum, að ef þeir
haggast frá venjulegri braut, eða
sýkjast, þá hafa þeir í sjálfum
sjer nokkra þá náttúru, sem
beinir þeim að lokum aftur inn
á venjulega braut, eða læknar
st)úkdóminn, ef hann stendur
nægilega lengi til þess. Alt í nátt-
úrunni leitar jafnvægis.
Gengisbreytingarnar eru eitt af
þeim fyrirbrigðum, sem fjármála-
lífið notar til að lækna sjálft
sig með.
Það hefir ekki nóg verið vikið
að þessu í ræðum þeim sem%aldn-
ar hafa verið, og vil jeg því
gera nokkra grein fyrir því. Að
því leyti sem gengið ákvarðast
aí mismuni á innflutningi °g ,út-
fiutningi í landinu — og er lækk-
andi, þá dregur það úr innflutn-
ingi vara, en örfar iitflutninginn.
Skal jeg skýra það nánar; enda
þótt það sje vikurkent lögmál,
og nefna einstök dæmi.
Flestir innflytjendur (kaup-
menn) 'hafa yfir einhverri tak-
markaðiú fjárhæð að ráða til vöru-
kaupa, annað’hvort eignarfje eða
lánsfje. Því lægra sem gengið
er, því minna vörumagn geta
þeir fengið fyrir sitt takmarkaða
fje. Þeir þurfa ekki að minka
veltumagn sitt að krónutali, en
vöruveltan, og þar með innflutn-
ingur hvers eins, verður minni
vegna lággengisins. Hjer við bæt-
ist annað, sem hv. sarnþm. minn
(J. Baldv.) rjettilega benti á í
öðru sambandi. Þegar gengi ísl.
krónunnar er lágt , fara menn
mjög varlega í það að nota láns-
traust sitt erlendis til vöruinn-
flutnings. Og þannig verkar .lág-
gengið í þá átt að draga ur inn-
fluningnum. Fleiri dæmi þessu
lík mætti nefna. Og þá ekki
síður hin sem sýna hvernig lág-
gengið örfar framleiðslu á út-
fiutningsvörum. Reksturskostnað-
uí þeirra, sem framleiða vörur
til útfl., skiftist í ýmsa liði. Nokk-
uð af honum er fólgið í kaupum
á útlendum vörum, móti því verða
þeir að láta jafnmikið vöru-
n>agn af framleiðslu sinni, og
hefir gengi innlenda gjaldeyris-
ins engin áhrif á þann hluta
kostnaðarins. En að því er inn-
lenda kostnaðinn snertir, þá þýð-
ir lággengið blátt á'fram það, að
framleiðendur fá afslátt af til-
kostnaðinum, sem gengislækkun-
inni svarar. Fyrst og fremst á
rentum og afborgunum af öllu
lánsfje, og þvx næst einnig á
öllum verkalaunum, að minsta
kosti í bili, þangað til verka-
kaupið hefir aftur tekið tilsvar-
andi breytingum við gengislækk-
uuina. Þetta á sjer stað, ef fram-
leiðendurnir fá sjálfir að njóta
hins háa verðs í krónutali fyrir
gjaldeyri þann, er til fellur við
sölu afurða þeirra, og það er al-
mennast hjer á landi. Lággengið
gerir því framleiðslu á útflutn-
ingsvörum arðvænni en ella mundi
vera, og örfar hana þar með.
Þegar nú lággengi krónunnar
hefir þessi tvennskonar áhrif, sem
bent hefir verið á, annars vegar
að auka útflutninginn og hins
vegar að draga úr innflutningi
vara, verður ályktunin sú, að
viðskiftalífið notar þessa leið
sjálfu sjer til lækningar.
Menn niiða oftast verð íslenskr-
ar krónu við sterlingspund, en
gæta þess eigi ávalt, að verð
sterlingspundsins sjálfs hefir ver-
ið breytilegt að undanförnu. —
Þannig liækkaði það um 10% á
móti gulli eða Bandaríkjadollar
á árinu 1922. Menn verða því að
fara varlega í það, að fullyrða
'ð ísl. króna fari •lækkandi, þótt
verð sterlingspundsins hæltki að
krónutali. Verðið 28.50 fyrir
strelingspund nú samsvarar 25 kr.
í ársbyrjun 1922.
í umræðunum hefir öðruhvoru
verið vikið að hagsmunum ein-
staklinga og stjetta í sambandi
við þetta mál, og get jeg þá sagt,
að staða mín í þjóðfjelaginu er
þannig, að lággengi krónu er tap
fyrir mig; á því sama við um
mig í því efni og þá stjett, sem
háttv. samþingism. minn (J. B.)
ber sjerstáklega fyrir brjósti. En
jeg hefi taiið mjer skylt að líta
á málið með þjóðarhaginn fyrir
augum, og athuga einnig hvað
framleiðendum sje fyrir bestu, ef
þeir eru menn til að láta hagnað-
inn af vörusölunni á erlendum
markaði renna í sinn vasa. Og
það eru þeir yfirleitt færir um.
Það er áreiðanlega rangt hjá
háttv. samþm. mínum (J. B.), að
hagnaðurinn af gjaldeyrisverslun-
inni hafi farið til fárra milli-
manna, en ekki gengið til fram-
ieiðenda sjálfra. Að minsta kosti
er það vitanlegt um fiskinn, að
framleiðendur hafa notið hagnað-
arins af lággenginu við söluhans,
þar eð þeir geta oftast valið um
að selja í krónum eða sterlings-
pundum.
Sú ályktun, sem jeg dreg af
fö&flmmisligvjela tegwod þessi
liefir náð langmestri útbreiðslu hjer á landi, vegna þess
að hún h°fir revnst best.
Gætið að
m e nkin u
é h so I
o g s ó I a.
Þúsundir af þessum stjgvjelura eru í daglegri noktun baxði á sjó
og 1 mdi. — Verðið ótrúlega lágt.,
Karlmanna fuilhá 39,75 Hálfhá 33,00. Hnjehá 26,75.
Drengja nr. 3/6 22,75. Barna nr. 11/12 16,00 nr. 13/2 18,00
Kaupið aðeins hwítbotnuð stígvjel með þessu merki.
Lárus G. Lúðvígsson,
Skóverslun.
Grá,
brún,
h v i t,
svört.
þessu er á þá, leið, að vanhuga-
vert sje að gera tilraunir til þess
að gengismunurinn fái ekki að
njóta sín eða koma fram í þjóð-
lífinu, eins og hann er í raun og
sannleika. Gengið var óeðlilegt
hjer í bönkunum fyrir áramótin
síðustu, og ekkert í sambandi við
þáverandi ástand í landinu. Þeir
sem höfðu erlendan gjaldeyri í
höndum gátu selt hann hærra
verði en gefið var fyrir hann í
bönkunum. Þetta ástand gat ekki
haldist til lengdar og endaði með
þvi að bankarnir neyddust til að
hækka verðið á erlendum gjald-
eyri npp í gangverð.
Sem dæmi þess, hvílíkar fjar-
stæður geta komið fyrir, þegar
slíkt á sjer stað, skal jeg nefna,
að pósthúsið þarf á erlendum
gjaldeyri að halda til greiðslu
póstávísana, er það selur á önnur
lónd. Þar hefir verið tekin upp
sú regla að afgreiða ekki .svo
stórar upphæðir, að líkindi sjeu
til, að nota eigi til versl-
unarviðskifta, heldur einungis
smáupphæðir, ,sem mönnum er
þægilegast að senda á þann hátt.
Þenna gjaldeyri keypti póstmeist-
ari í bönkunum við venjulegu
gangverði. Nú varð svo hart um
erlenda niynt í bönkunum síðast-
liðið haust, að þeir g-átu ekki selt
pósthúsinu fjeð, sem það þurfti
á að halda. Póstmeistari varð því
að leita á hinn almenna markað,
það er til þeirra manna, sem mest
hafa undir höndum af erlendum
gjaldeyri, og varð þar að sæta
hærra verði, kaupa t. d. sterl-
ing.spund á 28 kr. til '28.50. Þetta
var skömmu fyrir síðastliðin ára-
mót, á sama tíma sem Landsbank-
inn seldi ]>að litla, sem hann ljet.j
af höndum, fyrir 26 kr. Ymsir;
fastir viðskiftamenn bankans gátu
þá herjað út úr honum smáupp-
hæðir í enskri mynt fyrir þetta
verð, og fóru sumir þeirra rak-
leiðis yfir í pósthús og seldu
póstmeistara stetlingspundin á kr.
28.50. Annað eins og þetta hlýtur
að koma fyrir, þegar farið er að
þvinga gjaldeyrismálið inn á ó-
eðlilega braut.
Menn mega ekki ætla, að al-
memiingur njóti hagnaðarins af
lágu verði erl. gjaldeyris í bönk-
unum, þegar hann er þar af svo
skornum skamti að kaupmenn
geta annan daginn fengið þar ör-
fá sterlingspund fyrir 26 kr., en
verða hinn daginn að kaupa þau
af útflytjendum fyrir kr. 28.50.
Þeir verðleggja vörur sínar eftir
hinu hærra pundaverðinu, þó að
þeir geti stundum herjað út nokk-
ur pund með lægra gengi. En
meðan svo er, geta framleiðendur
heldur ekki treyst því, að þeir
muni síðar, t. d. eftir 'misseri,
geta selt gjaldeyri sinn fyrir hið
sama .háa verS, sem þá gildir. og
Steinoliuvei*slunin.
Ræða formanns Fiskifjelags íslands, Jóns
Bergsveinssonar, er steinolíumálið
kom fyrir Fiskiþingið.
Steinolíuverslunin er málefni, sem
Fiskifjelag íslands hefur um langt árabil
látið töluvert til sín taka. Ástæðan til
þess, að Fiskifjelagið fór að skifta sjer af
því roáli, mun vera brjef, er D. D. P. A.
sendi út um land til viðskíftamanna sinna,
16 ágúst 1912, þar sem tilkynt er, að
oiíuverðið hækki um kr: 5,00 tunnan frá
15 s. ra. Þann 17. ágúst 1912, skrifar
stjórn Fiskifjelags íslands Alþingi og fer
þess á leit, að það gej i ráðatafanir til þess
að ráðin verði bót á því, hvað steinollan
sje dýr, og jafnframt hlutaat, til um það,
að stjórnin geri ráðstafanir til þess að
rannsáka á hvaða hátt steinolía fengist
ódýrari, hvort heldur væri með beinum
flutnirigi frá Ameríku eða á annan hátt.
1 þessu brjefi fjelagsstjórnarinnar til Al-
þingis, er þess getið, að sama dag, sem
D D P A. bafi hækkað oliuverðið, hafi
umboðsmaðar S. A. P. A. fengið tilkynn-
ingu um að olían frá því fjelagi hækkaði
einnig um sömu upphæð, þ. e. kr: 5,00
pr. tunnu, þess er ennfremur getið i brjef-
inu, að samkvæmt umsögn forstjóra D. D.
P. A. br. Debeíl sje ástæðan fyiir hækkun
olíuverðsins, hækkuð flutningsgjöld frá
Ameríku og hærri verkalaun í Englandi.
1912 eru afgreidd frá Alþingi heimild-
arlög fyrir landsstjórnina, til þess að taka
í sínar hendur elnkasölu á steinolíu. í
þeim lögum er henni jafnframt heimilað
að framselja þann rjett til annara inn-
lendra manna eða hlutafjelaga. Með brjefi
sem stjórn Fiskifjelags Islands skrifaði til
Stjórnarráðsins, um steinolíuverslun, má
sjá að hugmynd fjelagsins hefir þá verið
að gangast fyrir stofnun íslensks hlutafje
lags, sem fengi einkasölurjett í hendur
lxjá lands8tjórninni.
Þetta kom þó ennþá skýrara í ljós
í brjefi, sern fjelagsstjórnin skrifaði mönn-
um út um land og sem dags. er 14. nóv.
1912, þar segir meðal annars: »vjer telj-
um sjálfsagt, að þegar fjelagið er stofnað,
þá verði kosin stjórn og framkvæmdar-
stjóri og samin lög fyrir fjelagið, þar sem
allir hluthafar hafa sjálfir jafnan rjett,
hvar sem þeir búa á landinu, og að eng-
inn beri ábyrgð á öðru en sínu eigin
hlutafje, eins og venja er til í flestum
hlutafjelögum*. Með brjefi dags. 18. des
1912, sækir stjórn Fiskifjelagsins um einka-
leyfi fyrir innflutningi og sölu á stein-
olíu, samkvæmt heimildarlögum um einka-
sölu frá 22. nóv. 1912, og er auðsjáanlegt
að Fiskifjelagstjórnin ætlast ekki til þess,
að Fiskifjelaginu verði endanlega veittur
einkaleyfisrjettur, heldur hinu væntanlega
hlutafjelagi, sem fjelagið þá er að
vinna • að, að verði stofnað og farið
er að safna fjárloforðum til. Það lítur
einnig út fyrir, að bankarnir hafi lofað
slíku hlutafjelagi fjárhagslegum stuðning,
sjerstaklega Landsbankinn, og að alt hafi
bent í þá átt að þetta mundi takast. En
með brjefí Stjórnarráðsins, dags. 23. jan.
1913, tilkynnir Stjórnarráðið, að það sjái
sjer ekki fært a.ð svo stöddu, að nota
heimildina samkvæmt heimildarlögum frá
22. ,nóv. 1912, og þá ekki heldur að fram-
selja Fískifjel. rjett sinn í þeim efnum.
Eins og gefur að skilja, færir Stjórnar-
ráðið ástæðu fyrir því, af hverju það sjái
sjer ekki fært að nota heimildina, sem
lögin veittu, en út i það virðiat óþarfi að
fara, að öðru leiti en því, að svo virðist,
sem stjórnarráðið hafi með rannsókn á
olíuverðinu komist að alt annari niðurstöðu
en búist va.r við. I þessu brjefi Stjórnar-
ráðsins stendur meðal annars: »Að eftir
upplýsingum þeim, sem landstjórnin hefir
aflað sjer, um ástand steinolíuroarkaðsins,
steinoliuverðs í nálægum löndum, flutn-
ing8gjald og annað er að máli þessu lýtur,
verður stjórnarráðið að svo stöddu, nð telja
það mjög svo hæpið, að því takmarki lög-
gjafarvaldsins, að útvega steinolíunotend-
víðsvegar um land ódýrari, nothæfa stein-
olíu, en þá, sem nú fæst í verslunum hér,
yrði náð með því móti, að stjórnin taki
að öjer steinolíuverslunina hjer á landi,
eða framseldi einkarjetttinn til olíuflutn-
inga til einstakra manna eða innlends
hlutafjelags.*
Eftir að Fiskifjelagið fjekk þetta brjef
Stjórnarráðins, raun áhugi fyrir stofnun
hlutafjelags og hlutafjársöfnunar til þess
hafa dofnað, en fjelagsstjórnin hafði þá
trú, að hægt mundi vera að fá ódýrari
olíu til mótorbátaútvegsin8, en þá, sem
steinolíufjelögin D, D. P. A. og S. A. P. A.
seldu, og hjelt því áfram störfum síuum,
með því að leita fyrir sjer með ný sam-
bönd í olíuverslun.