Morgunblaðið - 05.04.1923, Qupperneq 2

mukuUNBLAÐIÐ
TMif ¥m i Qlse^i C
Höfum fypirliggjandi:
Hráijðpu „KroneSirændi Daiafjære",
Cyiinderoiiu „Rapids<,
Strákúsia,
Tjörukústa,
Fiskbursta.
Tóm steinolíuföt
utan af landi kaupum vjer á 8 kr., hingað komin, gegn greiðslu
við móttöku (með póstkröfu) — Hjer í -bænum kaupum vjer föt-
in sama verði og sækjum þau til seljanda og greiðum andvirðið
samstundis. — Hringið í síma 262.
H.f. Hrogn & Lýsi. -- Reykjavík.
Nýkomið Ratin og Ratinin i
Laugavegs Apotek
í árslok 1913 átti ríkið- 500
miljónir rúbla í handbæru fje.
Þegar stríöið skall á, trufluð-
ust atvinnuvegir að sjálfsögðu
margvíslega, en yfirleitt hjeldust
þeir þó í sama horfi og verið hafði
og sumir efldust til mikilla muna
alt til þess er stjórnarbyltingin varS
1917.
I stjórn Bolsjevíka verður að
greina sundur tvö tímabil: 1.
Tímabilið 1917' til miðs ársins
1921. Þá fylgdi stjórnin fullkom-
inni sameignarstefnu. 2. Tímann
cftir 1921, er stjórnin neyddist
til þess að hverfa að nokkur
icyti frá sinni fyrri stefnu.
Eftir kenningum sameignar-
manna átti ríkið að reka allan
iðnað og landbúnaðarafurðir
bænda einnig aö mestu leyti að
renna í ríkissjóð en öllum vörum
■og nauðsynjum átti stjórnin síð-
an að dreifa út með ríkisjárn-
brautum til allra, sem á þurftu
að halda. Þær afurðir, sem yrðu
afgangs, skvldi ríkið síðan selja
td útlanda með ríkisverslun. Á
fyrra tímabilinu reyndi stjórnin
u,ð framkvæma þetta bókstaflega
með oddi og egg, og sló meðal
annars eign sinni á eigur efna-
manna og banka, iðnaðarfyrir-
tækja og ýmsra stofnana, sam-
göngutæki öll o. fl.
Þegar þannig er komið, að öll
l'ramleiðsl-a gengur til ríkisins,
ncma sú sem bændur þurfa sjálfir
til. viðurværis og ríkið á jafn-
iramt að sjá mönnum fyrir þörf-
um sínum, hverfur þörfin fyrir
hanka og jafnvel smám saman
fyrir peninga. Jafnframt hljóta
allir skattar og venjulegar álög-
u að hverfa, þegar ríkið tekur
alt af öllum að heita má. Bankar
voru því lagðir niður, og allir
skattar afnumdir, nema ef það er
talinn skattur, að krafist var þeirra
sfurða af bændum, sem þeir höfðu
afgangs lífsnauðsynjum sínum. —
Sem einskonar skatt má og telja
skylduvinnu, sem krafist var af
folki. Tekjur af allskonar iðnaði,
flntningum o. þvíl. áttu að verða
helstu tekjustofnar ríkisins.
Þessar grunnhygnu hugmyndir
barði stjórnin fram með járnvilja
og ruddi öllum hindrunum úr
ve.gi. ÖIlu fyrra skipulagi á at-
AÍnnu- og fjármálum landsins var
velt um koll til þess að reisa
loftkastála sameignarmanna á
rústunum, þó síðar hafi það verið
látið í veðri vaka, að það hafi
aidrei verið tilætlunin að halda
þessu ástandi til frambúðar.
Arangurinn af þessari tilraun,
sem varaði 3% ár, varð í fám
orðum óreiða og eyðilegging (dés
oj’ganisation et destruction).
Hrunið og eyðileggingin varð
bvað mest í ýmsum iðnaðargrein-
nm, eigi aðeins efnalega heldur
fcngu síður á lífi manna. Menn
voru drepnir, hraktir og hrjáðir
til þess að bæla allan mótþróa.
Skýrslurnar um tölu þeirra
manna, sem Bolsjevíkar drápu
á þrem árum telja þannig (sbr.
grein Van der Sinde í Times
1922):
28. biskupar. 1215 prestar. 6775
prófessorar og skólastjórar, 88500
læknar. 54650 fyrirliðar í hern-
am. 260.000 hermenn. 10,500 lög-
reglumenn. 48.500 lögregluþjónar.
12.950 jarðeignamenn. 355.250
mentamenn. 193.350 verkamenn.
Við þetta bætist síðan, að á-
iiti K.. mestur hluti þess mann-
fjölda', sem dó í hallærinu mikla
1921—22, því hann telur stjórnar
íarið hafa miklu valdið um það,
lrve háskalegt hallærið varð.
Sje nú manndrápunum slept
og litið á fjárhag og atvinnumál,
þá var gangurinn sá í iðnaðar-
greinunum, að stjórnendur þeirra
voru reknir burtu eða drepnir, en
í stað þeirra komu ferlegar ríkis-
skrifstofur, sem alt varð að ganga
gegnum.' Þvrfti t. d. að halda á
einhver.jum hráefnum til þess að
vinna úr, varð að snúa sjer til
„Glavki og Centri“ skrifstofunn-
ar, sem ákveð hve mikið skyldi
láta úti og hvenær. Á sama hátt
varð að snúa sjer til annarar skrif
stofu til þess að fá kol. Ráðningu
allra verkamanna sáu enn aðrar
skrifstofur um, og kaup þeirra
ákvað ríkið, án þess að fara eftir
hversu vinnan var af hendi leyst.
Til þess að fá nauðsynlegt rekst-
ursfje varð að lokum að snúa
sjer til fjármáladeildarinnar. —
Þannig kom hvarvetna í stað eins
forstjóra f.jöldi manna á fjölda
skrifstofa, ógurlegt skrifstofa-
bákn og endalausar skriftir, sem
gleyptu stórfje. Afleiðingin af
( llu þessu varð sú, að iðnaðurinn
fjell að mestu í kalda kol. Þetta
sjest best á yfirliti „Fjármála-
blaðþins“, sem gefið er út í
Moskva (nr. 2 1922):
Kolaframleiðslan í sjálfu Rúss-
landi var fyrir ófriðinn 1800 milj.
I>oud á ári. 1920 var hún aðeins
450 mill. og litlu meiri 1921. Af
þessum kolum var 48% eytt í
þarfir kolanámanna sjálfra, en 7
til 8% fyrir ófriðinn. Af því litla
sem eftir varð, var 60—100%
stolið úr járnbrautarlestunum, eft
ir því sem skýrslur stjórnarinnar
telja, því allir voru að deyja tir
kulda og kolaleysi.
Steinolíuframleiðslan var 1917
525 mill. poud, en 1921 einar 240
mill.
Járnframleiðslan var 1921 tæp
3% af því, sem verið hafði fyrir
stríðið. Þessi mikli atvinnuvegur
var því nálega að engu orðinn.
í spunaverksmiðjunum var
spólu- eða þráðafjöldinn 1921 12%
af því sem hann var fyrir stríðið,
en jafnframt var framleiðsla af
vefnaðarvörum aðeins 6% af því,
sem fyr var.
Árið 1921 var að meðaltali að-
eins framleitt 6% af iðnaðarvör-
um við það sem gerðist fyrir ó-
friðinn.
Járnbrautir og flutningatæki
hrörnuðu að sama skapi. 1915
voru 15% eimreiða ekki brúkunar
færar, 1921 57%. Af þeim voru
1916 smíðaðar 916, en 1921 einar
73. Af járnbrautarvögnum voru
4% óbrúkunarfærir árið 19J6, en
21% 1921. Árið 1913 fóru að með-
fltali 33643 vagnhleðslur á dag
eftir járnbrautum, en 1921 9780.
Eftir nýustu skýrslum er ástand-
ið sem stendur enn aumlegra.
Sveitabúskap og jarðrækt hnign
sði líkt og öðrum atvinnuvegum.
Eftir kenningum bolsjevika átti
öll framleiðsla bænda að ganga
til ríkisins, þegar lífsnauðsynjar
bóndans voru dregnar frá, og her
menn stjórnarinnar tóku með
valdi það, sem þeir náðu í hjá
bændum. En það kom óðara í
]jós, að bændurnir höfðu voða-
vopn í höndum, gegn stjórninni,
og það var, að rækta ekki meira
en þeir þurftu nauðsynlega fyrir
sjálfa sig. Leiddi þetta til þess
að minna og minna var ræktað.
Á árunum 1909—13 var korni 'jsáð
i 87 mill. hektara, 1920 í 57 mill.
og 1921 45 mill., eða hjer um bil
helming þess, sem áður var. Stór-
gripum hafði fækkað (1921) um
50%, svínum um 60%, kindum
um 70%. Hrossatalan var komin
úr 36 mill. niður í 6 mill.
Það var þessi stórkostlega aft-
urför í sveitabúskapnum, sem var
ein af aðalorsökunum til hallæris-
ins mikla 1921—22, og hún staf-
aði aftur beinlínis af stjórnar-
stefnu Bolchevika.
Niðurl.
--------o—------
Frð ðpsfuidl IsHéíéf
Dansk-íslenska fjelagsins 1923.
íslands-deild Dansk-íslenska fje-
lagsins hjelt 2. ársfund sinn 3.
f. m., á Hótel fsland að við-
stöddum fjölda manns.
Formaður (biskup Jón Helga-
son) setti fundinn og bauð
fjelagsmenn og gesti þeirra
velkomna og skýrði síðan frá
Hafið þjep gæff að þvi, hvað
gömlu fötisi yðar eru siitÍBi.
= Árni 8t Bjarni.^:
starfi fjelagsins á liðnu ári. —
íslands-deildin væri nú orðin
sjálfstæður hluti aðalfjelagsins,
þannig að fjelagið væri nú í tveim
deildum: Danmerkur-deild og ís-
lands-deild, sem hvor um sig hefir
fullan sjálfsákvörðunarrjett um
Öll sín mál, og öll sín fjármál
úí af fyrir sig, jafnframt því
sem þær þó ynnu báðar að einu og
sama takmarkinu, styddu hvor
aðra í starfi 'hennar og ráðguðust
hvor við aðra um allar þær fram-
icvæmdir sem mestu varða. En þar
sem sambandið væri svo náið
þrátt fyrir viðurkent sjálfstæði
deildanna, að fjelagsheildin mætti
heita órofin, þá þætti rjett í árs-
yfirlitinu að skýra frá. fram-
k.væmdum Danmerkur-deildarinn-
ív jafnframt því sem skýrt er
frá athöfnum Islands-deildar.
Dansk-íslenska fjelagið væri nú
fullra 7 ára (stofnað í jan. 1916)
og yrði ekki annað sagt en að
framkvæmdir þess hefðu fyllilega
rjettlætt tilveru þess. Tala fjelags-
manna væri nú nálægt 1900 í báð-
um löndum (nál. 1400 í Dan-
mörku og tæp 500 á íslandi) og
væri það óneitanlega álitleg tala
eftir ekki lengri tíma og meira
að segja á jafnerfiðum tímum
og verið hefðu síðan fjelagið var
stofnað.
Þar sem tilgangur fjelagsins
væri sá einn að efla gagnkvæma
viðkynningu og gagnkvæma sam-
úð með Dönum og íslendinum,
] á hefði til þessa verið lögö mest
áhersla á iitgáfu bóka, er skýrðu
frá högum beggja þjóða í fortíð
og nútíð, bæði andlegum og tím-
anlegum. Eins og gefur að skilja
h.efði þetta haft mikinn kostnað
í för með sjer sökum dýrtíðar-
innar. En þó væru auk hinna
stærri bóka sem fjelagið hefði
gefið út (t. d. „Island“, „Ny
isiandsk Digtning11 og „Sönder-
jvlland") komin út 12 hefti af
,smáritum fjelagsins, liefðu 2 bætst
við á árinu „Ágri]> af sögu al-
'þingis“ eftir Finn Jónsson og
„Islendingar í Ameríku“ eftir
Halldór Hermannsson. Islands-
aeildin hefði lokið við ritið ,,Dan-
raörk eftir 1864“ með útgáfu 2
síöari heftanna: „Öndvegishöldar
og aðaldrættir danskra bók-
menta eftir 1864“ eftir leetor
Georg Christensen og „Þegnfje-
lagslegur og stjórnlegur viðgang-
uv Danmerkur eftir 1864“ eftir
cand. mag. Hans Jensen. Yæri
ritið alt um 300 bls. og hin
fróðlegasta bók og eigulegasta í
fila staði. Ennfremur hefði deild-
in gefið út fyrsta hefti áformaðs
safnrits: Þættir úr menningarsögu
Dana, sem _sje ritið ,Troels Lund‘
'eftir próf. dr. Ágúst Bjarnason.
Öll þessi rit hefðu fjelags-
menn fengið ókeypis fyrir árstil-
lag sitt, og yrði ekki annað sagt
en að þeir væru vel haldnir af
þc-im viðskiftum.Ennfremur hefðu
fjelagsmenn átt kost á að eignast
með framleiðsluverði tvö allstór
rit á dönsku snertandi ísland, sem
sje doktorsritgerð Arne Möllers:
„ILallgrímur P.jeturssons Passions-
salmer“ (fyrir 7 kr.) og „Islands
Kirke“ eftir formann deildarinnar
(fyrir 5 kr.) og hefðu allmargir
fært sjer þau hlunnindi í nyt.
A þessu ári væru væntanleg frá
dönsku deildinni tvö af smáritum
fjelagsins, væri annað þeirra kom-
io í prentun, sem sje þrír fyrir-
lestrar próf. Guðmundar Finn-
bogasonar, er hann flutti í hau-d
í Danmörku, og nefnast einu nafni
, Islandske Særtræk“. Frá deild-
inni væri von á sennilega tveim
heftum af „Þættir“. Verður annað
þeirra um Sören Kirkegaard eftir
Dr. Kortsen, og verður ]>að fyrsta
rjfið á íslensku, þar sem skýrt er
frá æfi og einkennuin þess heims-
l'ræga spfekings.
Svo sem drepið var á hefði Dr.
Guðm. Finnbogason á næstliðnu
hausti, að tilhlutun Danmerkur-
deildar og sem hennar gestur,
tlutt þrjú erindi á Khafnar-há-
skóla og tvö á lýðháskólannm
í Höng og hefði verið mikið
aðstreymi að erindunum og gerð-
v.r að 'þeim hinn besti rómur. —
Ennfremur hefði borgarstjóri
Knud Zimsen flutt erindi um
vöxt og viðgang Reykjavíkur á
íundi fjelagsins í Kaupmanna-
höfn. íslandsdeildin liefði á næst-
liðnu hausti haldið skemtifund
iyrir fjelagsmenn. Þar hefði in-
spektör V. Steenstrup, premiær-
lautenant, flutt mjög fróðlegt er-
indi um Karlsbergsjóöinn og vís-
indalegar og verklegar fram-
kvæmdir hans, en skáldkonan frú
Tove Kjarval lesið upp nokkur
æfintýri. Annars liefði engiuu
fyrirlestrarmaður koinið frá Dan-
mörku árið sem leið, enda það
ekki staðið tih Kn um niiðjan
næsta mánuð væri von hingað
á alkunnum dönskum fyrirlestrar-
roanní, kennaraskólastjóra Jens
Bvskov. Kæmi hann hingað sem
gestur ísland-deildar og ættu fje-
lagsmenn þar von á 4 erindum,
sem að vonum yrði vel tekið
a? fjelagsmönnum.
Ferðastyrk hefði deildin á liðnu
ari veit einum kennara, er dval-
ist hefði sumarmánuðina í Dnn-
mörku og hingað til lands mundu
hafa komið á árinu tveir Danir,
styrktir af dönsku deildinni. —
Annars hefði, vegna hinna erfiðu
tíma, minna verið gert að manna-
skiftum þetta ár en undanfarin.
Þó hefðu komið hingað árið sem
leið 11 ungir Danir og dvalist
sumarlangt á íslenskum sveita-
heimilum. Og undir haustið hefðu
hjeðan farið ]8 íslenskir karl-
menn og 1 stúlka til Danmerknr,
til þess að dvel.jast þar vetrar-
l.’ingt og kynnast dönsku sveita-
lífi og búnaðarháttum. Var þess
með þakklæti getið í sambandi við
þetta síðastnefnda, hve Eimskipa-
fjelag fslands befir þar brugðist
drengilega viö að færa niður far-
gjald þessara manna um helming,
tii þess að ljetta þeim ferðakostn-
aðinn.
Frá ársbyrjun árið sem leið
hefði Danmerkur-deild orðið að
fá sjer nýjan og mun stærri sam-
komustað en áður vegna dag-
legra starfa sinna. Þar væri og
sjerstök lestrarstofa og gætu fje-
lagsmenn nú leitað þangað til þess
að sjá íslensk blöð og tímarit;