Morgunblaðið - 19.03.1924, Blaðsíða 2

MORGUNBLABIB
Hoffum ffyrirliggjandi:
Gráfíkjur,
Apricots, þurkaöar,
Epli, þurkuð,
Sveskjur,
Döðlur
fimta ólánað. Er því ekki ólíklegtj
a.ð flokkur þessi gangi fljótt til
þurðar, þar sem heita má, að
sinn. Ennfremur segir: ,,pað veld-
nr alveg sjerstökum erfiðleikum
við föst lagaákvæði um bygginga-
hvergí sje ián að fá nú. MunuVmál, að sífelt koma fram nýjar
menu því neyðast til þess uð taka | aðferðir, ný byggingaefni og aðr-
lán úr þessum flokki meðan hanný ar nýungar; en auk þess geta stað
endist, þó óþolandi afföll hafi, hættir á stöku stað verið slíkir,
verið á brjefum hans, og að því
er virðist meiri en nauðsynlegt
var, miðað við vei’ðfall það, sem
var á brjefunum fram eftir stríðs-
árunum. Munu brjefin nú ekki
seljast fyrir hærra verð en á 70
ti’. 75 kr. hvert 100 kr. brjef.
pað virðist því ekki mega draga
lengur að stofna þennan veðdeild-
arflokk. En þar sem fjárhagur
Landsbankans er nú fremur þröng
ur, er ekki ætlast til, að flokkur
þessi nái nema til landbúnaðarins
cg þess vænst, að bankinn geti
keypt brjef hans af lántakend-
um eftir hendinni, með ekki meiri
afföllum en hæst 6—10%.
Byggingalög.
í Ed. ber allsherjarnefnd fram
frv. til byggingalaga, mikinn bálk
í 10 köflum og 92 greinum. Eru
þar ákvæði um stjórn byggingar-
xnála, skipulag húsa, lóðir, sjer-
eign og sameign, byggingarleyfi
og framkvæmd verksins, eftirlit
með gömlum byggingum o. fl.
I.ögunum er ætlað að ná til þeirra
hæja, sem lögin um skipulag bæja
frá 27. júní 1921 ná til. í greinar-
gerð segir m. a.: Húsagerð er með
stærstu útgjaldaliðum hverrar
þjóðar og má nefna sem dæmi,
að árið 1919 nam aðflutt bygging-
arefni 3800000 kr. Gefur þctta
nokkra hugmynd um, hve stór-
vaxinn árlegi byggingakostnaður-
inn er, þegar alt er talið. Hann
hefir verið 7 til 8 miljónir þetta
ár að minsta kosti. pessu mikla
fje er misjafnlega varið. Til þess
að byggja hús af fullri forsjá
þarf allmikla þekkingu og meiri
en flestir hafa, svo ekki verður
hjá því komist, að stórfje fari í
súginn, ef hver byggir eftir sính
höfði, auk þess sem voði er búinn
af eldhættu í bæjum o. fl., nema
bvgt sje eftir sæmilega föstum
reglum.
Reynt hefir verið að bæta úr
þessu í bæjum vorum með lögun-
um um byggingarsamþyktir frá
2Ó. október 1905, en tilgangi sín-
um hafa þau að minstu leyti náð.
Erlendis hefir verið ráðið fram úr
þessu með því að gefa sjerstök
byggingarlög fyrir alla bæi, sem
imrihalda öll megjnatriði bygg-
ingasamþykta á einum stað og
allir eru skyldir að hlýða. Með
frv. þessu er sama ráð tekið upp
fyrir oss. Farið er eftir norskum
og sænskum fyrirmyndum, en
að óhjákvæmilegt verði að veita
undanþágu frá almennum ákvæð-
um, breyta þeim að nokkru eða
auka“. pess vegna má veita und-
anþágu þegar þörf er á.
Útlendingar.
í þinginu er fram komin svo
hljóðandi tillaga: Neðri deild Al-
þingis ályktar að skora á ríkis-
stjórnina, að gefa nú þegar út
reglugerð, samkvæmt heimild í
lögum nr. 10, 18. maí 1920, um
eftirlit með útlendingum, þar sem
girt sje fyrir, að útlendingar geti
leitað sjer atvinnu hjer á laadi,
meðan atvinnuvegirnir fullnægja
ekki atvinnuþörf landsmanna. 1
stuttri greinargerð segir svo enn-
fremur: Meðan slíkt atvinnuleysi
er ríkjandi, sem nú á sjer stað,
virðist full ástæða til, að koma í
veg fyrir, að útlendingar keppi
um vinnuna við landsfólkið —
enda er -sá siður allra annara
ríkja.
Ymsir höfðu búist við því að
eitthvað slíkt kæmi fram hjer,
eins og víðast annarsstaðar. pví
það er hvorttveggja, að hjer er
allmikið farið að bera á því, að
útlendingar leiti sjer margvíslegr-
ar atvinnu, en innlendir menn
gangi atvinnulausir, — og svo
hafa ýmsir íslendingar, sem utan
hafa farið, þó ekki beinlínis hafi
verið í atvinnuleit, orðið þess var-
ir, hve strangt er þar víða gengið
eftir því, að innlendir menn sitji
fyrir vinnu.
Að sjálfsögðu er ekki verið að
amast við þe:m útlendingum, sem
hjer hafa dvalið langan tíma,
heldur alls konar lausalýð, sem
kemur aðvífandi og grípur vinn-
una frá öðrum meðan hún get'st,
en snýr baki við henni þegar
betra býðst annarsstaðar. Skýrsl-
ur munu engar vera til um það,
hversu mikil brögð eru að þessu,
og sennilega er stundum gert of
mikið úr því, og þeirri hættu,
sem af þessu stafi. En samt er
rjett að benda á þetta, því sumt
af þessum útlendinga innflutningi
virðist vera óþarfinn einber, svo
sem hljóðfæraleikarar og þjónar
á veitingahús, kvenfólk í hár-
greiðslustofur, skrifstofufólk og
ýmsir iðnaðarmenn. Og þó flest
af þessu fólki muni yfirleitt koma
vel fram, svo að ekki sje ástæða
til að amast við því þess vegna,
ey hjer þó víðast , um störf að

.IKJUNÍJ! .•.
. Oijqk '.O.
'
* Í'KcM •
hendina. Með þessu er heldur ekki
verið að amast við þeirri hjálp-
semi eða gestrisni, sem íslending-
ar hafa oft fengið orð fyrir að
sýna í þessum efnum, og þá von-
andi með rjettu. Hjer er aðeins
um ráðstöfun að ræða, sem aðr-
ar þjóðir telja nauðsynlega hjá
sjer gagnvart útlendingum og þá
einnig íslendingum og þeir ættu
þá sama rjett á gagnvart öðrum.
En úr því farið er að hreifa
þessu máli um afstöðu útlendinga
hjer, má minnast á ýms önnur
atriði, þó ekki skifti þau öll mildu
máli.Og t.d. er þetta þá: að margir
þessir útlendingar eða stofnanir
þeirra gera óforsyaranlega lítið
til þess að samlaga sig íslenskum
staðháttum og sjerkemium. Og ís-
lendingar mega reyndar sjálfum
sjer um kenna að ýmsu leyti, eink
um að því er Dani snertir. Danska
er hjer svo alment töluð og skil-
in áf íslendingum, að Danir venj-
ast manna seinast á það að tala
íslensku. Undir vissum kringum-
stæðum er heldur ekkert við þetta
að athuga manns og manns á
milli. En þegar stofnanir, sem eiga
að starfa ' algerlega á íslenskum
grundvelli og fyrir íslendinga,
neita t. d. að nota íslenska. tungu,
þá er það atriði, sem engin ásiæða!, . . .
° „ , þess genr þetta fyrirkomulag
er t:l að þola oumtalað. 'Stundum , , ,,
, íandsmonnum allar tobaksvorur
hefir venð bent a það, að hier í ,, , , „
, , . * dyrari en þær þurfa að vera, an
veitmgahusum sumum væru em- , *.,,•«* ,
. þess að landssjoður haíi meiri
ungis notaðir danskir matseðlar, , „ .
• „„„ , ., ..„ „ „ hagnað af.
og fleira slikt ma tma til. T. d. „ . „ „ . ,, .
, . , , * Fynr rikið er hjer ekki um
ma minna a það, að fyrirtæki ... , *. _ , , ,
„ , „ neitt annað að ræða en það, a
ems og endurskoðunarstofan í , „ ,A. , , .. , „T
, . „ „ „ : hvern hatt það geti hatt sem
Reykjavik, sem hefir umfangs-' , , • „ ,
,, , . „ , . „ . ' mestar tekjur af þessum voruteg-
mikil og abyrgðarrak sambond við , , , , , , , ,
, , uudum, an þess þo að lagður sje
tjolda íslenskra verslana, er að , , ,, , , ,
þungur skattur a landsmenn í
morgu leyti rekm sem donsk ,, , , ...
, „ _ , , , . , verðhækkun vorunnar, sem statar
stofnun. Og það kernur meira að , , ,
. „ or i . n , c.i kostnaoarmiklum iramkvðsinci-
„ segja fyrir, að þessi stofnun s.vmr „ . . , , , ,
i , , , . „ .... , , um rikisms til þess að na þessum
. íslenskri verslunarstjett, sem hun . 7
Biðjið um það bestal
Kopke hölda kætir sál,
Kopke vekur hróðrar m&l,
Kopke Amors kyndir bál,
Kopke allir drekka skál
„, tekjum. Hið íslenska ríki, meðan
, a að þjóna, og íslenskri tungu þa , , , „ . „ , .
, „. það er ekki lengra komið mu á
o.svmnu, að gera athugasemdir við . „ ., , ,
, „ , , , .* , , „soeialistiskan rekstur í stjom
það, þegar skitta a við hana a „ , „ „
, , , TT ,,, . „ c g framkvæmdum en það er nu,
islensku. Um slikar stofnamr a . „. , , ■ , „
, , „ , „. . , , , virðist ekki hata mikla hvöt til
þo að mega krefjast þess, að þær ,
„ , að na tobakstekjum sínum með
syni lit a að koma írarn sem is- . , , . .. ,
„ , . rikisrekstri, et a annan hatt ma
lensk fyrirtæki. , . . , , . ,, . . ,
, , „ . , ra meiri tekjum með mmni kostn-
I þessu, sem hjer er sagt, er „. „ . , ,
. ., , aði tyrir rikissjoð og landsmenn.
ekki folgin nein turaun til skerð- _
, pegar um þessi mal er að ræða, er
mgar a sanngjornum rjetti ut- . , ,
„ „. „. 1 * venjulega um þrjar leiðir að
lendmga hjer eða verið að amast ,. . . , ,
. • . „ „ , velja: ljRikisemkasala; 2) Sjer-
við þvi að mnan sinna vjebanda;, „. » „ „. .
,.... , . , , , . „„ ileyii eða heimild handa fjelagi
lifi þeir þvi nfj, sem þeim likar , , ,,
, . „.. . „ gegn arlegu gjaldi; 3) Tollar.
best og log st.anda til. Hjer er „ . , „ ,
_ . - Vjer munum geta gengið ut tra
aðems talað um það fyrst og', , .
„ , „ „ þvi sem vissu, að annar liður, um
fremst, að utlendmgar verði ekki'
látnir safnast hingað til aukning-
sjerleyfi, getur naumast komið til
. greina, enda hefir víst ekki neitt
ar atvmnuleysi, sjalfum sjer og
öðrum til ógagns. Og síðan er um
að ræða þá sjálfsögðu sanngirnis-
kröfu, að þeir útlendingar, sem
h,jer eru, og stofnanir þeirra,
komi fram á þann hátt, se.m báð-
um aðiljum ætti að vera f.vrir
bestu, og að þeir sýni íslenskri
tungu og íslenskri menningu alla
sanngjarna virðingu.
lnkasi
sniðið eftir ísl. staðháttum. Rvík.ræða, sem innlendir menn gætu
Fyrir löngu er nú skýrt orðið,
að landsmenn eru einhuga um
það, að einkasölu ríkisins á tó-
baki beri að leggja niður.nú þeg-
ar. Mönnum er orðið ljóst, að
þessi verslunarrekstur landsiris er
ekki heppilegur og því ekki
til frambúðar. :— Landssjóð- sala á tóbaki
rr hefir . áhættu af fyrirtækinu, j Frakklandi. .
ríki tekið þann sið upp enn. pá
er að ræða um fyrsta og þriðja
l:ð, sem deilunni valda, og skal
hjer því nánar farið út, í það,
hvort heppilegra sje og frekar
horfi til hagsmuna ríkissjóði.
Hjer á landi er rekstur þessi
á byrjunai'stigi og það sýnist því
eolilegast að athugað sje, hvað
greinilega komið í ljós þeir anh-
markar, sem andstæðingar ríkis'
íekstufs hafa altaf haldið frai»:
í fyrsta lagi að vérslunarfyrií'
ta*ki ríkisins eru aldrei rekin nieð
þeirri hagsýni og þeim dugnaðr
sem þau fyinrtæki, ‘sem eru ein-
staklinga eign. í öðru lagi er aldr-
ei í ríkisrekstri gætt þess sparn'
aðar sem skyldi, og er því naul'
synlegri sem fyrirtækið er stærra-
Við slík fyrirtæki verður jafnaá
n'ikill óþai-fa kostnaður, sem ]e<l'
ur upp nifkið af hagnaðinuni. 1
þriðja lagi gefa þessi fyrirtækj
r.ærri n ndænte lciíin garlaust nim'11
hagnað en áætlað er. ,
1 Frakklandi hefir tóbaksein0^"
un verið, eius og Frakkar ka^a
„ríki í ríkinu“, sem lifir á lang*
lundargeði fulltrúa þjóðarinna1’-
Frá þessari stofnun hafa e-ngir
reikningar komið fram opinber'
lega síðan 1913. í fyrstn var boi’-
ið við, að því hefði verið skotið
á frest að birta reikningana vegnai
styrjaldarinnar; en fimm ár bð11
eftir ófriðarlok og engir reikning'
;•)■ komn fram. pessi rekstur rík'
/
is'ns hefir verið sem algerlega °'
háð stofnuu, er notar íúkissjóð úvr
ir banka, án þess að nokkur vd1
með vissu hvernig sakir standa-
En þjóðin fær aðeins að vita nin
rekstnrinn Qg útkomuna, eftirþ'1
sem stofnuninni þykir henta.
Ýmsum kann að þykja þel,a
nokkuð ótrúlegt, en hjer fá mel10
rjetta mynd af slíkum ríkisrekst1'1
þt gar til lengdar lætnr og hann
hefir fest rætur. Engin lög ll8.
læra má af öðrum þjóðum, semiyfir hann; þing og stjórn hi‘t‘1
þar engin afskifti. Einokunin er
í'íki í ríkinu.
pessi mynd af hinum franska
ríkisrekstri verður ekki hrakin.
hvernig sem forsvarar alls ríklS
íeksturs vilja fegra og dás»nia
þessi fyrirtæki.
tekið hafa upp lílrt 'fyrirkomulag.
Hjer á landi er aðeins um að ræða
sölu á innfluttum tóbaksvörum,
og því ekki eius og annarsstaðar,
þar sem þessum aðferðum er heitt.
að nokkuð sje tilbiiið af þessum
vörum í landinu sjálfu. Vjer ætt-
iim því að standa ver að vígi
hlutfallslega en þær þjóðir, sem
sjálfar reka stórfeldan iðnað í
sambandi við einkasöluna og ætti
e.ð hafa hagnað af þeim iðnaði.
— Einhver eista ríkiseinka-
mun vera í
Hefir hún staðið
er undanskilin lögunum fvrst um'eins vel unnið, úr því þeir ern við scm getur numið allmiklu og auk þar nm 'heila öld. par hafa mjög
Franska tóbakseinokunm
hefir
aldrei gefið af sjer þann ar^’,c;in^
hún að rjettu lagi hefði átt 0
gera. Til þess að finna mffilikV‘ir'‘
í því efni er ekkert annað ^1^.,1^
samanburðnr á því, hvað
t.óbaksverslnn gefur á móti )' •
einkasölu. Einkasal'an er sett
þess að afla ríkinu aúkinna tekn ’