Morgunblaðið - 23.03.1924, Page 3

MORGUNBLABIS
Bidjið uvn það besta!
Kopkc hölda kætir sál,
Kopke vekur hróðrar m&l,
Kopke Amors kyndir bál,
Kopke allir drekka skál
ingur ekki náð tölu ársins 1921.
Mun þetta aðallega stafa af
ivennu:
1 fyrra lagi að einkasalan hefir
oít iátið sig vskorta birgðir af
þeim vörum, sem mest eru not-
aðar. Og í öðru lagi af hækkandi
vöruverði, sem kom á með stofn-
setningu einkasölunnar.
Minkandi tolltekjur.
Tolltekjur ríkisins
undanfarin þrjú ár,
af tóbakij
hafa verið
Klsyo gersamlega óverjandi hátt.
seni hlýtur að liafa gífurlega á-
Ihættu í för með sjer, eins og nú
hagar til um gengi íslenskra pen-
inga.
Binkasalan fær vörur sínar
gegn 6 mánaða víxlum. Velta
hennar árlega má ætla að sje ein
miljón króna. Fyrir nokkru hækk-
aði verð erlends gjaldeyris hjer
um-hjer um hil 10%, eins og kunn
ugt er. Um það leyti mun einka-
salan Jiafa átt ógreitt í erlendum
víxlum nálægt 6 máuaða veltufje
sitt, éða um hálfa miljón króna.
A þessari einu gengishreytingu
ætti því einkasalan að hafa tapað
hid 50 þúsund krónum. Ef þetta
er ekki rjett, sem hjer er áætlað,
væri fróðlegt að einkasalan gæfi
upp, hvað mikið tap liún hafi
fengið á þennan hátt, nú eft:r ára
mótin, og hvort gert 'hafi verið
rác fyrir því í reikningsskilum
síðasta árs, sem tapið á að koma
á
Ómagi ríkissjóðs.
pegar til lengdar lætur mundi
það reynast einasölvuini dýr
skemtun að hrósa sjer af því, áð
hún sje ekki lengur ómagi hjá
ríkissjóði. Bnda má telja með öllu
■óverjandi að, reka svo stórt. fyrir-
tæki á þennan hátt, því' að hæg-
lega gætu gengisbreytingar á ís-
f'irir rýrnun á vörubirgðum og
verðlækkun á lítt seljanlegum
viirum, er húast. má við að emka-
salaii hafi fyrirliggjandi.
pegar þetta alt hefir verið rann-
sakað niður í kjölinn, ,er ekki ólík-
legt., að margir þeir, sem hingað
til hafa trúað því, að einkasala
s;e landinn til hagnaðar, fengju
aðrar hugmyndir um þetta mál.
Frjáls verslun á þessum vör-
um gefur ríkinu meiri tekjur en
einkasala getur nokkurntíma gert.
Með því hefir ríkissjóður enga
áhættn og er laus við þessa dýru
tellheimtu, sem landsmenn verða
jai að greiöa með háu verði vör-
unnar. pe.ssa stofnun á því að af-
nema strax, áður en hún verður
,ríki í ríkinu“ og mosagróinn
<iafi á landsmönnum.
Fypirliggjandi s>
eftir framan-!
þessar, reiknaðar
greindum tölum:
1921: 481 þús. kr.
1922: 312 þús. kr.
1923: 384 þús. kr.
. pað má vafalaust telja innflutn-
’lenskri krónu þurkað upp þann
íarð, sem af versluninni á að fást
með háum verðskatti á alla neyt-
endur í landinu. Hjá því yrði ekki
komist, ef einkasala þessi jrrði
rekin áfram, að ríkissjóður legði
henni til mikið veltufje, varla
nrinna en hálfa míljón króna
ing árið 1921 í minna meðallagi og ,. . . . „ , - , ,
:\ extirnir emiraf þvi mundu mmka
í rjettu hlutfalli eftir tegundum, 'hagnag einkasöhmnar nm ehm
cf alt er með feldu' Arið 1920 fnnta hluta. En auk þess mundi
var innflutningnr talsvert mein. , y
Þ . það reynast rikissjoði allþungur
Mismunurinn á tontekjunum 1922 . , . *
■' haggi, sem overjandi væn að
og 1923, sem ríkissjóður fær ,
” ’ vi ihundmn sje upp
mmna en 1921, er fyrra anð kr.l tjmda sakir_
169 þús., síðara árið kr. 97 þus., ’
eða samtals 266 þús. kr. Bða, því
sem næst sama fjárhæð og einka-
salan skilar í hagnað eftir bæði mœti áílegs inuflutnings af tó-
árin, án þess að tekin sje með baki sje að ,neðaltali það; sem
rýrnuh á verðmæti lítt seljanlegra flutt. var inn siðasta ár, eða 1130
vara, og afföll á útistandandi þás krj þá er ijöst sjeðhvað mik-
skuldum einkasölunnar. 1 ið þarf að hækka verð vörmmar
Menn geta nvi nokkuð gert sjer j bás komig án tollS; til þess að ná
er
væri
eins og
nu
Einkasala eða frjáls verslun.
J Ef gert er ráð fyrir að verð
mæti árlegs
pverrandi smásala.
Par að anki er eitt atriði í
fýrnun sölunnar, sem vel _er þess
vert að taka til greina, og það
hin þverrandi smásala á tó-
kaki, sem leitt hefir af því, hvsrsu
Uauðalítinn hagnað kaupmönnum
ei' heimilt að taka af þessari
vöru. pað hefir orðið þess vald-
audi, að fjöldi verslana, sjerstak-
lega út um land, hefir með öllu
hætt að selja tóbaksvörur.
Eitt mjög eftirtektarvert at-
riði, sem styður afdráttarlaust þá
hugmynd, að álagning eiukasöl- j hugmynd um, hvern hagnaðlands- þe:rrl fjárbæg með tollhækkun
unnar dragi úr sölunni, er það. að nvenn hata haft af þessari versl- einkasalan hefir skilað í rvkissjóð
innflutningur á vindium og vindl- unaraðferð og hvern skatt þeir
lugnm hefir farið þverrandi hröð-
um skrefum, eins og má sjá af
ofangremdum tölum. Aftur á móti
or innflntningur á tóbaki mestur
1923. petta skýrist á þann hátt,
uð álagning einkasölunnar á
Vlndla og vindlinga er 25—75%
— senv gert hefir þessar vörur
svo dýrar, að þær ervv því nær
ókavvpandi. Enda mun, til dæmis,
sala á vindlum þegar í hyrjvvn
>ví nær stansað á við það senv
a®Ur var.
Eftir þessu sýnist svo, sem
ejnkasalan væri mjög vel til þess
fallin að venja landsmenn afþess-, ao
Um „óþarfa vörum“, sem nefnast
tóbak, og áhrifin verða þess vald-
andi, að landsmenn verða að gera
s3er að góðu hinar ljelegustu tó-
haksvörur, af því að þær eru ó-
dýrastar. petta er lögmál hverr-
av einokunar. Verðlagið dregur
neytendurna til þess að gera s^er
£°H af því ljelegasta, og að síð-
ustu er það hið eina, sem selt er,
en verðiuu samt haldið uppi, svo
að tekjurnar minki ekki, og sá
tilverurjettur einokunarinnar sje
ukki fyrir horð horinu.
skatt
hafa greitt í hækkuðu vöruverði
þessi síðustu tvö ár.
peir, sem bera einkasölustefn-
sem hagnaði af rekstrinum. Til
þess að jafnast á við lvagnaðinn
1922, sem var 100 þús. kr., .þyrfti
verð vörunnar að hækka vvm tæp-
una á örmum sjer, mun vafalaust lega 9^ og til þess að jafnast á
ekki veitast erfitt. að fullyrða, að
hjer sjevv framsettir staðlausir
stafir, og að breyting' á innflutn-
ingi tóbaksins stafi af breyttum
fjárhagsástæðum landsmanna. En
með sannsýni verðnr það aldrei
hrakið, að svv hreyting stafar að
nvestu af áhrifum einkasölunnar,
vi8 tekjvvr síðasta árs, ef telja skal
að þær sjeu 200 þús., mundi hækk-
unin nema um.18%.
Binkasalan má minst leggja
25%, og alt að 75%. pó að þessi
álagning kómi aðeins á innkaups-
verð vörunnar, komin hjer í höfn,
þá getur aldrei kjá. því farið, að
of menn vilja athuga þetta gaam- sá álagmng nemur miklvv meiri
gæfilega og fordómalaust.
en 9—18% verðha'kkun vörunnar
Sannanir er að vísu ekki hægt bjer á staðnum, tekin með tolli.
færa fram af hvorugum aðila. peir mumt Vera margir, sem
En verði verslunin gefin frjáls, vantráagir eru á það, að hinn
mnn innflutningurinn og hlutföll raunverulegi gróði einkasölunnar
teguudanna hrátt sækja í annað fvrir siðasta ár, sje um 200 þús.
hi'rf en þoð er nu. k]. eins og Upp befir verið geíið.
Ástæða er til að ætla, ■ að ekki
Ahættan. haíi ver:ð gert ráð fyrir gengis-
Forstjóri e:nkasölunnar ivefir tapi því, sem numið getur alt að
nýlega lýst. yfir, að ríkissjóður fjórða hluta hagnaðarins, eða um
hafi ekkert fje fast. í tóbakssöl- 50 þús. kr. pá er og að gera ráð
unni, og að fyrirtækið sje rekið fyrir vafasömum vitistandandi
nieð erlendu lánstrausti. petta skvvlduin sem enginn.fær að v’t-a
v’ssu ínenn að vísu að nokkru um hve miklar ern, og því ekki
leyti áður; en það var ekki Ijóst hægt að hafa þær til hliðsjónar.
fyrr, að einkasalan væri rekin á Eunfremur er eftir að gera ráð
Björn Ölafsson.
Frá Færeyjum.
Lækjargötu 6 B.
Sími 720.
EIMÍSHDlt
ódýrust og beat selur
Uersl. Hmilas
Laugaveg 20 A. Simi 311.
Kjósendafundur ■ dag.
Eins og alloft hefir áður verið
sagt frá hjer í blaðinu, standa nú
alisnarpar stjórnmáladeilur hjá
þeim Færeyingunum og í blöðum
þeirra, Tingakrossur og Dimma-
lætting. Er Jóhannes Patnrsson
einn aðalmaður ánnars flokksins,
og kunnur lvjer mörgum möunum,
Eitt af því, sem mikið hefir ver-
ið um rætt í þessurn málnm er
eininitt afstaða hans, einkum að
því er snertir samband eða sam-
vinnu Færeyínga og Norðmanna.
Hefir margt verið fært til báðum
rnegin í þeim efnnm. M. a. var ail-
mikið að því vikið af andstæðmg-
um J. P. að andstaða. hans gegn
Dönum í máluvn 'þeirra Eyja
skeggja lýsti sjer þó ekki alstað-
ar eða altaf, að minsta. kosti ekki
ef vegsauki sjálfs hans ætti í hlut
eða væri annars vegar. T. d. væri
það vitanlegt, að J. P. hefðí þeg-
ið danskan riddara.kross við kon-
imgskomuna 1907, og skartaði með
lionum síðan.
Út af þessu urðu nokkrar deilur
fyrir og um áramótiu síðustu og
varð þetta til þess, að Jóhannes
bóndi sendi krossinn heirn aftur í
kongsgarð og brjef með, sem birt
er nýlega í Tingakrossur. Segir
þar m. a.: Jeg held að jeg hafi
þekt Friðrik konung betur en
nokkur annar nvv lifandi Færey-
ingur. Jeg veit, að hann ha.fði til
að bera sjaldgæfa þekkingu á
pjóðerniskröfum Færeyinga og
vilja til þess að verða við þeim.
Jeg hefi ekki verið í eins inni-
legu samræmi við skoðavr.r nokk-
nrs dansks manns um velferð Fær-
eyja, eins og skoðanir Friðriks
áttunda og Ohristofer Krahbe.
Jeg mun varðveita minningu
Friðriks konnngs óflekkaða alla
æfi mína og vil einnig sjálfur láta
afstöðvv mína til lvans vera óflekk-
aða.
pað, sem mjer hlotnaðist. 27.
jvvlí 1907 (þ. e. riddarakrossinn)
skal ekki lengur vera vopn íhönd-
vvm stjórnmála-andstæðinga minna,
Jeg sendi því hjer með aftvir ridd-
arakross minn, en jeg segi: „Heill
veri gjafaranum, heiður veri minn-
ingu Friðriks konungs“.
í Nýja Bíó verður dag haldinn.
•fundur kl. 2, sem boðaðnr er ein-
göngu fyrir þá sem fylgdu B-
listanum að málum við síðustu al-
þingiskosningar.
A fnndinum verður rætt um
ýms mikilsvarðandi mál sem nvi
liggja fyrir Alþingi, svo sem invi-
flntningshöftin, fjármál landsins,
ríkisrtekstur og fleira, Á fundinn
er boðið þingmönnum og bæjar-
stiórn og forstjóra landsverslunar,
svo búast má við fjörugum um-
ræðum og frá mörgum hliðum
rætt nm málin. Málshef jandi verð-
ur Jakob Möller, alþm.
.1
\
Friöarmerkin.
Bandalag kvenna hefir feugið
leýfi stjórnarráðsins til þess aði
selja merki, og ætlar að gera það
í dag.
Ágóðinn af þessari sölu á aS
ganga til öflugs allieimsfjelags-
skapar kvenna, sem starfa að því,
að efla friðárhugsjónina í veröld-
inni og girða fyrir ófrið. Fyrir
þessvv er gerð rækileg grein í þessa
uiánaðar tölubl. kvennahlaðsins
„19. júní“.
Eklti þarf að fjölyrða um það,
h\e mikilvægt málefni það er að
eíla friðinn. Enginn er svo sljó-
skygn, að hann sjái það ekki. Og
rú, þegar vald kvenna er að aúk-
ast svo stórkostlega í öllum sið-
uðum löndum, sem raun hefir
orðið á síðustu árin, þá er það
hersýnlegt, hve afar miklu máli
það skiftir, að konwr í öllum lönd-
nm eru að taka þetta mál að sjer
og starfa að þvl með svipaðri
þrautsegju og kappi eins og kom-
ið hefir fram hjá þeim í barátt-
únni fyrir rjettindum sjálfra
þeirra.
En önnur hlið er á þessu máli,
sem mig langar sjerstaklega til
að henda á í þesum örfáu línum.
pað er þakklætið, sem þær konur
eiga skilið, er í miklum örðug-
leikum eru að berjast hjer fyrir