Morgunblaðið - 13.03.1926, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
MaHS|
Strausykur,
Florsykurf
UmsöEmlr
um styrk úr minningarsjóði Sigríðar Thóroddsen, sendist ásamt
læknisvottorði, til stjórnar Thorvaldsensfjelagsins (Thorvaldsens-
basar) fyrir 25. þ. m.
Reykjavík, 12. mars 1926.
Stjórnin.
■■
Ut nr ógongnnnm.
Eftír Guðm. Hannesson prófessor.
II. Kostirnir, sem um er að velja.
Heimurinn er nú orðinn gamall
í hettnnni o" menn hafa flest
reynt, en í rann og veru hafa
aðeins fundist þrenskonar stjórn-
skipulög: einveldi, fárra manna
stjóm og múgstjórn. Og það er
ekki líklegt að neitt splundurnýtt
skipulag verði fundið.
E i n v e 1 d i kalla jeg það stjórn-
skipulag, þegar heita má að einn
maður ráði öllu, hvort sem hann
er nefndur konungur eða ekki.
Svo var þetta t. d. um Alexander
mikla, Pjetur mikla, Napoleon og
Lenin. Þctta skipulag ryðnr sjer
allajafna til rúms, þegar mikil-
menni koma upp úr kafinu og við
því verður aldrei sjeð. Það er
eins og þau dáleiði alla og vefji
þeim um fingur sjer, hvort sem
það verður þjóðinni til góðs eða
ílls. Oftast er einveldið skamm-
líft og fer í gröfina með mann-
inum, sem kom því á fót. Það
er undanteknir.g, sem ekkert verð-
ur bygt 4, ikemur af sjálfu sjer,
án þess .að við verði gert, og
hverfur, þó allir vildu halda í
j>að.
Um múgstjórn er svipað
að segja. Hún getur hvergi þrif-
ist á vorum dögum, nema að litlu
leyti í borgum. í stað hennar hef-
ír fulltrúastjórnin, þingrœðið
komið, en það er í raun rjettri
stjórn fárra manna. Jeg spurði
eitt sinn fróðan mann í Danmörkn
undir hve mörgum mönnum úrslit
eins stórmáls væru komin. Hann
nefndi þrjá menn og sagði, að
«vo framarlega sem þeir fjellust
á að ráða fram úr málinu á á-
kveðinn hátt, þá væri því áreið-
anlega borgið. — Svo fáir menn
hafa töglin og hagldirnar í þing-
ræðislöndunum!
Það er þá aðeins um eitt stjórn-
skipulag að gera: stjórn
f á r r a m a n n a . Annað getur
,ekki komið til tals! Allt veltur á
því, með hverjum hættj slíkt
stjórnarfar verði álitlegast.
Þetta er þó ekki svo einfalt
sem það sýnist, því fárra taanna
stjórn getur verið með fleirum
hætti en einum. Vjer ketum ekki
sloppið hjá því að athuga þetta
nánar, en til þess að gera málíð
sem einfaldast nefni jeg aðallega
þrjú dæmi: höfðingjastjórn, full-
trúastjórn og úrvalsstjórn.
1. — 1 hreinni höfðingja-
s t j é r n (aristokrati, bestu
manna stjórn) eru völdin venju-
lega að mestu leyti í höndum
! konungs og aðals, og ganga að
, erfðum. pó er oftast svo, að auð-
| menn og fræðimenn (æðstu em-
(bættismenn) hafa talsverða hlut-
deild í stjórninni. Þetta er æfa-
gömul stjórnarskipun og sýnist
j vera ódrepandi, því enn er það
álit. margra ágælismanna, að kon-
ungsstjórn sje besta skipulagið.
'Höfðingjastjórnin hefir því reynst
tiltölulega vel, þrátt fyrir ýmsa
| galla.
K o s t i r þessa stjórnarfars eru
einkum þeir, að stjórnin er sterk
og stefnuföst, á auðveit með all-
ar framkvæmdir. Deilur eru að
jafnaði litlar og flokkadrættir.
TJppeldi valdhafanna er óvenju-
iega gott og niiðað við það, að
þeir taki við stjórn og völdum.
Kostur er það og, að þeir eru
nálega ætíð fjárhagslega sjálf-
stæðir, ef ekki auðugir. 1 hönd-
um mikilhæfra manna er þetta
stjómarfar öflugt og ágætt.
Gallar eru ekki fáir: Vald,
sem gengur að erfðum, hlýtur
oft að lenda i höndum miður
hæfra manna. Stjórnin er nálega
'eftirlitslaus, hættir til sjerdrægni
og kyrstöðu, eða jafnvel kúgunar,
þegar verst lætur. Þá verður
naumast lijá því komist, að mik-
ið djúp verði milli valdhafanna
og almennings, að þeir verði ó- j
kunnugír þörfum hans og högum,
en af því leiðir aftur, að jafnvel I
jrjettmætar óskir og kröfur al- ■
jmennings eiga erfitt uppdráttar.
Hætt er og við því, að góðir
starfskraftar, er vaxa upp í lægri ^
stjettunum, notist ekki. Þó hafa
Englendingar bætt úr því á þann j
hátt, að framúrskarandi mönnum.
úr öllum stjettum er veitt aðals-
tign og sæti á þingi.
2. Fullt'rúastjórn er oft-
ast á vorum clögum þingræðis-
stjórn. Jafnvel vitrustu menn
hjeldu að þetta stjórnarfar va^ri
fvrirmynd, bæð; rjettlátt og nota-
gott, því völdin hlytu að lenda í
höndum úrvalsmanna úr öllum
stjettum, sem bæði settu þjóðar-
haginn ofar öllu og hefðu úr mik-1
illi þekkingu að spila. Því miður
hefir þetta reynst á annan veg.
K o s t i r fulltrúastjórnar eru
ótrúlega fáir, þegar hún hefir náð
fullum þroska og er ein um hit-
una.*) Jeg met þann mest, að
almenningur á auðvelt með að
segja til sinna meina og þarfa,
þó erfiðlega gangi það - oft að fá
úr þeim bætt. Þann tel .jeg næst-
an, að stjórnin hefir talsvert eft-
irlit og aðhald frá andstæðing-
unum og oft er það dregið frarn
í dagsbirtuna, sem miður fer í
stjórnarfarinu. Sumir telja það
mikinn kost hve auðvelt sje að
steypa stjórninni, en lítið verður
úr honum þegar þess er gætt, að
engin trygg'ing er fyrir því, að
j betri stjórn komi í hennar stað.
jYonin um, að hestu og hæfustu
menn þjóðarinnar sætuáþingi og
í völdum, hefir brugðist að mest i
leyti erlendis.
Þessir og þvílíkir gallar hafa gert
|það að verkum, að hrein höfð-
•ingjastjóm getur illa þrifist er til
lengdar lætur, síst á vorum dög-
^um. Yald konungs og aðals hefir
verið takmarkað á ýmsan hátt. p >
stjórnin. Svo er og um lestiná.
Aftur er að sameiginlegl, með
báðum, að gallarnir eru þyngri á,
metunum en kostirnir, ef vel er
gáð að, og hvorugt skipulagið
álitlegt til frambúðar.
Þó vjer nú athuguðum aðrar
tegundir af stjórn manna, t. d.
fræðimannastjórn (em-
bættismanna) og a u ð m a n n a -
s t j ó r n , þá yrði sama. uppi á
teningunum: sjerstakir góðir kost-
ir, en eigi að síður ekki nægir
til þess að vega móti göllunum.
Munu flestir sammála um þetta,
sem gefa sjer tíma til þess að
athuga kosti þeirra og lesti, eðá
gá vel að dómi sögunnar. Ef ein-
hver kynni að halda, að fáta'k-
lingastjórn („alræði öreiganna“)
vau-i þi'anta úrræðið, þá er því að
svara, að jeg veit engin dæmi
slíkrar stjórnar, ekki einu sinni
í Rússlandi. Og það þarf mi'kla
trú il að halda að:
„Þeir sem aldrei þektu ráð,
þeir eigi að bjarga hinum.“
I
Það mun fara svo fyrir öllum,
sem vilja um þessi mál lingsa,
a’ð þeir verða á einu máli um það,
að engum sjerstökum
f 1 o k k i manna eða stjett
sje alskostar trúandi
f y r i r 1 a n d s s t j ó r n, o g s í s t
pólitískum f 1 o 'k k i. Ölluin
hættir þeim til, „að hlynna að
sjer og sínum ,mönnum“ — á
annara kostnað, öllum að sjá það
best sem næst sjer er. Þetta er
óumflýjanleg afleiðing af mann-
legum breyskleika og ófullkomleg-
leika.
Frh.
höfðingjastjórn hafi haldist í
jmörgum ríkjum t. cl. Englandi, þá
j.er hún ekki lengur ein um iiit-
una, eins og var t. d. í.Egypta-
landi á dögum Faraóanna.
G a 11 a r á þingræðisstjórn eru
taldir áður. Stjórnin er alla jafna
veik og völt, stefnan reikul, æs-
ingar og flokkadrættir óumflýj-
anlegir, flokkshagur situr ætíð í
fyrirrúmi, eyðsla verður mikil og
skattar háir. Margskonar spilling
fvlgir þessu stjórnarfari.
Það getur naumast dulist nokkr-
um, sem þe'kkir til þess hversu
þingræðið gefst í flestnm lönd-
um, að það er á fallanda fæti.
Gallarnir eru að vaxa mönnitm
vfir höfuð og svo grípa menn í
vandræðum til harðstjórnar eða
höfðingjastjórnar, eins og sjá má
í Suðurevrópu um þessar rnundir.
Yið samanburð á þessum tveim
stjórnskipulögum er það augljóst,
að hvert hefir sína kosti og sína
lesti. Hö'fðingjastjórnin hefir
þannig alt aðra kosti en fulltrúa-
Heilræði Ólafs Friðrikssonar
Árið 1910 dvaldi Ólafur Frið-
riksson í Kaupmannahöfn og
skrifaði þá í Eimreiðina : „Um
fjárhag vorn og framtíð“. Þar
*) Jeg spurði nýlega einn vm
minn, embættismann, sem ætíð
lófar lýðveldið, hverja aðalkosti
hann teldi þingræðið hafa. Hann
nefndi tvo, og var annar mjög
vafasamur. Fleiri fann hann ekki
í svip, hversu sem jeg spurði!
stendur, meðal annars, þetta: —
.... Að vísu er kaupgjald svo
hátt á sumrin, að það nægir —
eða ætti að nægja, ef sparsemi
þektist á íslandi — allri alþýðu,
eða að minsta kosti þeim, sem í
kauptúnum búa, til þess að kaupa
fyrir nauðsynjar alt árið. En það
gerir helclur ekki betur, svo þó
atvinna sje góð á sumrin, þá jest
upp arðurinn af henni á vetrin,
er menn eru atvinnulausir. Flest-
ir eru því jafnfátækir á vorin,
eins og þeir voru áður, áður en
atvinna byrjaði. Það er gamla
sagan um mögru kýrnar, sem átu
þær feitu, án þess að fitna.
Það er því mjög mikilvægt fyr-
ir framtíð þjóðarinnar, að unnið
sje bæð; vetur og sumar, og jafrr
vel þó að menn hefðu ekki meira
upp úr vetJarvinnunni en fæðið,
.... því iðjuleysið gerir menn
lata og venur á ýmsa ósiði. Þess
vegna finst mjer líkur til þess,
að mönnum mundi hollara að
hafast eitthvað að — jafnvel ein"
göngu vinnunnar Vegna.
Hvað gegir Ólafur Friðriksson
nú?
Verkamaður.

Sölgleraugu
mikið úrval frá 1 kr.
Ávalt bestar vörur og
lægst verð í
Laugavegs Apóteki.
2 krónu
það sem eftir er seljast
íyrir I fer.
í dag.
Dansheftin fyrir
50 aura. Nokkuð eftir
af klassiskum lögum á
25 anra.
Munið: síðasti dagur
í dag.
Hljóðfærahúsið.
)) Haimw í Qlsem ((if
Anuezlðsknr
Töskur, sem rúma 10 sinnum
meira en fer fyrir þeim. —
Mjög hentugar. — Verð frá
kr. 3,50 til 6,25.
Hlullers badker
úr olíubornum dúk, mjög
■þægileg við þvott á smá-
börnum; kosta aðeins kr.
9.00. Reynið þau.
UORUHÚSie
riim
|{cj verður selí fyrir
EiáSfftfirði.
Eilil imiliti.