Morgunblaðið - 01.04.1926, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
i
þekkja bændur og útgerðarmenn
’ágætlega hag verkafólksins, en
eigi að síður skilur nokkuð hags-
'muni beggja. Sanngjarnt væri, að
tryggja verkafólki, sjó-
in ö n n u m#) eða ö ð r u m s t j ett
u m , s e m k y n n u a ð v e r ð a
afskiftar, eitt cðafleiri
sæti á þ in g i, en auðvitað
engum sjerstökum pólitískum
flokki. Þá mætti og bæta starfs-
krafta þingsins með því, að láta
nobkra sjeríróða menn eða for-
stöðumenn stofnana eiga fast sæti
é þingi, t. d. landlækni, form.
Fiskiveiðafjel. o. fl.
Jeg sje til lítils að útlista þetta
nánar, því auðvelt er að ráða
sæmilega fram úr þessn. T ö 1 u
þ i n g m a n n a m æ 11 i m i n k a
til muna að skaðlausu, en vafa-
laust heldur hvert kjördæmi
dauðahaldi í sína þingmenn, bæði
af metnaði og hagnaðarvon. Að
sjálfsögðu ætti ekkert sveitakjör-
dæmi, að hafa fleiri en einn
þingmann.
VI. Ráðherraval.
Jeg gaf þjóðinni nægilega
sterka stjórn, án þess að
taka af henni það vald,
sem henni har með rjettu.
(Sólon, löggjafi Aþenu-
borgarmanna).
Til þess að geta gert sjer grein
fyrir, með hverjum hætti væri
heppilegast að skipa æðstu stjórn-
ina or nauðsynlegt, að gera sjer
ijóst hverjar kröfur vjer viljum
gera til góðrar stjórnar og hvað
það heist er, sem vjer vildum
ráða bót á. Þetta tel jeg mestu
varða :
1. Að ráðherrar sjeu, starfhæfir
menn, hafi bæði þdkkingu og
nokkra reynslu á sínu sviði.
2. Að þeir sjeu ekki um skör
fram háðir þingfolkkunum é-
gengni þeirra og ofsóknum.
3. Að þeim sje gefið sanngjarut
tækifæri og tími til þess að koma
fyrirætlunum sínum í framkvaund,
— fair trial — eins og Englend-
ingar kalla. Þeir meg;i því ekki
vera mjög valtir í sessi.
4. Að eigi að síður sje eftir-
lit með stjórninhi og auðið að
steypa henni af stóli, ef þess ger-
ist brýn nauðsyn.
Fram úr öllu þessu má að miklu
leyti ráða með því að taka upp
skipulag, sem við Guðmundur
Finnbogason höfum bent á. pess-
vegna. rifja jeg það upp.
Ráðherrar skulu vera
t v e i r: landshöfðingi og ráð-
herra.
Landshöfðinginn f er
með alt umboðsvald og embætta-
veitingar og er ætíð reyndur lög-
fræðingur cða hagfræðingur. —
Hann skal valinn þannig, að
fyrst tilnefna helstu starfs-
menn landsin s#*) 2 eða fleiri
menn, sem A 1 þ i n g i getur síð-
an valið um, eða ráðhcrraefni þau,
sem sameinað þing velur, ef farið
er eftir tillögu Guðm. Finnboga-
#) Jeg á hjer við virkilega
verkamenn og sjómenn, en ekki
„leiðtoga“ tír öðrum stjettum.
**) Sýslumenn, hæstarjettardóm-
arar, biskup, prófastar, landlækn-
ir, fræðslumálastjóri, hagstofustj..
póstmeistari, símastjóri, formenn
Rúnaðarfjelags fslands, Fiskifjel.
o. fl., svo sem lagt er til í ,Stjórn-
arbót‘ Guðm, Finnbogasonar.
sonar. Að starfsmenn landsins
ráða valinu að hálfu leyti, er í
mínum augum full trygging fyrir
því, að maðurinn sje bæði reynd-
ur og liafi góða þekkingu. Að
sameinað þing ræður henni að
hálfu le.vti og hefir úrslitin í
hencli sjer, er miklu nær sönnu
þingræði en að „meiri hluti meiri
hlutans“ ráði einn öllu. Konung-
ur veitir að lokum stöðuna.
Nú er það bersýnilegt, að það
kemur sjer mjög illa, að oft sje
skift um mcnn í þessu mikilsvarð-
andi embætti, en hinsvegar nauð-
synlegt að eftirlit sje með því,
hversu það er rekið. Það geta
starfsnienn landsins ekki haft 4
hendi, þvi riiggsamur landshöfð-
ingi og kriifuharður við þá, get-
4ir orðið óvinsæll í bili hjá þeim.
Verður því að treysta eftirliti
Alþingis og a;tti það. að nægja,
að % sameinaðs þings gætu lýst
yfir vantrausti á honum og færi
hann þá frá. Með þéssum hætti
mundi maðurinn oftast sitja mörg
ár, líkt og landshöfðinginn fyrr-
um, verða öllum hnútum kunnug-
ur, leikinn í starfi sínu og laus
við alt flokkatog. fætta hlyti að
gera alt stjórnarfarið fastaraí rás-
inni.
Landshöfðingi ætti að eiga sæt.i
á þingi og geta tekið þar til máls,
svarað fyrirspurnum og þvíl., en
ekki vera þingmaður eða hafa
þar atkvæðisrjett. Hann þarf að
vera fyrir utan og ofan allar þing-
deilur.
Erfiðara er það að bcnda á álit-
legii aðferð fil þess að velja hinn
r á ð h e r r a n n s e m starfai
a ð 1 ö g g j ö f i n n i. Uppruna-
lega íagði jeg til, að meirihluta-
flokkur þingsins nefndi til fimm
ráðherraefni, en kjósendur um alt
land veldu milli þeirra. Var þá
ráðherrann landkjörinn, en eigi að
síður þingræðinu haldið. Á þcnn-
an hátt var staða ráðhcrrans bæði
veglegri og fastai i, því hann átti
þá e'kki að þakka hana þinginu
einu, heldur meiri hJuta kjósenda.
Þó voru ýmsir gallar á þessu:
Meiri hluti þingsins gat verið
mótfallinn ráðherranum, þó „meiri
hluti meiri meiri hlutans“ fylgdi
honum. Viðbúið er það og, að
kjósendur þektu ráðherraefnin
lítið og freistuðust til þess að
velja þann, sem mestu hefði lofað
og mest, smjáðrað. LTr þessu vill
nú Dr. Guðm. Finnbogason bæta
með því, að sameinað þing
kjósi ráðherraefnin, en þau vclji
síðan ráðherrann sín á rnilli, með
sama hættti og tíðkast við páfa-
kosningu. Jeg tel það vafalaust
til bóta, að sameinað þing velji
ráðherraefnin, en hinsvegar sýn-
ist mjer nokkur hætta á, að ráð-
herravalið mistakist oft. Þau ráð-
herraefni, sem sjá sitt óvænna
að ná kosningn, mundu oft kjósa
þann manninnn, sem auðveldast-
ur væri við að eiga og auðveldast
að fella, en forðast að kjósa at-
kvæðamann. Þykir þetta hafa
brunnið við við páfakosningar.
Þegar ráða skal fram úr þessu
vandamáli er nauðsynlegt að gera
sjer ljóst, hver helstu skilyrðin
eru, sem nauðsynlegt er að full-
nægja. Þessi mætti nefna:
a) Ráðherrann verður að hafa
t r a u s t þ i n g s i n s . Annars
væri viðbúið að hann lenti óð-
ara í miklum minnihíuta og færi
frá völdum eftir skatnma stund.
b) Ráðherrann þarf eigi að síð-
ur að geta átt svo rnikið undir
sjer, að hann verði e n g i n n
leiksoppur þingsins og
þurfi ekki að skjálfa á beinunum
við hvern andróður frá því,
e) Af því að ráðherrann ræður
mestu um fjárlög og skatta, auk
allrar annarar löggjafar, scm
snertir allan almenning, þarf hann
og stefnuskrá hans að hafa
traust og samþykki al-
mennings í 1 a n d i n u . —
Hann á Jivort sem er, að borga
fjeð og búa við lögin.
d) Trygging þarf að vera fyrir
því, að ráðherra sje sæmilega
v a x i u n s t a r f i s í nu .
Vjer skulum nú athuga, hver
ráð sjeu líklegust f il þess að full-
nægja þessum skilyrðum.
Traust þ i n g s i n s er nægi-
lega trygt, ef saineinað þing velur
ráðheraefnin, hvort sem þau eru
,5 eða 3. Sjeu fastir flokkar á
þinginu er sjálfsagt að haga kosn-
'ingu þeirra þannig, að hver fái
hlutfallslega jafnmörg ráðherra-
efni.
S j á1f st æði r áðherrans
gagnvart þinginu verður naumast
trygt betur á annan hátt en að
gera hann þjóðkjörinn. Hann á
þá vald sitt að hálfu leyti að
þakka meirililuta kjósenda, að
liálfu meirihluta sameinaðs þings.
Með þessum hætti yrði st.aða hans
bæði fastari og virðulegri.
Traustog s a m þ y k ki a 1 -
mennings kæmi auðvitað fram
í landkjöri ráðherrans, en ljetta
má honum valið á þann hátt, að
birt yrðu eigi aðeins nöfn ráð-
herraefna á undan kosningu, helcl-
ur stefnuskrá þ e i r r a
h v e r s fyrir sig. Væri þá
liaAi að velja um mennina og mál-
pfnin.
Af því að hjer er hreyft við
nýmæli: — stefnuskrá ráðherra,
;— þá verður að fara um það
nokknim orðum.
Ráðherravalið hefst á því, að
sameinað þing kýs 5 ráðherraefni.
Kosningin mætti vera leynileg.
Oðar en ráðherraefni eru kosin,
s k a 1 h v e r t, þ e i r r a s k r i f a
fáorða s t e f n u s k r á. í henni
skulu t.alin 1—3 sjerstok (kon-
kret,) ákveðin mál, sem ráðherra-
efni vill láta sitja í fyrirrúmi fyr-
ir iillum öðrum. Ef verulegt fje
þarf til þess, að framkvæma þau,
skal bæði tilgreina áætlunarupp-
hæð og hvaðan og á Jivern hátt
skuli taka hana. Forsetar Alþingis
dæma um, hvort, stefiiuskrá sje
skýrt ákveðin eða ekki, en þær
einar skulu teknar gildar, sem
ákveðnar eru og tvímælalausar.
Strax eftir að kosning ráðherra-
efna og stefnuskrár þeirra liafa
verið lesnar upp og birtar Alþ.,
skal síma nöfn ráðherraefna og
stefnuskrár til allra sveita lands-
ins. Eru atkvæðaseðlar geymdir í
Uillum hrepputn og merktir með
f(iliistiifunuiii 1—5. Kosuing ráð-
herra fer svo tafarlaust fram í
hverjum hreppí og lirslitin eru
símuð til st.jórnarinnar.Yrði henni
lokið á svo stuttum tíma, að erfitt
vrði að koma æsingum og undir-
róðri við.
Að sjálfsögðu er h.jer gert, ráð
ýyrir, að stefnus'krár ráðherra
,sjeu á alt annan veg en verulegar
ftefnuskrár flokkan.ua, sem alla-
(jafna eru óákveðið bull í sem
almennustum orðlini. pær gætu
því gefið kjósendum mikilvæga
leiðbeiningu og bætt að nokkru
úr þ\ú, áð fæstir þekkja mennina
jtil hlýtar. Satt, að segja er það
jþhæfa, að ráðherrar skuli nú vera
kosnir án þess að þeir þurfi að
jjiáta nokkuð ákveðið up.pi um fyr-
^rætlanir sínar. Er rjett, að það
sjáist svart á Jivítu hverju ráð-
Jierra lofar, svo bera megi það
saman við efnclirnar.
Ýmsir kostir fylgja þessu skipu-
lagi: Kjósendur fá þannig þanu
halla bæt.tan að mestu, sem þeir
myndu sumir þykjast 'hafa beðið
við það, að sýslunefndir kjósa
þingmenn. Afstaða ráðherrans
verður betri gagnvart þinginu og
sjálfstæðari. Flokkavéldið biði
.mikinn hnekki, er ráðherrakosn-
ing væri svo óviss í hendi. Stjórn-
arskifti yrðu sjaldnar, af sömu
ástæðu. Nýjum álögum yrði oft
skotið til dóms kjósenda.
Helsta mótbáran virðist vera sú,
að hjer sje ætlast til meira ax
ikjósendum en þeir sjeu færir um.
Stefnuskrárnar hæta þó ' að
nokkru úr þessu. Almenningur
myndi t. d. fljótt átta sig á því,
hvort heldur sikyldi velja, að
þorga skuldirnar og ljetta skatt-
ana eða aiika þær um 7 millíónir
og hyggja járnbraut austur í Ár-
nessýslu.
Þingið hefði að s.jálfsögðu eftir-
Jit méð öllum gerðum ráðherrans,
og rjeði því hve lengi hann sæti
í völdum. Þó virðist mjer það
óhæfa, að 1—2 atkvæða meirihluti
ráði stjórnarskiftum. Slíkt er ill
útlenska á engu viti bygð, og ann-
að ekki.*') Meirihlutinn mætti
ekki vera minni en sem svaraði
1/10 af tölu þingmanna, til þess
að stjórnarskifti gætu komið til
mála.Þó slíkt skipulag væri rniklu
betra en það sem vjer húum við,
þá er ekki loku skotið fyrir það,
að hvert þing fengi stjórnarskifta-
kveisu með öllu því fargani, sem
henni fylgir, svo ráðherrann ætti
sífelt í vök að verjast. Jeg tel því
hyggilegast, að ráðherra
s i t j i ú t k j ö r t í m a b i 1 i ð
nema. 2/3 sameinaðs þings lýsi
vantrausti á honum. Fer þá saman
karl og lcíll, þingmenn og ráð-
herrann. Jeg s,je ekki öllu meiri
ástæðu til þess að skifta um stjórn
á kjörtímabilinu, en að skifta um
þingmenn. Hinsvegar tei jeg vafa-
laust, að svo framarlega sem ráð-
herra reynist tiltakanlega ilia, eða
verður mikil skyssa á, þá fengjust
óðar 2/3 þingmanna til þess að
lýsa vantrausti á honum. Keppi-
mautar hans t riieirihlutarmm
myndu fúsir til þess, og andstæð-
ingarnir eugu síður, t.ii þess að
losa þingið við vanvirðu eða
vandræði.
Ef einhver kynni áð halda, a.ð
2 ráðherrar nægðu oss ekki, þá
má minna á, að Rómverjar kom-
ust ágætlega af með 2 „konsúla“
og var þó veldi þeirra meira en
vort.
í:') Sennik'ga á þessi tölutrú ról
sína að rekja alla leið til Pyþagor-
asar heimspekiugs (530 f. Kr.).
Hann sagði: „í upphafi var
t a 1 a n .“
Ný skurðgrafa.
Áveitufjelagið Freyr í Skagafirði
leitar áúts Bf. fsl. um hentug tæki
til að grafa skurði í kviksyndis-
mýrum.
Tuttugu ár eru liðin síðan liinn
fyrsti undirbúningur var hafinu,
■til þess að gera engjabætur í 'bin‘
um víðáttumiklu Staðar- og Víkur
ínýrum í Skagafirði.
Mýrar þessar eru uin 1500 ha.
að stærð, mest kviksyndis forað-
Hjeraðsvötnin flæða yfir þær nr'
lega, og eru þær grasgefnar, cn
heyskapur mjög erfiður vegna ±or
aða.
Nauðsynlegastar umbætur þar
eru framræsluskurðir, er gera hey
skap sæinilega kleifan. Yfirlit het-
ir verið gert yfir það, hternig
aðalskurðum skuli iiagað þarna-
Undanfarin ár hefir Jón alþ®1-
Sigurðsson á Reynitað, iinuið aö
einum þessara aðal skurða, seBi
teknr mestan vatnsaga úr eng.j11111
lians. Unnið hefir verið að þessu
á haustin, pá er minst, vatn 1
mýrunum.
En skurðgröftur er þarna örð-
ugur. Mýrarnar þannig, að
meters þykk reiðingstorfa hvíUr
á — eða öllu heldur flýtur ofan
á — leirieðju. Rista þarf reiðing-
inn í vatui, að mestu, og grafa
síðan upp leðjuna. En skurðir
hlaupa saman svo ört, að tveggja
metra breiður skurður að hausti
er ekki yfir 1 meter breidd að
vori.
Yiunan liefir þó orðið alveg ó-
trúlega ódýr ; hver tenings meteft
sem grafinn hefir verið upp, kost-
ar að meðaltali 36 aura.
Stunguspöðum verður livergi
komið við þarna á efsta lagið
(torfið) ; verður að rista það al±
með Ijáum. En er kemur niður
úr torfinu, tekur ekki betra við,
að grafa í hinni kviðu eðju.
Og þó verkið hafi unnist þetta
ódýrt, er það fyrirsjáanlegt, að
viðhald sikurðanna verður svo til
— ef ekki algerlega — óklei±±
með handverkfærum.
En árangurinn af framræslun111
er auðsær frá byrjun, þegar hæg±
er að stunda stararheyskapii111
þurum fótum.
•. Eigendur og ábúendiir Staða-
og Víkurmýra hafa fyrir nokkr-
um ármn myndað nieð sjer fje'
lag. til þess sameiginlegá að
standa straum af umbótum mýr'
anna. Nefna þeir fjelagið Frey-
í sumar sem leið leituðu þeir t.il
Árna G. Eylands verkfæraráð11'
naufs Bf. ísl., og liáðu hann að
rannsaka, hvaða vjel m.yndi fáan-
leg handha'gust, til þess að grafa
skurði í inýrum þessum. Hefir
hann aflað sjer upplýsinga fríl
verksmiðjuih víðsvegar um heim>
og er ranns’ókn hans eigi lokið
enn.
En eftir því sem málið horf^
nu við, er álitlcgast að ráðást 1
'kaup á graftrarvjel einni, •se)1|l
'kostai' uiu 30 þús. kr. Er hún il
pramma, sem flýtur eftir skui’ð'
iiium er Iiún sjálf grefur, e11 S^C
gerð er ein möguleg þarna.
vjelin rekin með 12 liesta. móto1
og á að grafa 20 ten. metr- a
klst. Þrjá menn þarf til að stjórna
henni.
Vjelin er með smáskóflum, se)U
±és1 ar eru á rennandi lceðju (Pa*''
ernoster-verk).
Víða um land gæti það konllð
að notum, ef lientug vjel fengist
til þess að grafa fram kviksynd11’
mýrnr. Er þess að vænta, að hæef
verði að fá þessa eða aðra ben.t
uga gröfu til landins.