Morgunblaðið - 25.06.1926, Page 2

2
MORGFNRL AÐTf>
ekki af því viti, þeirri þekkinpu, þeirri ";etni og
þeiiTÍ samningalægni, sem einmitt Jóni Magnússyni
var gefið í svo ríkum mæli, til þess að leiða þjóð-
arfleyið farsællega í höfn á J>eim mjög erfiðu tím-
um. '4:t3i
Það orð fór snemma af Jóni Magnússyni, að þar
ætti landið sennilega sinn mesta lagamann. Var því
eðlilega leitað til hans, er skipa þurfti nefndir milli
þinga. Þannig var hann skipaður í milliþinganefnd
í fátækra- og' sveitars.tjórnarmálum 1901 og varð
formaður hennar eftir fráfall Páls amtmanns Briem.
Fátækralögin og sveitastjórnarlögin frá 1905 voru
þá líka að ýmsu leyti hans verk. Og 1907 var hann
einn þeirra 7 alþingismanna, sein skipaði^ voru í
sambándslaganefndjna, því að síðan 1902 hafði
hann átt sæti á alþingi sem fulltrúi Vestmannaey-
inga og hefir átt; sæti á flestum þingum, er
síðan hafa verið háð. Hjer skal nú ekki lagður
dómur á stjórnmálastarfsemi Jóns Magnússonar.
En það eitt skal þó tekið fram, að eins og Jón
Magnússon hafði haft. mikil afskifti af sambands-
málinu eft.ir að frumvarpi nefndarinnar frá 1907
ha.fði verið hafnað, eins var það hann, sem á mest-
an heiðurinn af hin.ni farsællegu úrlausn sambands-
málsins 1918, enda var það hann, sem með konungi
vorum Kristjáni X. undirskrifaði lögin, sem gerðu
ísland að fullvalda ríki. Jón Magnússon bar gad'u
til þess -að koma sambandsmálinu í höfn, svo að
aiiir megi vel við una. Fyrir það mun nafns hans
lengi minst í sögu þjóðar vorrar.
Það er mál margra, að Jón Magnússon væri aldrei
glæsimenni á við Hannes Hafstein, enda var það
mjög fjarri skapferli hans að berast á í nokkurri
grein, því að hann var manna óframastur, og það,
meira að segja svo, að gekk næst feimni. En þótt
ekki væri glæsimenskan iiið ytra neit.t tiltakanleg,
var höfðinglyndið liið innra því meira. Það þektu
þeir best, sem mest höfðu við hann saman að sælda.
Hann var sannur drengskaparmaður, sem í öllu
vildi láta gott af s.jer Jeiða við hvern sem hann átli.
Hver gáfumaður hann var, er alkunna. Það hafði
þegar komið fram á námsárunum, og það Ieyndi
sjer heldur ekki í embættis- og stjórnaratbiifnum
bans, hve óvenjulega sýnt honum var um að skilja
þau mál, sem lumn hafði til meðferðar og greiða
úr þeim svo að aðrir skildu. Hann var mjög var-
færinn í orðum og vandaður í ályktunum. Þeim,
sem ekki þektu liauu því betur, gat stundum fundist
bann eiga erfitt með að taka ákvörðun, og jafnvel
vera hikandi og á báðum áttum. En þetta orsak-
aðist eingöngu af J>ví, að hann vildi gjörhugsa Iivert
mál áður en haun sagði ákveðið skoðun sína á því.
Jeg hefi fáa þekt, seni rjettsýnin og sanngirnin.
var meira áhugamál en einmitt honum, því að hann
var maður með mjög næmri ábyrgðartilfinningu
og vildri í engri grein vamm sitt vita. líann var
alla æfi mjög bókhneigður maðnr og gegnir furðu,
hve mikið hahn fjekk lesið í ölíu annríkinu, sem
lengst, af umkringdi liann. Alveg sjerstaklega unui
hann sagnfræði og í íslenskri siigu var hann mæta
vel að sjer, þó aðallega í siigunni fyrir siðbót. Og
af öllum íslenskum hókum var Sturlunga Iionum
kærust. Jeg ætla hann hesi hana á hverjum vetri
hin síðari árin og ýmsar athuganir, sem hann gerði
kunningjum sínum heyrinkunnar í sambandi við
lesturinn, háru þess mikinn vott, Iive gjörhugull
Iiaun var og skilningsgóður á söguleg efni.
Það stendur enginn framarlega í íslenskri stjórn-
málaharáttu, sem ekki verði að vera við því bú-
inn, að höggið sje til hans og því óþyrmilegar, sem
hann stendur framar. Þetta fjekk Jón Magnússon
að reyna ekki síður en aðrir. En hann ljet slíkt
furðu lítt á sig fá. Málefnin voru honum fyrir
öllu. Honum var ljúft að legg.ja sig í sölurnar fyrir
hvert það máleföi, sem hann áleit gott og til heilla
þjóð og einstajdingum, og altaf var hann fús til
að styðja slík itTal, eins J)ótt borin væru fram af
römmustu andstæðingum hans. Til allrar saiiivinnu
mun erfitt að hugsa sjer öllu þýðari mann. Um
það munu ekki síst geta borið vitni starfsmenn þeir
í stjórnarráðinu, sem •höfðu hann að yfirboðara.
Slíkur sein hann var í allri umgengni sinni við þá.
Þá efast, jeg líka um, að vjer höfum átt nokkurn
mann, er liafí tekið honum fram í samningalipurð
og lægni. Þetta átti ekki minstan þátt í því, hve
vel honum gekk að greiða úr ýmsum nauðsynjamál-
um vorum á erfiðustu tímum. Þeir hinir mörgu,
sem kyntust þessum stilta og prúða, en yfirlætis-
lausa vitsmunamanni, gátu ekki amiað en borið
traust til hans. Þess vegna varð hann okkur svo
einkarþarfur maður sem stjórnarforseti.
En eins og Jón Magnússon var í opinherri fram-
kornu sinni, eins var hann í hversdagslífinu. Fram-
koma hans þar var ávalt framkoma hins vfirlætis-
lausa manns, sem ekki þekti neinn mannamun og var
samur og jafn hver sem í hlut átti. Hann varð
þá líka maður vinsæll með afbrigðum, enda manna
fúsastur til að leiðbeina og liðsinna þeim, er leit-
uðu til hans. Vinum sínum var hann trvggur og
einlægur og í Iióp þeirra gat liann verið liinn
glaðasti, þótt annars væri stillingin það í fari hans,
sem mest bar á, svo að hann jafnvel gat sýnst fá-
látur og ómannblendinn.
Forsæt-isráðherra mun alla tíð hafa verið maður
trúhneigður, en bessi t rúhneigð hans varð með
aldrinum sífelt. ákveðnari í kristilega átt. Ilann
hugsaði talsvert um andleg efni, en mun jafnan
liafa verið fremur íhaldssamur á því sviði. Ollu
kirkjuraíknari leikmaður en harrn var ekki til
lijer í bæ. )
Síðasta mvnd.
En svo tilfinnanlegt. sem fráfall fors;vtisráðherra
Jóns Magnússonar verður alþjóð á yfirstandandi
ti.ma, og svo tilfinnanlegt sem Jiað verður þeim
fjölda einstaklinga, sem áttu éitthvað xaman við
hann að sælda sem vfirboðara sinn eða samverka-
mann eða vin, þá verður Joað þó tilfinnanlegast
fyrir ekkjuna sem eftir situr, fru Þóru Jónsdóttur
(háyfirdómara Pjeturssonar). Að Jieirri ágætis-
konu er nú raikill harmur kveðinn og Jumgur. —
Þau giftust; 12. maí 1892 og er h.jer Jiví slitið 84
ára sambúð í eindrægni og kærleika. Þeim varð
aldrei harna auðið, en kjördóttur ólu þau upp, Þórú'
(iuðmundsdóttur (hjeraðslæknis í Stykkisliólmi), er
var gefin 'skriís.stj. Oddi Hefrmannssyni, og ljest
úr spönsku veikinni 1918. Að heimili Jieirra ráð-
Iierrahjóna várð Jiað fyrirmyndarheimili sem Jiað
varð í'yrir sakir mikillar rausnar og annara heím-
ilisdygð;^ það var, eins og oftast. er, liinni ágætu
og göfuglyndu húsfreyju að þakka. .t'vrst og fremst;
Jiað var alla tíð hennar yndi og ánægja að gjöra
heimilið sem mest aðlaðaudi fyrir manninn, enda
var liann maður mjög heimilisr;ekjnn.
Fregnin um fráfall forsætisráðlierra Jón.s Magn-
ússonar kom eins og þruma úr heiðskýru yfir oss
Reykvíkinga. Við áttum ekki vcm á. að J>að hæri
svo brátt að. Og mörgum mun finnast fyrst í stað
tómlegra. lijer í bæ eftir fráfa'll hins stilta ýtur-
mennis, sem nú er oss horfinn sýnum. Vjer vitum
að vísu, að altaf kemur maður í manus stað, og
svo mun einnig verða hjer. En Jxítt svo verði. Jiá
inun að vontúú minning Jóns Magnússonar for-
sætisráðherra lifa leugi á meðal vor og vera í heiðri
höfð sem minning eins af bestu sonum Islarids á
sinni tíð — og J>að verða talið gæfa Islands, að
þjóðin átti á þessum alvarlegu baráttutímum jafn-
góðnra og gtetnmn syni á að skipa til 'forystu sem
Jóni Magnússyni.
(Jnð hlessi oss öllum minningu Iians.
fír. .7. II.
Jón Magnússon var míkiíhæfur starfsmaður. Þeg-
•ar hann var nýorðinn landritari vorum við eitt
lcvtild í Reykjavíku.r klúbhnum. Þa.r var dans og
Jón Magnússon fór herm kl. 2 um nóttina, en
Jiegar jeg kom heím kl. 4 um morguninn, var
Ijós í skrifstofunni hans. „Þú klárar þig á þessu,“
sagði jeg við hann dagbnn eftir „og það á fáum
árum.“ „Já, á 15 árnm,'4 -svaraði hann, en noklkjni
síðar ljetti hann eitthvað á sjer við J>að sem
J>á var.
Við Jón Magnússon köfðum mikið saman að
sælda framan af. Hann tók mig til J)ess að hjálpa
til við útgáfn Landshagsskýrslna. og viðurkendi
ávalt að jeg hefði hetrí þekkingu á statistilk en.
liarin. Einu sinni sagði bann við mig: „Jeg held
að þetta sje eitthvað það besta, er Jní hefir gert
af statistik.“ Það var yfirlíi yfir fædda og dána
1880—1901, og skýrsla um gifta frá 1827—1900,
og voru einskonar eftirmæli 19. aldar að þessu
leyti. Oft þurfti jeg 1—200 krónur og fóír til hans
með það; vanalega svarið var: „Þú hefir gert
meira vanalega en sem því svarar“, og fjeð var
jafnan auðsótt. —
Oltkar samkynni, meðan hann var laudiritari,
náðu líka inn á lögfræðissviðið. Landshöfðinginn
Ijet mig svara fyrirspurnuin út. af tolli eða s'katt-
ijeiintum. Landritarinn sagði svo eitt sinn um
málið: „Þar var hann svo miklu meiri lagamaður
en jeg.“ Hann lagði stnnd á.þýska lögfræði. og
varð að jeg hygg besti lagamaðiw á landinu,
þangað til háskólanum óx fískur mn hrygg. Þeg-
ar Jón Magnússon var orðinn hæjarfógeti, kvað
að jafnaði við í stjórnarráðinu mn hvert vafa-
)iiál: „Hvað ætli Jón Magnússon segi um þaðf‘
Otal sinnum vair hann spurður, svo stjórnin fjekk
að vita hvað hann sagði.
Sem æðsti valdsriiaður landsins var hann
íýrst og freinst diplómat. Hann forðaðist að gera
úrskurði, sem rækju sig á, svaraði afarlitlu vana-
lega, sem ekiki er svo fcæðulegt, þar sem hann
í’Ua sína löngu embættist.íð var að semja álit og
úrskurði, sem aðrir áttu að leggja síðasta smiðs-
höggið á. Enginn maður hafði hetri Jiekkingu á
íslenskum stjórnarstörfum en J. M. og Jiað heid
jeg allir hafi viðurke'nt þegar hann varð ráð-
lierra. Hans stjórnaraðferð var eins og fljótsins,
mnndi Confusius hafa sagt, — sem starfar án
Jiess að strita, og vinnur, eða tekur þátt í af-
greiðslu málanna, án þess að ndkkur maður
finni til þess.
lndr. Einarsson.
Það var við mig í dag, að jeg muni liafa
þeikt Jón Magnússon einní> best þeirra manna,
sem umiu með honmn unianfarin 30 ár. Kann
satt að verá*.
Og svo var jeg spurður : „Hvað segið þjer um
manninn — um mannkosti, Jóus Magnússonar ?“
Jeg segi þetta :
Haun var — nei, jeg deili ekki við neiun rim
])að, hver hefir verið mestur maðurinn hjer á
lancli undanfarinn mannsaldur, en Jóir Magnús-
son var, að míiiu vii.i. gætnasti og vandaðasti
niaðurinn, hann var einn heiðarlegast.i og besti
maðutrinn.
Þess vegna var Sianri lánsniáður.
Þess vegna v;w því ííkast, sem. Jijóðinni yrði
alt það til gæfu, sem hann lagði á gjörva hönd,
og ]>að var hæði margt og núkið.
24. júní 1926.

I