Morgunblaðið - 05.10.1926, Qupperneq 6

6
M O R TT"NT R I Vftffl
dtsvör og niðurjöfnun
Eftir Sæfinn.
I.
Það liefir lengi tíðkast á ísland;,
ómagamönnunum með litlum tekj-
um, sem eru að reyna að bjarga
sjer án fátækrastyrks. --En það
væri þó sök sjer að blífa einhleyp-
ungunum, ef þevr þá söfnuðu i
bróna á sandtöku. Bæjarsandur- k°rnMöður til hjúskaparáranna.
inn er þó rándýr og cr það vatn SJÚkra;. °" atvmnuleysisdaganna
. , . á mvlnu Seltirninga. Bæjarstjórn- eða ellinnar‘ En Það e™
«n» og hj. *- Þjoðnrn, * ,.g, ,>v[ .... hng.a um framtíSma frá þo»-
hefir v.fið . ho'gara, bændur og sem Mndurinn «, þes, tlýTari ari hl,ð,,mi- ’“eðan ^ er" «"•
bualið gjaid td íatækraframfær- , . * hlevnir
• ,... „ " , . * ; verða liusm sem bygð er ur bon- • 1 '
is, eftir eínum og astæðum. — A .
. .... , , um, og þvi meiri verða husnæðis-
semm timum heíir su breyting .
__*•* - ^ . . Vandræðm o. s. frv
orðip a þessu, að nu gengur meiri
II.
Ungur sjómaðnr, nýkominn frá
prófborðinu með skuldir á bakinu
og héfir haft fyrir móður sihni að
sjá, en er nýgiftur og á tvö börn,
var stýrimaður 1 ár og taldi fram
Jiluti fátækragjaldsins, að minsta
kosti í Reykjavík, til ýmislegs,
sem áður var mönnum ókunnugt. Þá kem jeg að niðurjöfnuninni. j^.ðOO kr. tekjur. Á þennan eigna-
Fátækraframfærið er hjer orðið Hún e,v merkileg. Eigi verður bot- lausa frumbýling voru lagðar 1500
aukaatriði. Ýmislegt, bæði þarft ur sjeð af niðurjöfnunarskránni, j,ag er \2c/c af tekjum hans.
ug óþarft, jafnvel luxusþægindi, en að lagt sje á marga útsvar af SamBIiða þessum sjómanni má
taka nú upp stórmikinn hluta af handahófi. Frá gamalli tíð hefir setja eiim af framkvæmdastjórum
aukaútsvörum bæjarbúa. í þessu Það viðgengist, að leggja útsvör bæjarins, sem lagt var á 1500 kr.
mun stundum farið feti lengra en á menn eftir „efnum og ástæðum.“ ________ ^jjer er sagt ag hann hafi úr
lög mæla fyrir. En hvað sem því T’etta er býsna teygjanlegt og hefir mörgum stöðum samtals um 20
líður, þá e,r nú svo komið, að flest- )n’i gefið niðu.rjöfnunarnefnduni j)(is jir jfann e<r ómagalítill og
ir borgarar bæjarins eru orðnir nokkuð frjálsar liendur, en hins- ekki talinn fatækur. Hann greiðir
í útsvar 7%% af tekjum sínum.
A fátækan skipstjóra, sem á 12
—13 börn á ómaga- og skólaaldri
eru lagðar 100 k.r. Hann hefir
verið nieð seglskip í 12—14 ár og
haft lítil laun. Hve miklar tekjnr
jog
eigi með vissu. Þær geta. eigi hafa
mjög óánægðir með útsvör. sín, vegar gert mörgum erfit.t fyri-r-að.
hve þau eru orðin gífurlega há, kæra útsvar sitt. Það mun vera,
og fara stöðugt hækkandi. Og það venja víða erlendis,. að jafna nið*
er ekkert launungarmál, að þetta ur útsvörwm eftir vissum töíum
kenna menn yfirleitt bæjarstjórn- <‘ða ákveðnum „prósentum“ af
inni, eyðslu hennar og ráðleysi í tekjuni manna, en ekki þó s1ig-
síðastliðin 16 ár. hækkandi eins og tekjuskattur er hans VOru síðastliðið ár veit
Að minni hyggju á þó bæjar- ia"ður á. Þessi niðurjöfnun ei
stjórnin hjer ekki alla sökina, föld °" auðveld; og jeldur sjahk verig nægileg;v,- til framfæris fjöl-
heldur bæjarbúar’ sjálfir að ýmsu an misskilnmgi og óánægju. \ íða skyldu hans, sem er eins stór og
leyti. — Heimskan, hjegómagirir Þ-kir i>að tldllia útsvör, ef þau 3 megal fjölskyldur. Skipstjóri
in og- eyðslusemin hafa víða hönd nema meH>u en 2 af tækjun- þessij sem misti atvinnu sína á
í bagga. En þar sem þessar syst" nm- síðustu vertíð, mun eiga húsið sem
Niðurjöfnunarskráin
ur leggja að lúkur sína.r, eru menn
fjötraði.r á sál og líkama og kunna
því ekki fótum sínum fjörráð.
ker Þat> hann bývr í, og hefir víst litlar
með sjer að á ýmsa, sem liafa ’O
þús. kr. tekjur, eru lagðar 1000
tekjur af því aðra en íbúð sína
að kostnaði frádregnum. — Tíu
Það er líka gömul spekimanna trú, kr- Það er 10^c af tekjum þeim-a. iausakonur, silkibúnar með drengja
að hv.er þjóð fái þá stjórn sem En mar"lr sem haía um 400!) 1)1 koll, borga allar jafnmikið útsvar
5000 kr. borga 100—250 kr. í út
sva.>\ Það er 2%—5% af tekjun'
og þe.ssi 13 barna faðir.
um. Þessi álagning virðist nokk"
Einn af fiskisælli skipstjórun-
um hafði síðastliðið ár 22.200 kr.
í tekjiv. Hanri átti 6 börn þegar
á hann var lagt og hxisið sem hann
henni er samboðin og best hentar.
Sje þetta satt, sem .reyndar má
efa, að geti gilt alstaðar og á öll-
um tímum, þá ætti bæjarstjórnin 11 ^ eftir efnuni og ástæðum, e
í Reykjavík að vera bæjarbúum ei"‘ kn svo kemu*r stighækl ^
vel samboðin og einskonar and- un a hærn iitívörum flestum, en býr þ en hefir engar aðrar tekjur
leg mynd þeirra. Þeir hafa líka af handahófi, og reglulaust að því af þvi Aðrar eignir hans eru 20
kosið hana. Hafi valið á þeirn er vlr?ilst- þhSt kr \ hlutabrjefum í togara,
mistekist, meiga þeir s.jálfir naga En l>að sem mest stingur í stúf sem engan arg gefur af sjer. Þau
neglur sínar fyrir þá sök. er I>a®’ a<5 diðurjöfnun útsvara eru vonarpenipgur. — Á þennan
í hitteðfyrra ætlaði bæjarstjórn- kemnr harðast niðuc a sjomonn- skipstj,')ra voru lagðar 4000 kr. í
in að gera vel við bórgarana, og
lækka á þeim útsvöruuum. Hún
um. einkum skipstjórunum
og
útsva.r, en það er hjerumbil 18%
____ |____PL . . , af tekjurn hans!!
fann sem sje upþ á því snjallræði, eig1’. sem kunnuRir eru 1 lwnum Hjer hefir hin reykvíska niðui-
stýrimönnum. Þetta dylst þeim
að i skella nýjum skatti á hús 0
og vita nokkuð um ástæður
lóðir í bænum. Aðalforsenduæ fyr
ir þessu máli voru þær, að ef skatt-
urinn kæmist á, nlundu útsvörin
lækka í bænum um þriðjung. Og
margir bitu á agnið. Skatturinn
komst á með dyggilegri aðstoð
Laufásmanna og þeirí-a þegna í
þingi. Þá lá Gufunesið þungt á
hjarta vissra manna. Og bæjar-
stjórnin var þá svo brjóstgóð, að
.. Jeg ska! benda á fáein dæmi af
mörgum, sem jeg þekki.
Gamall sjómaður (59 ára) hef-
ir lcngi verið háseti, þegar hann
hefir geta fengið skiprúm. fsíð'
• manna. jöfnUnariiefnd máske sett met í
niðurjöfnun.
Einn af opinbeimm starfs- eða
sýslunarmönnum í bænum hefir
11111 27 þús. kr. tekju.r. Hann hef-
ir eigi eins þungt heimili og skip
astliðið ái voiu tekjur hans 4000 stjórinn sem síðast var nefndur, en
kr. Hann er að vísu ómagalítill og
á húsið sem hann bý,r í, en mun
engar aðrar tekjur hafa af því
umfram tiikostnað. Á þennan upp-
mun vera eigrialítill. Utsvar hans
er 3300 kr., eða sem næst 12% af
tek.junum.
Tveir aðriæ starfsmenn í bænum,
hún Ijetti af þeim byrðinni og tók S ltna sJomann 0111 lagðai 400 kr. hátt launaðir, sem kalla má A o,
þeirra kross á hefða^- sjer. En >að eru af - tekjum hans. jþ eru ómagamenn. A.hefir
þann kross bera nú borgarar b.ej" 1llann 11 nu gefast-upp \ið sjo- nm t4—.45 þús. kr. tekjur, eftir
árgæsku, en um eignir hans veit
jeg ekke.rt. Honum er gert að
• .- T, menskuna, hvað sem tekur við
arms. — En það er vist flestum . ’ »
1 , , * ,, • , j, -jhonum til framfærfs.
kunnugt, að ekki hata utsvonn 1
bænum lækkað síðan. Þáu hafa Samhliða þessum sjómanna set borga 700 kr. í útsvar. Það er um
miklu feemur hækkað að stórum: íe£ uiigan kennara, ógiftan og 5% af tekjum hans. B hefir um
mun. Það er hægt að nota ska.tt" ^ ðma^alansan> ei!?nálausan að vísu. 16-—-18 þús. kr. að sögn. Hann á
inn td annars, en útsvarslækkun- Hann mun hafa haft 4000 kr. í húsið sem hann býr L en hefir
ar. Það má einnig fara að göml- tckjur síðastliðið ár. en borgar 80 sennilegá engar tekjur af því,
1 kr. í utsvar. Það eru 2% af tek.j- nema íbúð sína. Á hann eru lagð-
um og nýjum bolsaráðum, að setja
upp bú mcð 200 kúm í mýruu-
um og holtunum, rekið með þjóð’
nýttu sniði. En gæt'i það eigi meiri
arð en ýmislegt sem bærinn nú
rekuæ, eru litlar iíkur til þess að
þá lækkuðu útsvörin. Þarf ekki
annað en benda á mótakið, bað-
húsið, hesthúsið, grjótnániið og
síðast en ekki síst: sandtökuna.
— Þar tapar bærinn miklu
fje áriega- — En bændur á
Seltja.niarnesi græða þúsundir
um hans!
a,r 1200 kr. í útsvar og er það um
Benda má á, að flestar stúlkur 6r%—7rÁ>% af tekjum hans.
og lausakonu,r borga í útsvar 10 Þá má benda á útsvar tveggja
—15 kr. Þær munu flestar hafa manna, sem búsettir eru í öðrum
550—700 kr., auk faiðis, mest eða hreppi, en hafa atvinnu sína í
alt árið, með nokkrum undantekn- Reykjavík. Annar þeirra er skip-
ingum. Sumar stúlkurnar hafa stjóri, en hinn opinber sýslunar-
meiri tek.jur, þótt útsvar þeirra maðu»r. ef svo má kalla. Dvalar-
sje ekki hærra. Einhleypa fólkið, hreppur þeirra leggur á þá eins
sem hefir þó sæmilegt kaup, borg- og aðra hreppsbúa, hlutfallslega
a,r hlutfallslega lægst útsvör. —- eftir útsvarsþörf htreppsins. Það
Þetta er ekki rjettlátt gagnvart á að vera þeirra not og gjald
sveitaþyngslin þar, hvort. þau eru
lítil eða mikil. Bærinn má ekíri
leggja neitt á eigriir þeirra, en
það má dvalarhreppur þeirra gera,
innan vissra takmarka. Bærinn má
eigi legg.ja á þessa menn í hlut-
falli við búsetta borgaæa, sem hafa
ým.s hlunnindi og bæjarrjettindi,
lögum samkvæmt. Árstekjur skip-
stjórans voru um 22 þús. kr. og
útsvar hans í Reykjavílc 3000 kr.
Það e,r 14% af tekjurn hans. Hinn
maðurinn liafði um 40 þús. kr.
tekjur og var bæjarútsvar hans
2500 kr. það er rúml. 6% af tekj-
unum.
Jeg geymi mjer að mirína frek-
ara á þessa niðurjöfnun þangað
til niðurjöfnunarnefndin .reynir að
þvo hendur sínar.
Geta má þess, til lærdómsrík.i-
ar umhugsunar, að lögin, seiri lagt
var á þessa menn eftir, lifðu að-
eins í eitt á,r. Þau voru getin í
höfði bæjarstjórnarinnar, en fædd-
ust á Alþingi. Reikningsfróðum
manni hefir talist svo til, að það
hafi kostað landið 7 þúsund kr.
að lauga þau og skíra, en 5 þús.
kr. að sálga þeim síðan og veira.
þeim nábjargitrnar á háttvirtu AI*
þingi.
III.
Af nokkrum dæmum, sem hjer
að framan eru sýnd, verður það
ljóst, að sjómenn bera hlutfalls-
lega hærri útsvör en aðrir borg-
arar bæjarins. Jeg liefi athugað
útsvarsálagningu á mörguni og
komist að þeirri niðurstöðu, að af
sjómönnum sje yfirfeitt tekið um
10—18% í útsvar af telcjum þeirra,
en af öðrum borgurum, sem veru-
legt. útsvar liafa 5—12% af tek.j-
urium. Að vísu eru hjer nokk,rar
undantekningar. En það skal tek-
ið fram, að hjer er átt við þá
menn, sem jeg þekki og veit nokic-
uð um ástæður og efnahag.
Jeg hefi talið saman 26 skip-
stjóra, sem hafa til samans 85.000
kr. í útsvör 1926. Það e»r talsvert
á 4. þús. kr. á hvern þeirra til
jafnaðar. Jeg hefi leitað mjer upp-
lýsinga. um tekjur þeirra og aðr"
a,r ástæður, frá bestu heimildum.
Niðurstaðan hefir sú orðið, að
tekjur þeirra flestra, sem eiga að
greiða 4000—4500 kr. í útsvar
1926, voru um 22—25 þús. ka\ að
einni eður tveimur undantekning-
um. Sumir þessara mánna meiga
lieita, eignalitlir. Því þeir hafa
orðið fyrfr ýmsum þeim fjárhags-
óhöppum, sem svo margir aðrir
hafa fengið að kenna á, á undaii"
förnum • f járgtæbra- og vandræða-
tímum. Það sem þeir eiga í. t.og"
ívrum, gefur þeim engan arð. En
á flesta þessa skipstjóra er Iagt
á í útsvar 16—18% af tekjunum!
Jeg veit að skipstjórar þessir
eiga flestir góð íbúðarhús. Eu
þau eru fæst svo stór að um ann-
an raunverulegan a,rð af þeim sje
að ræða, en leigulausa íbúð handa
sjálfum eigendunum.
Það ætti ekki að verða reglan
í þessum bæ, að útsvÖrin komi
einna þyngst niður á sjómanna-
stjettinni, því það er hún, sem
með atorku sinni er aðal stoðin
undir fjárhagslegvri velferð bæj"
arfjelagsins. Á framleiðslu þeirra
byggist mest ðll atvinna og versl'
un í bænum. Og liess ber að minrr
ast að sjómannastaðan er bæði
erfið og hættusöm. Fæstir skip-
stjóra,r niunu heilsunnar vegna
þola að vera með togara í 20 ár.
Sumir gefast upp eftir 10—15 ár.
muni9 a9 p3nta
gulrófurnar 1
Bróörarstöðmni
Verd 20 kr. * nn««>
Simi 780.
Ef taugarnar ekki bila, þá Sela,
sjóninni verið liætta búm °S
'henni veltur mikið, þega,r ”'11
skiþstjórn er að ræða. Verða l,e'
því að fá læknisvottorð að
hvoru. Þoir mega ekki vera sk'P
stjóraæ ef sjónin breytist að vlS’
leyti. En auk þess má segja Þel,j
upp stöðunni, og hefir oft 'el*
gert, ef nokkuð ber út af ^
þeim með aflasæld. Bili þrekið ^
kjarkurinn, fiska þeir ekki el
oða’1'
ír
vel og þeir áðu,v fiskuðu, 111
líkamsþrótturinn var mestur
gerðarmenn vilja auðvitað aðe" -
hrausta og fiskisæla yfirinenn
skip sín. j
Þessu er öðru vísi farið in'
rítiS'
embættis- ov svsluiia*nnenn
ins. Þeim ér nálega aldrei • ^
npp stöðu sinni, hversu liðl.F
sem þeir reynast í henrii, »u’
þeir gera ekkert glæpsaridegt.
Embættismenn fá lílca eftiri'111
- • . , •
meiri og- minm. þegar pevr ■ '
af sjer embætti, þótt á miðj11
aldri sje, eins og oft liefir k°nl
fyrir. Skipstjórar fá engin e 0 ,
laim og verða því að safnd
frainfæírslnsjóð handa sjer og
síir
um t.il að lifa af, þegar Þen ^
miðjum aldri verða að láta ,
' . •' r,i>stir
stöðu snnri. Þeir munu
geta tekið að sjér ný störf, r!',
að hafa lengi verið skipstj011
toga,ra. Þetta ættu allir áð
skilið. Öðrú máli er að gegníl
ýmsa embættis- og . sýslunarm
Uppgjafa
enn á g'
•eP
riie*5
eUii)
<, cínbættismenn, sllia
^óðiun aldri, fá skrifst° ^
störf og þessháttar, irieð ven.in!e'
uni launum, stimdum Iiæri’i en ^
bættislaunin vorn. Þeir halúa ^
a.nlega. eftirlauniun sínum. Þa®
nú finna nokkra slíka merin,
hafa i eftirlaun yfir 2000
lu'.
setO
,>ð»
Jafn
meira með dýrtíðaruppbot
vél má finna 4000 kr. efth'kl11^
Eftir að jeg af tilvíljun k°vn
• ú slJ
á þessa gifurlegu álagmngu <* 1
menn hafði-jeg orð á því við kuI’
irigja minn. Én hanu ,sagði
að Y&
at'
mnndi ekkört finnast sjerler'1 ^
hugavert við þetta, því það k‘ega
álega aldrei fyrir að þeir k‘l’ g
na
útsvör sín
Jeg benti bonuin a>
ev’
það sannaði ekkerf. Sjónienu ^
ver settir en aðri,r bæjarmenn ^
að kæra útsvar ’sitt. Þegar ka ,,
eiga. að koma fram stendui
vertíðin yfir. Skipin cvru þá
lega liti i 14—17 daga » ein”'
Stundum eru skipin losuð » ' ^
fjörðum svo skipsmenn k°llia a
fyr heim til sín en kærutT0^1” v,
er útrunninn. — Ven,1in
staða, skipanna, þegar l,aU jTlg
inn (í Rvík), e.r stutt. oft a< 9
6—10 tíma*r. Á. þessum stútt®
rannsakað u!;S
geta þeir eigi
sitt og kært, 0
borið si£
sain
ann
et»
við aðra. Þeir hafa þá 11,11
að hugsa, Það ættu allir «ð ^
skilið. Er því sanngjarnt ílð,i<
útsvarskærufrestinn hjá s.í"111
um.
Hjer læt
sinni, því jé
þurfa að svara fyrir ýmis"
í g,rein þessari er sagt. f>a ■. ti]
mjer sennilega gott tækila
•Jf CATY} ,1
þess að bæta ymsu vn , ■
á enn ósagt í þessu mali-
jeo- staðar 11111111 ^
' °gori ráð fyrir, ‘
íislegt, sel
sagt. Þá 4 j