Morgunblaðið - 09.04.1929, Qupperneq 6

Þingræði og þjóðræði.
Enda þótt þingræðið sje ungt —
<eða öllu heldur einmitt af því að
það er ungt — eru víðsvegar um
lönd farnar að heyrast fleiri og
fleiri raddir, sem bera þess vott
að menn eru farnir að missa trúna
á blessun þess fyrir þjóðirnar —
að minsta kosti í því formi, sem
•það er nú víðast. Einnig hjer hefir
borið á þessu og um það verið rit-
að, eins og kunnugt er. Því verð-
rur ekki neitað að gallarnir eru
margir. Hinsvegar er augljóst að
einræðið er ekki heldur lýtalaust
og vitanlegt að það hefir oft orð-
ið þjóðunum til hinna mestu ó-
.heilla. Miklu meiri óheilla en þing-
ræðið, enn sem komið er. Liggur
því nær að reyna að bæta ur okost-
um þess heldur en að kasta því frá
sjer. Enda mun slíkt hægra sagt
■en gert. Hafa ýmsar uppástungux
-til bóta í þessum efnum komið
fram frá vitrum mönnum víða um
lönd og einnig hjer á landi (G.
Einnbogason, G. Hannesson).
Mig langar til í þessari grein
að Jýsa með nokkrum orðum hug-
mýndum, sem jeg hefi og álít að
mundu bæta eitthvað úr ókostum
þingræðisíns, lcomist þær til fram-
kvæmda.
Eftir því, sem fleiri menn fá
íkosningarrjett, vex vitanlega tala
þeirra, sem nota hann umhugsun-
arlaust eða umhugsunarlítið. Með
þeirri aðferð, sem nú er höfð má
jafnvel fullyrða að margir, sem
annars vilja og geta hugsað um
landsmálin, fái stundum lítið eða
ekkert tækifæri til þess í ýmsum
tilfellum.
En aðalmein þingræðisins er að
uneð því eru mönnum gefin í hend-
nr völd í afdrifaríkum málum, sem
sumir enga hugsun eða þekking
hafa og sumir ekki hafa vilja eða
-tækifæri til þess að nota hugsun
sína. Verður því sú niðurstaáðaji að
nokkrir menn hugsa fyrir allan
fjöldann og verður þá þingræðið
með því nafnið tómt.
Kimnugt er, að flestir eða allir
stjórnmálaflokkar hafa fremur óá-
kveðnar, „loðnar“ stefnUskrár. —
Enn kunnugra er það, að þegar
kjósa skal þingmann er „stefnu-
skrá“ hans enn óljósari, enn „loðn-
ari.“ Nú er vitanlegt að þareð
þingmenn eru aðeins kosnir til 4
ára er hvorki til þess ætlast nje
við því að búast að hinir ýmsu
flokkar eða ýmsu þingmenn komi
nema örlitlu broti af þvi til fram-
ltvæmda á kjörtímabilinu, sem þeir
æða flokkarnir lofa að beita sjer
rfyrir. Einnig er um þetta oftlega
farið svo' almennum, víðtækum
orðum, að þau liafa í raun og veru
litla þýðingu. Þetta þarf tæplega
skýringar við. En þetta alt elur
upp hjá kjósendum hugsunarleysi
í landsmálum. Það eru t. d. allir,
•eða langflestir hlyntir því, að hlúa
að landbúnaði og sjávarútvegi,
auka mentun og þesskonar. Það
þarf enga hugsun til þess að greiða
3líku atkvæði. Hinsvegar þarf
meiri eða minni hugsun til þess
að dæma um ákveðnar tillögur í
þessu. Nú væri rangt að segja að
stjórnmálaflokkar og stjórnmála-
menn komi ekki fram með neinar
slíkar tillögur. En þær eru þá
bornar fram á slíkan hátt að al-
menningur á þess engan kost a
hugsa um þær svo nokkru nemi —
oftast. Það er ekki að ástæðulaus;*
að oftlega hefir verið að því fund-
ið að stjórnir og einstakir þing-
menn bera fram á Alþingi frum-
vörp fyrirvaralítið eða fyrirvara-
laust. Kveður þá svo ramt að
þessu að jafnvel sjálfum þing-
mönnunum gefst ekki kostur að
hugsa málin í ró og næði. Það er
líkast því að óþarfi sje tálinn að
þingmenn hugsi. Hvað þá kjós-
endur. En að þessu sleptu er kunn-
ugt að þegar t. d. þingmannsefni
bjóða sig fram og þegar þingmála-
fundir eru haldnir, þá koma fram
tillögur munnlegar og með svo
litlum fyrirvara, að langfæstir
kjósendur hafa nokkra getu til
þess að dæma um þær. Því að
fæstir þeirra hafa um þær heyrt
eða um þær hugsað áður. Verður
því sú niðurstaðan, að t. d. tillög-
ur, sem bomar eru fram á þing-
málafundum, eru feldar eða sam-
þyktar umhugsunarlítið og eftir
augnablikstilfinning þorra manna.
Umbótatillögur mínar eru þess-
ar, með hliðsjón af því, sem að
framan er sagt:
I.
Undirbúningur alþingiskosninga.
Hálfu ári eða svo fyrir næstu al-
þingiskosningar koma fulltrúaráð
alþingiskjósendanna saman á á-
kveðnum stað til fundarhalda.
Hver stjórnmálaflokkur út af fyr-
ir sig. Þeir fulltrúar, sem kynnu
að vera utan flokka, verða að hóa
sig saman til þess að mynda nýjan
eða nýja stjórnmálaflolika. Takist
þeim það ekki, er för þeiiTa ónýt.
Ilver liópur manna, sem til þess
vill ieggja fje, getur sent full-
trúa á fundi þessa. HVer fulltrúi
fer síðan með atkvœði á fundun-
um eftir því hve margir kjósendur
senda hann. En það skal sannað
með skriflegu umboðsskjali. Verk-
efni fulltrúaráðanna á fundum
þessum skal vera að ákveða fyrir
hverjum sjerstökum máluin flokk-
urinn í heild sinni skuli berjast
næsta kjörtímabil og koma þá til
framkvæmda. Ekkert þingmanns-
efni má bjóða sig fram í nafni
flokksins nema hann sje skuld-
bundinn að styðja framkvæmdir
þessara mála með atkvæði sínu og
frumkvæði, ef þarf. Geri hann það
ekki, hefir hann fyrirgert þingsetu
sinni. Þessi sjerstöku málefni eiga
að vera fá stórmál, en nákvæm-
lega tilgreind og rökstudd. Um
þessi mál ganga flokkarnir síðan
til kosninga og skyld skal fram-
kvæmdanefnd hvers fulltrúaráðs
(sú nefnd getur haft ýms málefni
floklcsins með höndum), að birfca
samþyktir fulltrúaráðanna innan
hæfilegs tíma og á sem bestan hátt.
Með þessu vinst:
Pólitískar línur verða skýrar, og
ákveðnar af hóp færustu manna í
hverjum flokki til þess kjörnum.
Ekki eins og nú af hinum og þess-
um, sem gera sig að einvaldsherr-
urn og kalla sig miðstjórnin flokka
án nokkurs umboðs alls þorra kjós
enda.
Unnið verður að ákveðnum mál-
um og kröftunum ekki dreift. Tal-
ið skylt að gera meira en ella til
þess að koma þeim áfram.

Uppreisnin í Mexiko. Myndin
sýnir hersveit úr riddaraliði stjórn-
arinnar fyrir utan hermannaskála
í Durango. Fremst á myndinni
eru upreisnarmenn, sem teknir
hafa verið höndum. — Af
um þeim, sem hingað hafa
er ekki gott að sjá hvernig ástand-
ið er í Mexiko, en það virðist þó
svo, sem stjórnarhernum hafi veitt
betur upp á síðkastið, og þar sem
Bandaríkin hafa bannað að selja
uppreisnarmönnum vopn, en gefið
leyfi til þess að stjórnarhernum
sje seld vopn, þá eru mestar líkur
Porte? Gil.
til þess að uppreisnarmenn bíði
fullkominn ósigur. Eftir því, sem
haft er eftir einum foringja upp-
reisnarmanna, var ætlun þeirra sú,
að steypa stjórninni, vegna þess að
hún ætlaði að þröngva upp á þjóð-
in forseta, sem sje afar illa liðinn,
í staðinn fyrir bráðabirgðaforset-
ann Portes Gil. Forsetaefni stjóm-
arinnar heitir Ortiz Rubio. „Vjer
krefjumst þess,“ segja uppreisn-
armenn, „að kosningarrjettur sje
ótakmarkaður, að stjórnin hafi
fylgi þjóðarinnar og virði frelsi
hennar og rjettindi.“
Áhugi kjósenda fyrir landsmál-
um vex og hugsun þeirra um þau
eykst. Þeir geta löngu fyrir þing-
málafundi verið búnir að íhuga
málin og taka afstöðu til þeirra.
Heilbrigð gagnrýni á því einnig
að aukast. Yfirleitt mun óhætt að
fullyrða, að líltur allar eru til þess
að þegar menn löngu fyrir kosn-
ingar fá í hendur yfirlit þess, sem
flokkarnir ætla sjer að fram-
kvæma og þetta yfirlit er skýrt
ákveðið og eltki langt mál, þá
muni almenningur fremur en nú
fara að vega hvert móti öðru og
hugsa málin betur. Almenn glam-
uryrði munu því síður ráða úr-
slitum.
Auk þessa, sem flokkamir gera
að sínum málum, geta svo fram-
bjóðendumir komið með sín sjer-
stöku áhugamál, fyrir kjördæmin
o. fl., sem þeir ætla að bera fram
á kjör'tímabilinu. Þessi sjerstöku
mál eiga einnig að vera nákvæm-
lega tilgreind og skylda frambjóð-
anda að birta þau kjósendum sín-
um á íullnægjandi hátt svo þeir
eigi kost á að kynna sjer þau a.
m. k. mánuði eða svo á undan
fyrsta fundi, sem hann heldur með
þeim vegna framboðs síns. Annars
sje framboð hans ógilt. Skyldur
skal frambjóðandi, þegar hann er
um það spurður á fundi með kjós-
endum, að lýsa skýlaust yfir,
hvort liann er með eða móti á-
kveðnum málum. Þessar spurning-
ar og svör lians við þeim skulu
þegar bókuð af funcfarritara og
frambjóðandinn undirrita að rjett
sje bókað. Nái frambjóðandinn
kosningu og komist seinna á Al-
þingi í andstöðu við afstöðu sína
til málanna á undan kosningum,
skal hann eins fljótt og þess er
kostur halda almennan fund eða
fundi með kjósendunum (leiðar-
þing) og bera undir þá, hvort
hann skuli fara mcð umboð þeirra
á Alþingi. Sje meiri hluti þeirra
því andvígur, skal hann leggja nið
ur þingsæti sitt og annar kosinn
í hans stað.
II.
^ Undirbúningur þinga.
Hjer að framan hefi jeg skrifað
um undirbúning Alþingiskosninga
og bent á ráð til þ'ess að fá al-
menning til þess að athuga betur
hvað flokkunum ber á milli, hugsa
meira um málin og tillögur þær,
sem fram koma og þess vegna
greiða fremur sjálfstætt atkvæði
um þetta. En þá fyrst, er menn
gera þetta, eiga þeir skilið atkvæð-
isrjett sinn.
Eitthvað svipað þessu þarf síð-
an að fara fram á undan hverju
þingi. Landsstjórnin á að vera
skyld að birta öllum almenningi
frumvörp sín hæfilegum tíma áð-
ur en þing byrjar, nema, svo sjer-
staklega standi á, að þetta hefir
ekki verið unt þar eð orsakirnar,
sem skapa framkomu þess, hafa
ekki orðið til fyr en seinna. Einn-
ig skal hver þingmaður skyldur
að fá landsstjóruinni í hendur
frumvörp sín innan hæfilegs tíma
og stjórnin síðan birta þau almenn
ingi eins og stj órnarfrumvörpin.
Framkvæmdanefndir fulltrúaráð
anna skulu skyldar að kalla full-
trúana saman, ef nauðsyn þykir
til þess áð breyta stefnuskrám
floltkanna yfirstandandi kjörtíma-
bil, t. d. bæta málum við.
Jeg efast ekki um, að með fram-
an lýstum hætti má fá almenning
smám saman til þess að hugsa
sjálfstæðara um landsmál, en ella.
Einnig þingmemi. Þetta er mikill
gróði, því að fyrsta sporið til þess
að þingræðið ltomi að notum er
;<ð fjöldinn hugsi. Næsta sporið er,
»8 hann hugsi rjett. Komið hefir í
því sambandi til mála, að vinsa
þá úr, sem engar líkur eru til að
geti þetta. Nú sem stendur á vlst
aldurinn helst að vera þetta sáld-
ur. En slíkt er mikil fjarstæða.
Hinsvegar virðist rjettara að láta
einhver ljett próf skera úr þessu.
Það er heimtuð hugsun og þekk-
ing á fjölmörgum sviðum lífsins
nú orðið, og menn látnir ganga
undir pi-óf til þess að sanna þá
liugsun og þá þekking. Er þá til
of mikils ætlast, að þeir menn, sem
með atkvæði sínu eiga að taka af-
stöðu til ýmsra vandasamra þjóð-
mála, hafi eitthvað lítilsháttar til
brunns að bera til að dæma um
þau? Eins og nú er, þarf í raun-
inni enga vitsmuni, enga þekkingu
og enga lífsreynslu. Er því tæp-
lega svartsýni til að dreifa, þó að
ekki sje búist við prýðilegum á-
vöxtum.
Kr. Linnet.
Heiðursdoktorar
við Kaupmannahafnarháskóla.
Þrjátíu og fjórir vísindamenn
verða gerðir að lieiðursdoktorum
við Kaupmannahafnarháskóla í til-
efni af 450 ára afmælinu. Meðal
hinna nafnkendustu má telja: dr.
Moltesen, utanríkisráðherra Dana,
Neergaard, fjármálaráðherra, dr.
phil. Gustav Ilolm (fyrir vísinda-
legar rannsóknir í Grænlandí),
erkibiskuip Svía Söderblom dr.
theol. og E. Hagerup Bull hæsta-
rjettardómara í Oslo.