Morgunblaðið - 22.01.1930, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 22. janúar 1930.
5
Egyptaland -- Indland.
Vandamál enska heimsveldisins.
Undanfarið hefir verið óróasamt
í löndum Bretaveldis í Afríku og
Asíu.
í Palestínu ólgar stöðugt hatrið
milli Gyðinga og Araba. Arabar
vilja ekki sætta sig við heimílutn-
ing Gyðinga til Palestinu; óánægj-
an meðal Araba getur hæglega orð-
ið hættuleg fyrir yfirráð Breta yfir
arabískum löndum i Asíu og
Afriku.
1 Egyptalandi unnu þjóðernis-
sinnar (Wafd-fiokkurinn) mikinn
sigur við þingkosningarnar nokkru
fyrir jól, fengu 186 af 212 þing-
sætum. Stjórn Adli Pashas sagði
af sjer, og Naha Pasha, foringi
þjóðernissinna, myndaði stjórn. —
Samningurinn milli Englands og
Egyptalands verður vafalaust aðal-
mál þingsins. Samningur þessi var
gtrður í sumar. Samkvæmt hon-
um verður sjálfforræði Egypta
aukið og setulið Breta fiutt frá
Egyptalandi að undanteknu svæð-
inu við Suez-skurðinn. Þjóðernis-
smnum þykir þessar tilslakanir
ónógar, þess vegna er vafasamt,
hvort egyptska þingið felst á samn
inginn, nema lionuin verði breytt.
En frekari tilslakanir af Breta
hálfu eru varla væntanlegar. Að
minsta kosti er víst, að Englend-
ingar afsala sjer ekki rjettinum
til að hafa setulið við Suez-skurð-
inn, því leiðin til Indlands liggur
um hann, og Bre'tum ríður mikið
á, að leiðin til Indlands sje þeim
opin.
í Indlandi fer sjálfstæðishreyf-
ingin í vöxt.
Árið 1917 lýsti enska stjónþn
því yfir, að takmark liennar í
índlandsmálum sje, að gera Ind-
idiid að sjálfstjórnarnýlendu (do-
minion) eins og t. d. Kanada. En
enska stjórnin hefir aldrei látið
í ljós hvenær hún ætli sje'r að
v ita Indverjum nýlendusjálf-
stjórn.
Margir Englendingar álíta “var-
hugavert að veita Indverjum sjálf-
stjórn nú þegar. í Indlandi búa
margar þjóðir, og mikið liatur er
á milli sumra þeirra einkum Hínd-
úa og Múhameðstrúarmanna.
Englendingar óttast því, að alt
fari í bál og brand í Indlandi, ef
Englendingar afsali sjer hervaldi
og löggæslu í Indlandi, fyr en
mikið breytist þar frá því sem nú
er. Margir Englendingar vilja Þv*
ekki veita Indverjum nýlendusjálf-
stjórn fyrst um sinn, en vilja
hinsvegar auka sjálfsforræði Ind-
verja smátt og smátt, þangað til
takmarkinu, nýlendusjálfstjórn, er
náð.
Enska stjórnin skipaði fyrir
nokkrum árum nefnd, til að gera
' tillögur um breytingar á stjórnar-
fari Indlands. Hún er venjulega
nefnd Simon-nefndin eftir form.
hennar. Nefndin er nú í þanm veg-
inn að ljúka við tillögur sínar.
Enska stjórnin hefir nýlega ákveð-
ið að boða til fundar í London
t vor, til að ræða brsytingar á
stjórnarfari Indlands. Bretastjórn
ætlast til, að bæði fulltrúa-r Ind-
verja og Englendinga taki þ,átt
í f'undinum.
Síðastliðnar vikur hafa borist.
alvarlegar fregnir frá Indlandi.
Irwin lávarði, aðalumboðsmanni
Breta i Indlandi, var sýnt bana-
tilræði skömmu fyrir jól, en hann
sakaði þó eigi. Óvíst er, hvort
indverskir þjóðernissinnar eða
rússneskir bolsjevikkar hafa verið
upphafsmenn banatilræðisins.
Á jóladaginn hófst Lahore lands
fundur indverskra þjóðernissinna.
Gandhi, þjóðardýrlingur Indverja,
bar þegar í fundarbyrjun fram
mjög róttælcar tillögur. Hann lagði
til að Indverjar neiti að taka þátt
í ráðstefnunni í London um breyt-
ingar á stjórnarfari índlands. —
Ennfremur að Indverjar heiinti
fulikomið sjáifstæði. Nýlendusjálf-
stjórn áleit Gandhi ófullnægjandi.
Loks lag'ði hann til, að þjóðernis-
sinnar hætti allri samvinnu vió
ensk stjórnarvöld í Indlandi, þing-
menn þjóðernissinna mæti ekki
í’ramar í indverska þinginu og
framkvæmdanefnd þjóðernissiuna
verði falið, að gangast fyrir skatt-
gjaldsneitun og almennri óhlýðni
við tnsk stjórnarvöld, þegar fram-
kvæmdanefndinni þyki tími til
þess kominn. Gandhi vildi hins-
vegar ekki be'ita ofbeldi eða vopn-
aðri uppreisn gegn yfirráðum Eng-
lendinga, að minsta kosti ekki
fyrst um sinn. — Fundurinn sam-
þykti tillogur Gandhis með miklum
meirihluta.
Þessir viðburðir eru Englending-
um mikið áhyggjuefni. Mikið velt-
ur á, hvort Indverjar fylgja al-
ment þessum tillögum þjóðernis-
sinna. Englendingar búast við, að
svo verði ekki. í fyrsta lagi eru
þjóðernissinar innbyrðis ósammála.
ísumum þeirra þykir samþyktir
fundarins alt of r'ttækar. Aðrir
seg’.Jast ekki hika við að beita
ofbeldi, ef það geti leyst Indverja
úr þrældómnum. Þar að aulti stend
ur aðeins lítill hluti Indverja bak
við samþyktir þjóðernissinna. —
Hinsvegar má ekki vanmeta þýð-
ingu þessarar stefnu, sem þjóð-
ernissinnar hafa nú tekið. Barátta
þt-irra á móti enskum yfirráðum
getur haft mikil áhrif á hug Ind-
verja til Breta í Indlandi og orðið
Bretum hættuleg.
P.
Reykvískir borgarar!
Listi ykkar er C-listi.
Hollenskur togari
ferst í Víkinni.
Seint í desembermánuði fundu
fiskintenn frá Horten gríðarmikið
af botnvörpum og vörpuhlutum
á reki utan við Hortenskranken.
\ ar svo mikið af netunum, að
þeir gátu ekki bjargað þeim, en
sýnilegt var að þau rnundu vera
úi stórum togara. Einn netabagg-
inn var merktur „Vlaardingen11
og ætla menn því að togarinn hafi
verið hollenskur, og muni hafa
farist þarna í Víkinni (Óslófirði)
í ofviðrinu mikla í nóvembermán-
uði. Sást það á netjunum, að þau
höfðu velkst í sjó æði lengi, því
að talsverður sævargróður hafði
sest í þau.
Munið, að listi Sjálfstæðis-
manna er C-listi.
fcgursta og hverfur sennilega að
mestu úr sögunni, þegar fuli
reynsla er komm á það hversu hún
gefst í Kússlandi.
Úr þvi jeg mintist á barnakenn-
arana, þá mætti minna á það, að
ein af þeim mörgu námsgreinum,
sem vanrækt er að kenna börnun-
um eru einmitt einföldustu hug-
myndir um þjóðf jelagsmálin og
helstu stefnur í þeim, þar á meðal
jafnaðarstefnuna. Væri það ólíkt
hollara að kent væri vandlega
samið kver um þau efni en bæja-
nöfn í Afríku eða Suðurameríku.
Nú snapa börnin saman afbakaðar
hugmyndir um þessa hluti úr hlut-
drægum blaðagreinum eða funda-
ræðum.
Væri þess ekki jafnframt full
þÖrf að út væri gefin aiþýðleg
bók um þessi efni svipuð bók
Cassels? Mjer sýnist að sósíalistar
gefi talsvert út til þess að gylia
sinn „Brama“ fyrir lýðnum.
G. H.
Dálstofa.
Álit K. Zimsen borgarstjóra.
Á fundi 7. febrúar 1929 fól bæj-
arstjórnin mjer að láta ge’ra áætl-
un um byggingu bálstofu, sem
væri við hæfi Reykjavíkur.
Með því að jeg var ekki persónu
lcga kunnur bálstofum, byggingu
þeirra og tilhögun, varð jeg fyrst
að ltynna mjer þetta eftir föngum
og fekk jeg hjá dr. Gunnlaugi
Claessen ýms rit viðvíkjandi bál-
stofum á Norðurlöndum. Jafn-
Hjer í borginni er sem stendur
ekkert nothæft likgeymsluhús og
engin kapella, þar sem útfarir
geta fram farið, heldur eru öll
lík borin í kirkju. Hvorttveggja
er óviðunandi, og vöntunin mun
verða tilfinnanlegri með liverju
ári og eftir því, sem borgin vex
að mannfjölda. Sjerstaklega er
þörfin aðkallandi fyrir líkgeymslu
liús, þar sem íbúðir allflestra Reyk
víkinga eru það þröngar, að vart
er verjandi að láta lík standa uppi
í heimahúsum, þótt menn neyðist
til að gera það, og oít mun heilsu
fullorðinna og barna teflt í hættu
af þeirri orsök. Úr þessu ástandi
þarf að bæta.
Ef bygð verður bálstofa, er ó-
hugsandi annað, en að kapella
fylgi henni, þar sem kveðjuathöfn
getur farið fram, og enda þótt
ef til vill mætti i bili komast af
með litla kapellu, er aðkallandi
þörf fyrir kapellu, einnig við jarð-
arfarir að venjulegum sið, eins og
nú tíðkast.
Verði bálstofa gerð, virðist mje'r
sjálfsagt að réyna að sameina í
einni byggingu: líkgeymsluhús,
iíltbrensluofna og kapellu, nægi-
lega stófa fyrir almennar útfarir.
Ef bæjarstjórnin vill gangast
fyrir því, að bálstofa verði reist
hjer í borgiuni, eða jafnvel reisa
hana fyrir fje' bæjarsjóðs, hlýtur
liún að gera það af þeirri ástæðu
einni, að hún skoði líkbrenslu
æskilega heilbrigðisráðstöfun og
vilji því hvetja til hennar, og ber
þá að liaga byggingu bálstofunn-
ar svo, að útfararsiðir geti verið
sem líkastir því, sem hú tíðkast
og lengi mun haldast. Með því
móti tel jeg víst, að margir menn
Pyrirhuguð bálstofa. (Uppdráttur Sig. Guðmundssonar.
meistara).
Sósíalismi
efla íramiarir.
Eftir Gustav Cassel.
iSvo heitir dálítii bók, sem
,Dansk Bkatteboi'gerforening' hef-
ir láóð þýða á dönsltu og gefið út.
Mjer var send hún nýskeð, og varð
það tii þess að jeg las hana. Jeg
hefði annars ekki gefið mjer tíma
til þess. Ekki get jeg sagt að bók-
íii hefði miklar nýjungar að færa
mjer, en liún ræðir um mikilvæg
þjóðfjelagsmál, sem sífelt eru á
dagskrá og hverjum manni er nauð
syn að vita nokkur de.ili á og
ræðir þau á svo skipulegan rök-
fastan hátt, að jeg vil benda þeim
á hana, sem nokkuð láta þjóðfje-
lagsmálin til sín taka.
Ilöfundurinn er prófessor við
háskólann í Stokkhólmi í þjóð-
megunarfræði og auðfræði, ein-
hver frægasti fjármálamaður Svía
en annars heimskunnur vísinda-
maður, eins og sjá má á því Al-
þjóðasambandið leitaði til hans
ráða eftir ófriðinn um það, hversu
helst yrði ráðið fram úr gengis-
vandræðuin í ýmsum löndum álf-
unnar.
Ekki er þess neinn kostur að
ræða innihald bókar þessarar í lít-
ilii grein, og nefni jeg því aðeins
nokkur atriði, sem hún fjallar um:
1) Auðæfi og peningar. Upp-
spretta þeirra og eðli.
2) Sparnaður og eyðsla.
3) Eignarrjettur, eðli hans og
nauðsyn.
4) Atvinnuleysi og hvérsu úr því
verður bætt.
5) Einokunarstefna verkamanna-
fjelaganna.
6') Ríkisrekstur („þjóðnýting")
og einstaklingsrekstur.
7) Hnefarjett-urinn (,handaflið‘)
8) Verkföll, rjettmæti þeirra og
áhrif.
9) Skattamál, helstu grundvallar-
atriði.
10) Jöfnuður á tekjum manna og
hvað hann hefði í för með
sjer.
Þetta nægir til þess að gefa
hugmynd um innihald bókarinnar
og hve' víðtækt það er, þó hún
sje aðeins tæpar 200 bls. Að sjálf-
sögðu er höf. andstæður „jafnað-
ar“*stefnunni, sem hann kallar
hina miklu „skottulækning“ (Char
lataneri) vorrar aldar á þjóðfje-
lagsmeinunum.
Þe.ir, sem lesið hafa stærri bæk-
ur eftir góða fræðimenn um þessi
efni, þurfa auðvitað ekki á bók
þessari að halda, en þó mun þeim
fara eins og mjer, að þeim þykir
gaman að sjá hversu próf; Cassel
fer með þetta efni og hversu hann
rökstyður skoðanir sínar. Hinir,
sem fátt hafa lesið, geta mikið lært
af þessari bólc. Sjerstaklega vil
je'g benda skólakennurum á hana.
Margir þeirra prjedika nú sósíal-
isma fyrir börnunum, og þykist
jeg vita að þeir fari þar eftir
bestu sannfæringu. Eigi að síður er
þejm skylt að afla sjer sæmilegrar
þekkingar á svo þýðingarmiklu
máli, að minsta kosti þeim ein-
földu atriðum, sem standa í þess-
ari bók. Ef þeir gera þe'tta svika-
laust mun flestum fara svo, að
þeir hætta að trúa á þá skottu-
lækning. Jafnaðarstefnan er gömul
trúarkredda, sem hefir lifað sitt
framt fekk jeg bæjarverkfræðing-
jnn til þess að kynna sjer þetta
mál.
Að nokkrum tíma liðnum fekk
jeg síðan húsameistara Sigurð Guð
mundsson til þess að vera með í
ráðum um val staðar fyrir bál-
stofu, og til að gera frumdrætti
að væntanlegri byggingu. Dr.
Gunnlaugur Claessen hefir frá upp
hafi verið með í ráðum og síðan
landlæknir G. Björnson. Loks hefir
dómkirkjuprestur Bjarni Jónsson
verið á fundi með olrkur nú síðast.
Ymsir staðir hafa kornið til tals
til að reisa á bálstofuna og frum-
drættir gerðir. Tel jeg óþarft að
lýsa öllum þeim bollaleggingum
og tillögum, sem fram hafa lromið,
en læt nægja að fara nokkrum
orðum um niðurstöðuna og tillögu-
uppdrátt þann, sem je'g legg hjer
með fyrir bæjarstjórnina, og sem
þeir menn, er jeg nefndi hjer að
framan hafa fallist á í aðalat-
riðum.
myndu þegar í upphafi láta brenna
lík, sem að öðrum kosti kysu að
jarða að gömlum sið, og takmarki
bæjarstjórnar yrði þá fyr náð.
Þetta er enn ein ástæða fyrir því
at sameina bálstofu almennri kap-
ellu.
Þá er að líta á, hvar heppilegast
inuni vera að reisa kape'llu, þar
sem allar útfarir geti farið fram
og virðist sjálfsagt að kapellan
verði reist í kirkjugarðinum. Það
væri því ekki úr vöndu að ráða,
ef aðeins væri einn kirkjugarður
í borginni, en nú verða þeir innan
mjög skamms tíma tveir, gamli
kirkjugarðurinn milli Suðurgötu
og Ljósvallagötu og nýr kirkju-
garður í Fossvogi. Eftir nokkurt
árabil munu sennile'ga fleiri verða
jarðaðir í nýja kirkjugarðinum,
en í þeim gamla, sem þó ekki
verður útgrafinn um langt árabil.
f fljótu bragði mætti þvi virðast,
að kapella væri best, sett í nýja
kirkjugarðinum í Fossvogi. Svo er