Morgunblaðið - 17.04.1930, Blaðsíða 5

ft
Fimtudag 17. ápríl 1930.

Stjúruarskiitin
í Þýskalamdi.
Stjórn Hermann Miillers beidd-
ist lausnar þ. 27. f. m. vegna á-
greinings milli stjórnarflokkanna
ujn umbætur á fjárhag Þýskalands.
Hermann Múller myndaði stjórn
£ júní 1928 með þátttöku sósíal-
ist-a, „demokrata“, miðflokksins
(centrum) og þýska þjóðflokksins
(flokks Strese'manns). Þjóðflokk-
urinn er aðallega flokkur vinnu-
veitenda. Þjóðflokkurinn og sósí-
alistar fylgja því gagnólíkum
stefnum í innanríkismálum, enda
var ekki við því búist, að þeir
mundu vinna vel saman. En allir
stjórnarflokkarnir fylgdu stefnu
Stresemanns í utanrikismálum, og
Stresemann þurfti á stuðningi
þe'irra að halda, til þess að . eta
leit skaðabótamálið til lykta og
fengið því framgengt, að setulið
bandamanna yrði flutt úr Rínar-
bygðum. Stresemann reyndi því
áð miðla málum milli þjóðflokks-
ins og sósíalista, og tókst það, með-
an óútgert var um skaðabæturnar
og setuliðið í Bínarbygðum. En
nú eru þessi tvö þýðingarmiklu
utanríkismál lgidd til lykta, þýska
ríkisþingið er búið að samþykkja
Youngsamþyktina og innanríkis-
málin eru nú komin efst á dagskrá
i Þýskalandi. Það mátti því búast
við, að samvinna milli þjóðflokks-
ins og sósíalista gætti ekki hald-
ist lengi úr þessu, og það fór líka
svo.
Þingnefnd hefir undanfarið rætt
tillögur þýsku stjórnarinnar um
fjárhagsumbætur í Þýskalandi. —
Pjármálin _eru eitt stærsta vanda-
mál Þjóðverja. Hernaðarskaðabæt-
urnar eru þeim þungar byrðar. —
Youngsamþyktin ljettir að vísu
skaðabótabyrðar Þjóðverja um
700 miljónir marka fyrsta árið;
seinna verður ljettirinn minni. En
atvinnurekendur heimta að ljett
verði af atvinnurekendum nokkru
áf hinurn þungu sköttum. Þjóð-
flokkurinn heimtar, að skattarnir
verði lækkaðir um 700 miljónir
marka.. Og sósíalistar heimta mikil
fjárframlög til atvinnuleysisstyrkj-
ar. Um 3 miljónir manna í Þýska-
landi eru atvinnulausir, og ríkið
hefir orðið að greiða um 500
miljónir marka í atvinnuleysis-
styrk. Tekjuhalli ríkisins nemur
rúmlega 500 miljónum marka, að-
alle'ga vegna fjárframlaga ríkis-
ins til atvinnulausra.
Mikill ágreiningur hefir verið
miili flokkanna um fjárhagsum-
bæturnar, en þó aðallega milli
þjóðflokksins og sósíalista nm
skattalækkun og atvinnuleysis-
styrk. Einkum hefir þá greint á
um það, hvernig ætti að afla fjár
til atvinnuleysisstyrkja. Nefndar-
menn miðflokksins og ,demokrata‘
báru fram miðlunartillögu. Þjóð-
flokkurinn og ríkisstjórnin fjellust
á tillöguna, en sósíalistar neituðu
að fallast á hana, Yar þá aðalle'ga
ágre'iningur um fjárframlög at-
yinnurekenda til atvinnulausra. —
Sósíalista og þjóðflokkinn greindi
á um Í4 prósent. Ríkisstjórnin
bhiddist svo lausnar og Hinden-
búrg fól dr. Briining að mynda
stjóra.
Bruning tókst fljótlega að mynda
stjórn. Hún er skipuð mönnum
úr somu borgaralegum flokkum
sem þátt töku í stjórn Hermánn
Múllers. En sósíalistar eru ekki í
stjórn Brúnings. í þeirra stáð eru
þrír menn úr hægriflokknum i
stjórninni, þ. á. m. dr. Schiele úr
þjóðernissinna flokknum (flokki
Hugenbergs). En þjóðernissinnar
hafa þó ekki lofað stjórninni fylgi.
Stjórn Brúmngs er minni liluta
stjórn. Sósíalistar eru andvígir
stjórninni, og hún getur því e'kki
fengið meiri hluta í þinginu, nema
allmargir þingmenn þjóðernissinna
styðji hana.
Fjárhagsmálin eru fyrsta og
vandasamasta viðfangsefni stjórn-
arinnar. Hindenburg mun hafa
heimilað Brúning að gefa út bráða-
birgðafjárlög og rjúfa þing, ef
stjórnin ve'rður í minni hluta í
þinginu.
Höfn 31. mars 1930..
P.
dremlæiið I bæni
Svokölluð „Hreinlætisnefnd“ er
sest á rökstóla hjer í bænum,
samkv. tilmælum Hins. isl. kvenfje-
iags, til þess að vinna að þvi að
bærinn verði þrifaður i vor. Hefir
IVlgbl. fengið eftirfarandi grein frá
nefnd þessari til birtingar.
Vorið og hreinlætið í bænum.
„Vorið er komið og grundirnar
gióa“. — Allír blessa og dásama
•góða veðrið, enda er ekki ofsögum
ai því sagt, góð er tiðin. Vonandi
að bæjarbúar láti nú til sín taka
og þrifi ye'l til við hús sín fyrir
hátíðina, svo að þar sje ekkert ó-
þarfa dót, kassarusl, járna- og
spýtnarusl til óþrifa. — Það var
altaf siður í sveitinni, fyr á tíð-
um, að sópa hlaðið fyrir helgar og
taka til í kringum bæinn; þetta var
góður siður, sem ætti að takast upp
alment. Flestir Reykvíkingar ru
meira eða minna sveitamenn, hald-
ið góða, gamla siðnum að þrífa
hlaðið og í kringum húsin fyrir
helgar. Við borgarar bæjarins,
borgum í sköttum og skyldum, sem
við gre'iðum, viðhald gatna og
hreinsun, en kringum húsin verða
eigendur að hreinsa sjálfir, og þeir
þurfa að leggja áherslu á að gera
þetta vel og ekki láta safnast fyr-
ir óþverrann. Þá yerður mun holl-
ara að búa í húsunum að maður
tali nú ekki um fegurðina.
Ef lóðarblettirnir við húsin væru
vel no'taðir og hreinsaðir til, og
gras fengi að gróa þar í friði, þá
yrði öðruvísi um að lítast í húsa-
görðum bæjarins en nú er. Börnin
gætu verið þar við dót sitt, tíi
þyrftu ekki að hafa götuna eina
■fyrir leikvöll. Fegurðar og heil-
næmis nytu þau þar í ríkasta mæli,
og þar ríkir víðast kyrð og ró, en
skarkali og hávaði á götunni. —
Athugið þetta, gcðir hálsar. —
Sje'rstaklega beinum vjer þe^su
til kvennanna, þær eru altaf að
snyrta til inni, og þegar þær fara
fyrir alvöru að skifta sjer af,
hvernig umhorfs er úti, þurfum við
ekki að kvíða fyrir, að bærinn
verði sjer til skammar í því efni.
Konumar ráða því sem þær vilja.
Hefir það ekki lengi verið viðkvæð
ið, að konurnar stjórnuðu heimin-
um„ og það löngu áður en þær
'OH'u koáningarriet+
Fjmtarðómurinn.
Álit lagadeildar Háskólans.
Allsherjarnefnd Efri deildar he'f
ir borist umsögn prófessora laga-
deildar háskólans um fimtardóms-
frumvarp dómsmálaráðlierrans.
Þ;ir sem þetta fruinv. er svo mik-
ils varðandi, þykir sjálfsagt að
þjóðin fái að kynnast umsögn
þeirra manna, sem dómbærastir
eru um málið. Álit Hæstarjettar
hefir áður verið birt hjer í blaðinu.
En hje'r birtist álit lagadeildar
Háskóla íslands:
Samkvæmt beiðni allsherjar-
nefndar efri deildar í brjefi 12
febr. lætur lagadeild háskólans
hjer með uppi álit sitt um „Frum-
varp til laga um fimtardóm", og
er álitið á þessa leið:
1. Nafnið á hinum fyrirhugaða
æðsta dómstól teljum vjer eigi
rjettnefni. ,Fimtardómurinn‘ gamli
á Alþingi hjet, að því er oss virð-
ist, svo af því, að 4 voru dómar fyr
ir á Alþingi, fjórðungsdómarnir.
Hjer á landi eru nú engir slíkir
dómar, og eigi hinar allra minstu
líkur til þess, að'þeir verði nokk-
urn tíma settir, enda mundu þeir
vera þarflitlir, dýrir, og falla illa
inn í rjettar- og dómaskipun nú-
tíðarinnar. Núverandi nafn dóm-
stólsins er nú fast orðið, og virðist
vera ve'l við það unandi. 1 1. gr.
frv. er dóminum gefið heiti á út-
lendum málum. Er þar heiti hans
núverandi, sem þó á að leggja nið-
ur, beinlínis lögleitt 4V útlendum
málum, því að á ensku á hann að
heita „Supreme Court“, á dönsku
og norsku mundi hann eftir 1. gr.
e'iga að heita ■ „Höjesteret“, á
sænsku „Högsta Domstolen“, á
þýsku „Höchstes Gericht“, o. s.
frv. Eftir þessu á dómstóllinn að
mega halda hinu gamla heiti sínu
erlendis, en eigi á íslandi.
2. Breytingar þær á æðsta dóm-
stóli landsins, sem ráðgerðar eru í
frv., eru svo litlar, að vel hefði
mátt koma þe'im að í frv. um
breyting á hæstarjettarlögunum.
Ákvæði 2. gr. frv. um, að hæsti-
rjettur skuli lagður niður, er því
þarflaust. Raunhæfa þýðing mun
það aðallega hafa að því ldyti sem
te-kur til núverandi hæstarjettar-
dómara. í frv. er ekkert sagt um
það af eða á, hvort þeir skuli taka
sæti sem aðaldómarar í fimtar-
dómi. Þó e'r lítilsháttar ráðagerð í
þ9 átt i 3. lið. 8. gr. Af því, sem
síðar er fram komið í máli þessu,
virðist þó nú vera full ástæða til
að kveða skýrar á um þetta og
ákveða í lögunum, að núverandi
dómarar í hæstarjetti skuli skipað-
ir aðaldómarar í fimtardómi, ef
þeir óska þess.
3. Skipun dómsins. Vjer teljum
rjettast, að dómendur þe'ir, sem
hverju sinni skipa dóminn, ákveði
menn í laus dómarasæti og velji
sjer því einnig forseta, helst til
nokkurra ára í senn. Þar með er
fengið skipunarvald svo ópólitískt
sem framast er kostur. Og það
teljum vje'r öllu toiáli skifta, að
dómstóllinn sje sem allra lqusastur
við pólitík og dægurþras. Teljum
vjer skipunarvaldið sje í betri
höndum hjá dómstólnum sjálfum
'eto hjá pólitískri stjórn. Um dóm-
araskilyrðin almennu (8. gr. frv.)
athugast það, að 3. tölul. má eigi
vera eins og hann er. Aldurshá-
riiark dómara 60 ár er alt of lágt.
Fjöldi mam.a heldur fullúm kröft-
um miklum mun lengur. Ef ófrá-
víkjanlegt aldurstakmark skyldi
se'tja, þá væri 70 ár sýnu nær þvi
rjetta, enda er það mjög títt, að
æðstu dómarar annarsstaðar hafi
gegnt' og gegni embætti sínu svo
aldraðir og þaðan af eldri. Það er
því eigi heldur nokkur ástæða til
þess, að núverandi hæstarjettar-
dómarar megi alls eigi gegna em-
bætti i hinum fyrirhugaða dómi
letogur en til 65 ára aldurs. Það
teljum við algerlega ótækt að af-
nema dómararaunina, sem ákveðin
er í 4. tölul. 6. gr. hæstarjettarlag-
anna. Prófraunin á að varna því,
að ódómhæfir menn vegna þekking
arskorts öðlist sæti í dóminum, og
þeirrar varnar getur hæglega orðið
þörf, og svo þykir oss engin ástæða
til að víkjá nokkru sinni frá kröf
unnj um 1. prófseinkunn dómara-
efna. Meðan sú einkunn er bæði
dómaraskilyrði og málflutnings-
manns, rækja menn miklu betur
laganám en ella, og virðing rjett-
arins og traust eykst að öðru jöfnu
við það, að einungis færustu menn-
irnir geti starfað við hann. Einn
af oss (Ó. L.) telur það til bóta,
að málflutningsmönnum við hæsta-
rjett e'ða fimtardóm er skipað
franiar en áður, þar sem taldir eru
upp þeir menn, sem gengir eru í
dóminn.
■ Þess skal loks getið, að einn af
oss (E. A.) telur áðurnefnd aldurs
fyrirmæli 3. töluliðs 8. gr. brjóta
bág við 57. gr. stjórnarskrárinnar.
Vjer te'ljum mjög æskilegt að
breyta tölu dómenda þannig, að
þeir verði 5 eins og í upphafi var
ákveðið, því að fækkun þeirra í 3
úr 5 var mjög misráðin. Því er bót
að ákvæði 5. gr. um aukadómara,
en hinsvegar er erfitt að finna not-
andi reglur um það, hvenær kalla
slial til dóme'ndur meðal kennara
lagadeildar, eins og það er nú haft,
og þvi rjettara að breyta ákvæð-
um 6. og 7. gr. í samræmi við það.
4. Launa-ákvæðin teljum vjer til
bóta (14. gr. i frv.), því að hæsta
rjettardómarar eru nú of lágt laun-
aðir.
5. Miklu teljum vjer rjettara, að
eigi sjeu dómleyfi lögákve'ðin, held
ur sje sama lag haft á því atriði
sem nú er.
6. MálflutniiBigsmenn. Samkvæmt
skoðun vorri um það, hver sje
heppilegasta aðferðin við skipun
dómara, sbr. 3. að framan, teljum
vjer rjett, að dómurinn veiti mÖnn
um málflutningsleyfi og svifti þá
því og hafi yfirleitt það vald yfir
þeim, sem dómsmálaráðherra er
ætlað í frv. Vjej* leggjum mjög
mikla áherslu á það, að skilyrðinu
í 1. tl. 13. gr. hæstarjettarlaganna
um 1. prófseinkunn sje haldið,
af sömu ástæðum sem um dómar-
ana segir, Einnig þykir oss einsætt,
að veita skuli eigi að eins málflutn
ingsmönnum, heldúr líka. dómurum
æðsta dómstólsins og kennurum
lagadeilda-r, sem líka eru varadóm-
arar þar, heimild til málflutnings
fyrir hæstarjett, ef þeir slepbu em-
bættum sínúm. Eigi teljum sjer á-
stæðu til að meina aðilja að láta
nákomna venslamenn sína, þá er
18. gr. hæstarjettarlaganna segir
(fore'ldri, börn o. s. frv.), flytja
mál sitt í hæstarjetti og teljum því
rjett að bæta ákvæði í þessa átt £
22. gr. frv. Einn af oss (Ó. L.) sjer
þó enga þörf á því ákvæði.
7. í 10. kafla frv. (um dómsupp-
kvaðning o.fl.) eru nokkur ákvæði
sem athuga þarf:
a) í atlis. frv. segir, að .ráðagerð
dómara og atkvæðagreiðslur í
munnlega fluttum málum skuli
vera opinberar. Slíkt segir
hvergi í frv. Þar segir, að þe'ss-
ar athafnir sltuli vera munn-
legar, en munnlegur og opin-
ber þarf ekki að fara saman.
Vjer teljum ráðagerðir dómar-
anna og atkvæðagreiðslur eiga
að fara fram innan luktra dyra.
Hitt virðist oss rjett, að ágrein-
ingsatkv. sje birt í dómasafni
rjettarins. Þar á móti er þá ó-
þarft að geta þess í dómi, hvort
dómarar sjeu sammála eða ekki
(1. málsgr. 56. gr. frv.).
b) 3. málsgr. 53. gr„ sbr. 2. máls-
gr. 54. gr. niðurl. má eigi svo
vera. Með því lagi getur dóms-
niðurstaða orðið fjarri öllum
sanni. Tökum dæmi: Aðili hefir
krafist 100000 kr. skaðabóta.
Dómarar eru 3. Einn vill dæma
honum 100000 kr„ annar 50000
kr„ en hinn þriðji 30000 kr.
Eftir meðaltalsreglu 3. málsgr.
53. gr. ættiiaðili að fá (100000
& 50000 & 30000) :3—kr. 60000
Með þeirri upphæð hefir enginn
dómara. greitt atkvæði, og 2
eru fyrir neðan það. 1 dæminu
á aðili að fá kr. 50000,00. —
Atkv. tveggja dómara eru fyrir
því, að minna skuli hann eigi
fá. Og er þetta sú regla, sem
nú mun talin e'iga að gilda.
Þótt vjer teljum nokkur ákvæði
frv. horfa til bóta frá því sem nú
er, þá verðum vjer þó að láta það
álit vort í ljós, að ef eigi eru bættir
þeir gallar, sem vjer teljum vera ú
frv„ og þá sjerstaklega um aldur,
prófseinkunn og raun dómendanna,
prófseinkunn málflutningsmanna o
fl þá teljum vjer eigi rjett að
gera frv. að lögum. Vjer teljum og,
að dómstóllinn eigi að halda nafni
sínu, því er hann nú hefir, ög nið-
urlagsákvæðið og fyrirsögn frv. o.
fl. verði því breytt í samræmi við
það, ef frv. á að ganga fram. Ann-
ars skulum vjer gefa þess að lok-
um, að oss er eigi kunnugt, að
liæstarjettarlögin hafi reynst öðru-
vísi en vel. Vjer þorum beinlínis
að fullyrða, að bæði dómarar o.g
málaflutningsmenn hafi unað og
uni þeim prýðilega. Enda er engin
breyting fyrirhuguð í frv. á máls-
meðferð í hæstarje'tti, sem nokkru
máli skifti. Fyrirmæli hæstarjettár
laganna eru að því leyti tekin upp
i frv. Ef Alþingi vildi hverfa að
fjölgun fastra dómenda í hæsta-
rjetti og láta veiting þeirra em-
bætta vera með þeim hætti, sem
vjer te'ljum heppilegasta, eða að
minsta kosti eigi með ótryggara
hætt-i en segir í 6. gr. hæstarjettai*-
laganna, einkum 4. tölulið, þá teld-
um vjer vel farið, enda væri nm
skipun dómsins 6g málsmeðferð áð
engu spilt.
Ólafur Lárusson. Einar AtonðrSsðto.
Magnús Jónsson.