Morgunblaðið - 03.08.1930, Page 6

6
MORGUNBLAÖIÐ
Þá er að minnast á það, sem
jeg er ekki sammála L. G.
um. Jeg lít svo á, að hann geri
fjelagsmönnum Guðspekifjel.
alt of mikinn heiður með þvf,
að þakka þeim heimsfrægð
Krishnamurti. Hann hefir sjálf-
ur unnið sjer heimsfrægð. Fyrst
með bókinni „Við fótskör meist-
arans“, sem hann skrifaði 12
ára gamall, seinna með ræðum
sínum, kvæðum og ritum.
En nú má segja, að Krm.
hefði ekki komið þessu á fram-
færi, nema með aðstoð þeirra
manna, sem með honum hafa
•starfað. Þar til er því að svara,
að það hafa Stjörnufjelagsmenn
gert — ekki guðspekifjelagar,
sem slíkir. Guðspekifjelagið hef
ir ekkert verið riðið við undir-
búning undir komu heimsfræð-
ara, þó þeim tveim fjelögum
hafi verið blandað saman í hug-
um almennings.
Ludvig Guðmundsson segir í
fymefndri grein, að „guðspek-
ingarnir“ hafi fullyrt, „að þeim
væri kunn sú kenning, sem
Krishnamurti mundi flytja, þeg-
ar heimsfræðarinn tæki sjer bú-
stað í honum eða talaði „fyrir
munn hans“ — að honum hafi
verið „fyrirhi^gað" að flytja
vissar kenningar — að þeir hafi
átt að búast við, að mannkynið
mundi með „auðveldu móti og
fyrirhafnarlítið“ öðlast andlega
leiðsögu og — að kenning lians
væri fyrirfram á margra vitorði.
Jeg lít svo á, sð hjer sje ekki
farið meo fjeit mál og iriun j -g
irí skýra þáð nánar.
Fyrst er að athuga hva-5 L.
G. meinar með „guðspekifjelag-
ainir“ — eru það einstakii fje-
Ligsmenn. oða fjelaganienn í
lieild sinni — eða á hann við,
•að guðspeKin kenni þétta?
Vil jeg þá benda á, að guð-
speki er eitt og guðspekifje-
lagið annað. — Og ennfremur
kemur það til greina, að ein-
stakir fjelagsmenn eru menn
og konur, sem eru alfrjáls að
því, hvaða skoðanir þeir hafa
á öllum málum, hvaða mál þeir
styðja, fyrir hvað þeir starfa.
Alment mun litið svo á, utan
guðspe^íifjelagsins, að þeir sem
! það ganga þurfi að játa ein-
hverja trú, sem nefnd er guð-
speki. En svo er ekki. Einn af
hyrningarsteinum fjelagsins er
hugsanafrelsi. í fjelaginu eru
menn með ýmsar lífsskoðanir og
af flestum trúarbrögðum heims.
Þetta er svo nýstárlegt um fje-
lag, sem fæst við andleg mál,
að menn skilja það ekki. Menn
koma því ekki í höfuðið um
slíkt fjelag, að það geti sam-
einað menn um annað en trúar-
játningu. Þess vegna þurfa for-
ingjar þess sí og æ að vera að
berjast við þá grýlu, sem rang-
ar hugmyndir almennings hafa
búið til úr fjelaginu — að það
sje trúarfjelag.
Guðspeki er í senn heimspeki
og' lífsspeki. Þ. e. tilgáta —
teoría — um fyrirkomulag al-
heimsins og siðfræðikenningar,
sem leiða af þeirri heimsskoðun.
Menn eru hvattir til að stunda
guðspekinám — eins og menn
Á háskóla studera heimspeki.
Það sem menn læra af guð-
spekináminu er mjög mismun-
andi. Sumir sannfærast um, at
til sje líf eftir dauðann og látr
þar við sitja. Einkum erguðspeki
lykill að öllum trúarbrögðum
— þeir sjá í þeim sömu upp-
sprettuna, sem gefur þeim öll-
um líf, þó form þeirra sje ólíkt,
eftir þörfum kynslóðanna, ólík-
um aldarhætti og aðstöðu. —
öðrum kennir hún, að allir við-
burðir sje háðir vissum lögmál-
um, að fullkomið rjettlæti
stjórni í veröldinni. Til eru og
þeir guðspekingar, sem hafa
lært að sjá opinberun á lífi
guðs í allri náttúrunni. Svo
mætti lengi telja. Það sem menn
fá út úr guðspekináminu er al-
gerlega undir því komið, að
hverju þeir leita — hvað menn
þrá. Þó hugsa jeg, að það sje
einna algengast, að þegar menn
hafa áttað sig á heimsmynd-
inni, sem gu,ðspekin bregður
upp, fari þeir að þrá það eitt,
að taka framförum — þá fara
þeir að hagnýta sjer lífsspek-
ina.
Fjelagið er samtök þeirra
manna, sem vilja leita víðtækari
þekkingar um andleg mál, en
alment stendur til boða, og sem
vilja stuðla að því, að sú þekk-
ing fái breiðst «betur út.
Margir guðspekinemendur hafa
tekið þá stefnu í leit sinni að
meiri þekkingu, að leggja stund
á æfiforna vísindagrein, austur-
lenska, sem nefnd er Yoga-fræði.
Er það erfitt nám öllum þorra
manna, því það útheimtir, að
allir kraftar mannsins, andlegir
og líkamlegir, sjeu þjálfaðir með
vissum hætti. En árangur þess
er glæsilegur — aukið svið skynj
ana og krafta, sem í daglegu
tali er nefnt dularreynsla. —
Margir líta svo á, að guðspeki
og þessar iðkanir, sem leiða af
sjer dularreynslu, sje eitt og hið
sama, því þær hafa borist til
Vesturlanda með guðspekinem-
endum. Það er auðvitað langt
frá, að svo sje. En þeir, sem
stundað hafa þessi vísindi árum
og áratugum saman, hafa fært út
svið skynjana sinna, og geta
því veitt af fróðleik sínum þeim,
sem lítið hafa stundað námið.
Dr. Annie Besant er þar
fremst í flokki. Ef hún hefði
verið uppi á dögum gamla-testa-
mentisins, hefði hún verið nefnd
ein af stærri spámönnunum. —
Öllum þorra manna er nú orð-
ið kunnugt um spádóm hennar
um komu heimsfræðara. Eru
margir nú orðnir alsannfærðir
um, að sá spádómur hafi ræst.
Samkvæmt skoðanafrelsi ein-
stakra manna í Guðspekifjelag-
inu og þeim rjetti, sem þeir hafa
til að láta þær í ljós, bæði inn-
an fjelags og utan þess, gat Dr.
A. Besant látið þessa vitneskju
sína uppi, án þess að það vær,
á nokkurn hátt bindandi fyrir
aðra fjelagsmenn. Enda gjörði
hún það með þeim fyrirvara, að
hún ein bæri ábyrgð á þeim orð-
um sínum. Fjelaginu, sem slíku,
kom þessi spádómur ekkert við.
Árið 1911 stofnaði hún og
nokkrir meðstarfendur hennar
Stjörnufjelagið. og var það frá
upphafi vega sinna algjörlega
aðskilið frá Guðspekifjelaginu,
þó margir guðspekingar hafi
gengið í það, bæði fyr og síðar.
En því er nú svo varið, að
mönnum hættir til að rugla sam-
an mönnum og málefnum, fje-
lögum og einstaklingum, stefn-
um og persónulegum skoðunum,
og því fór það svo, að Dr. B.
varð fyrir árásum af hálfu fje-
lagsmanna, sem óttuðust, að hún
vildi bendla. fjelagið við þennan
spádóm sinn. Varð það til ]æss,
að ein deild fjelagsins — sú
þýska, undir forstöðu Dr. Ru-
dolf Steiner — klofnaði frá að-
alfjelaginu, og enn í dag eru
þeir allmargir innan fjelagsins,
víða í löndum, sem ekki vilja
veita viðtöku þessum boðskap
Dr. Besant. Varð hún t. d. fyrir
árásum á ársfundi ensku deild-
arinnar, út af þessu máli, árið
1926, þar sem jeg var viðstödd.
Varði hún sig með því, að sjer
væri jafn heimilt, að láta uppi
sannfæringu sína og öðrum fje-
lagsmönnum, þó hún væri for-
seti fjelagsins — enda væru sín-
ar skoðanir ekki bindandi fyrir
neinn annan.
Það er því Dr. Annie Besant,
sem ber ábyrgð á spádómum við-
víkjandi komu heimsfræðara, en
hvorki Guðspekifjelagið nje fje-
lagsmenn í heild sinni. Það er
því síður ástæða til að bendla
heimsfræðarann við Guðspeki-
fjelagið nú, sem hann hefir sjálf
ur beiðst undan að svo væri gjört
Hvað það snertir, að búist
hafi verið við ákveðnum kenn-
ingum er heimsfræðarinn mundi
flytja, af fjelagsmönnum yfir-
leitt,, hlýtur að liggja einhver
misskilningur þar til grundvall-
ar. Öll þau ár, sem jeg var með-
limur Stjömufjelagsins, heyrði
jeg iðulega varað við, að mynda
sjer ákveðnar skoðanir um það,
livaða kenningar hann mundi
flytja, þegar hann kæmi. Aðal-
starf fjelagsmanna átti að vera
að undirbúa hug og hjörtu —
halda hugunum opnum og for-
dómalausum, svo þeir yrðu fær-
ir um að sjá og viðurkenna mik-
illeika hjá öðrum mönnum.
í ræðu, sem Dr. Besant hjelt
á fundi Stjörnufjelagsins í Om-
men sumarið 1925, kemst hún
ef til vill næst því, af því sem
jeg hefi eftir hana sjeð, að gefa
í skyn hverskonar boðskap fræð-
arinn muni flytja, og þó öllu
heldur, hverjar afleiðingar hans
verði. Af öllum merkilegum ræð-
um, sem sú merka kona hefir
flutt, er sú ræða að líkindum
sú merkilegasta, og hefir hún nú
í meira en 50 ár unnið að heill
mannkynsins á ýmsum sviðum
og fyrir löngu hlotið viðurkenn-
ingu bestu manna og heims-
frægð að launum. Ræða sú er
prentuð í septemberhefti tímarits
ins „Herold of the Star“ — og
vildi jeg ráðleggja mönnum að
lesa þá grein með eftirtekt og
íhygli — ekki hlaupa yfir hana
á hundavaði.
Þar segir hún m. a., að afleið-
ing af komu heimsfræðarans
muni verða sú, að ný trúarbrögð
muni myndast — .en það eru
venjulega fylgjendur trúarleið-
toganna sem mynda þau, að
þeim látnum. Kjarníi þeirrar
trúar verði sá, að öll trúarbrögð
sjeu af sömu rót runnin, því
einn sje faðir allra. „Þetta verð-
ur alþjóð ljóst og ólíkar þjóðir
munu dýrka Guð sinn hlið við
hlið og finna til þess, að þeir til-
biðja ekki einungis sinn Guð,
heldur eru þær einnig þjónar
hins eina frelsara mannkynsins.
Þegar menn reyna að gjöra sjer
þetta í hugarlund, þá er það
dýrðleg hugsun. Það fer í gegn-
um hverja taug og fyllir sálina
hrifningu. En vera má, að það
snerti mig meira en aðra, vegna
þess, að jeg hefi árum saman
leitast við að fá menn til að
skilja, að sömu megin kenning-
arnar eru í öllum trúarbrögðum
— það er aðeins formið, sem er
ólíkt, vegna þess, að þjóðirnar
eru ólíkar sem njóta þeirra“.
Þá sagði hún einnig frá því,
að hún væri vitni að því, að
þrjár stofnanir, sem þá höfðu
starfað um nokkur ár, hefðu
„hlotið blessun Meistarans". —
Var það í fyrsta lagi: Ný endur-
bætt kristin kirkja, sem tekin
var til starfa þá fyrir nálægt
því tíu árum, að tilhlutan merkra
guðspekifjelaga — án þess að
hún væri í nokkru sambandi við
fjelagið. Annað var grein af
hinni fornu frímúrarareglu, sem
leyfir konum aðgang. Hið þriðja
var uppeldisstarf guðspekifje-
laga. Guðspekifjelagar hafa frá
upphafi vega sinna gefið sig
mikið að uppeldismálum og um-
bótum á þeim, eins og sjá má
af skólastarfsemi þeirra vísveg-
ar um heim. Dr. B. boðaði nú,
að hún sæi í framtíðinni mikinn
háskóla rísa upp fyrir starf guð-
spekifjelaga, með deildum í ýms-
um álfum heims.
Þjóðverjar hafa kepst um að
sýna þjóð vorri á þessu merkis-
ári allan þann sóma, ér þeim
hefir verið unt. Auk hinnar
mjög kærkomnu gjafar, er full-
trúar Þjóðverja færðu stjórn-
inni á alþingishátíðinni (full-
komin tæki til vísindalegra
rannsókna í þágu atvinnuveg-
anna), hafa þýskir rithöfundar
og blaðamenn víðfrægt íslenska
menning. Þýskir vísindamenn
hafa nýlega gefið út stórmerkt
rit Deutsche Islandforschung
1930 í tveim bindum og er rit
þetta gefið út af Slésvík-Hol-
steinska háskólafjelaginu, en í
því eru ritgerðir eftir 24 vís-
inda- og fræðimenn, um íslenska
og germanska menning og um
náttúru Islands. Verður nánar
sagt frá riti þessu síðar. 'Þá
hefir norrænudeild háskólans í
Greifswald gefið út sjer^takt
hefti af Nordische Rundschau.
Afleiðingin af þessum boð-
skap hennar var sá, að margir af
þeim, sem þarna voru viðstadd-
ir, og seinna fleiri, fóru að
starfa af meiri áhuga en áður
fyrir þessar stofnanir, og varð
um tíma mikið aðstreymi að
þeim, að sínu Ieyti eins og menn
höfðu áður gengið í Stjörnufje-
lagið fyrir hennar áhrif. Þó
margítrekaði Dr. Besant við
menn, að taka ekki orð sín trú-
anleg að vanhugsuðu máli. „Þið
verðið að skilja, að engin nauð-
ung knýr ykkur til að taka þátt
í því starfi, sem við vinnum. —
Það er ykkar eigin að dæma um
hvort þið finnið hjá ykkur köll-
un til þess. —Bendingar mínar
geta orðið ykkur til hjálpar, ef
þið takið þær í rjettum anda,
en ekki sem valdboð. Síst af
öllu vildum vjer gjöra oss seka í
slíku“. Dr. Besant hamrar sí og
æ á því, að menn eigi að vera
sjálfstæðir í hugsun — ekki lúta
andlegum yfirráðum. —
Hvergi hefir það, mjer vitan-
lega, verið sagt, að heimsfræðar-
inn mundi gjöra þessar stofnan-
ir að vígi fyrir kenningar sín-
ar, eins og ýmsir virðast hafa
skilið það. Um þennan spádóm
frú Besant gildir hið sama og
hinn fyrri um komu heimsfræð-
ara: Hún ein ber ábyrgð á orð-
um sínum. Hún hefir fult skoð-
ana- og athafnafrelsi, þrátt fyrir
fjelagið, sem hún veitir forstöðu.
Og fjelagmenn eru sjálfir —
hver einstakur — einu dómar-
arnir um það, hvers þeir meta
orð hennar.
Sá dómur fellur vitanlega eft-
ir því, hvort menn viðurkenna
tilveru ósýnilegs heims. Dr. Be-
sant er fyrst og fremst „Mysti-
ker“, líkt og dultrúarmenn mið-
aldanna eða spámenn fornaldar-
innar. En hún er líka hetja, sem
tekið hefir á sig aðkast, aðhlát-
ur og lítilsvirðingu fjöldans, til
þess að verja Meistarann — til
þess að örfarnar sem að drífa,
megi lenda á henni, en hann
ganga ósár úr bardaganum.
30. júní 1930.
Kristín Matthíasson.
sem er tileinkað íslcnding-
um og afhenti prófessor Magon,
forstöðumaður norrænudeildar-
innnar í Greifswald, forsætis-
ráðherra rit þetta fyrir nokkr-
um dögum. Islandsvinafjelagið
gaf út þykt hefti af „Mitteilung-
en der Islandfreunde" í tilefni
af hátíðinni. Buchheim blaða-
maður í Berlín samdi sjerstaka
ferðabók með myndum og loks
hefir urmull birst af blaðagrein-
um í Þýskalandi og í Austur-
ríki um Alþingishátíðina og ís-
lenska menning. Islandshátíð
hefir einnig verið haldin bæði í
Liibeck og Hamborg. Loks hefir
verið komið á tveim myndar-
legum sýningum í Hamborg, og
Vín#, og skal hjer sagt nokkru
gjör frá þeim.
* Háskólabókasafnið í Köln
mun einnig hafa haft sýningu
á íslenskum ritum.
---—-—
Islenskar sýningar í Hambnrg og Vin.