Morgunblaðið - 17.04.1931, Blaðsíða 3

I
MORGUNBLAÐIÐ
Elnræðlssliórmn að velta!
Tveir hafa þegar olti?.
Tryggvi Þórhallsson á að halda vörð um stjórnarhreiðrið
fram yfir kosningar.
> amimmiiitiiiiuiiitiiiiiiimiiiiiiiiiininiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiir
JHörgtmWa&t$
Ötgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk =
Ritstjórar: Jón KJartansson. =
Valtýr Stef&nsson.
Ritstjðrn og afgreiósla:
Austurstrœti 8. — Slmi 500. M
Auglýsingastjóri: K. Hafberg. =
Auglýsingaskrifstofa:
Austurstræti 17. — Siml 700. =
Heimaslmar:
ÍJón Kjartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220. =
E. Hafberg nr. 770.
Áskrlfta gjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánuói. =
Utanlands kr. 2.50 á mánuói. =
f laúsasölu 10 aura eintakiK.
20 aura me6 Lesbók =
aimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiurH
Oálgafrestur.
Olrag miklum hefir slegið á menn
um gervalt island, eftir að kunn
urðu tíðindi þau, er gerst hafa
hjer síðustu daga.
Stjómin flúði á náðir konungs-
valdsins, og fjekk það til . að
traðka á þingræðinu og brjóta
stjómarskrá landsins. AJþingi var
leyst upp. Þessi stofnun, sem stað-
ið hefir vörð um sjálfstæði lands-
ins frá því að land bygðist, er
nú ekki lengur til. Æðstu valds-
menn þjóðarinnar hafa seilst til
konungsvaldsins til að ráða nið-
urlögum þessarar virðulegustu
stofnunar þjóðarinnar.
Bjártsýnir menn hafa hingað
til verið að vona, að tíðindi þau,
sem gerst hafa, væri draumar en
ekki veruleiki. Menn hafa verið að
vona, að það hafi ekki verið á-
■ setningur stjórnarinnar að fremja
slíkt ódæðisverk. Menn hafa
reynt, að skýra framferði vald-
hafanna þannig, að það sein gerst
hefir, hafi verið gáleysisverk, unn-
ið af fljótfærni og þekkingarleysi.
En nú er ekki framar neinu
slíku til að dreifa. Þó að einhverj-
ar málsbætur kynnu að hafa verið
fyrir hendi, þegar ofbeldisverkið
var framið, eru þær nú horfnareftir
-að Tryggva Þórhallssyni hefir ver-
ið bent. á leið út úr ógöngunnm
með því að endtirreisa þingræð-
ið. Þessu hefir hann svarað neit-
■andi og þar með gerst full ábyrg-
ur gerræðisins.
Alþingi er leyst upp. Því er
slitið mitt í störfum og áður en
fjárlög eru samþykt. Fjöldi stór-
mála lágu fyrir þinginu og sum
langt á veg komin. Þar var virkj-
un Sogsins, eitthvert merkasta
málið, sem á dagskrá hefir kom-
ið. Alvarleg kreppa er nú hjer í
landi og var ohjákvæmilegt, að
Alþingi hefði gert einhverjar ráð-
stafanir til að ljetta undir byrði
:atvinnuveganna í kreppnnni. Frá
öllu þessu er hlaupið, mitt í starf-
inu.
Alþingi hafði þegar kostað mik-
ið á annað hundrað þúsund krón-
nr. Ollu þessu fje er á glæ kastað.
En hvað hirða valdsránsmenn-
irnir um slíka smámuni ? Þeir hafa
áður tekið sjer einræðisvald um
meðferð á fje almennings. Þeir
'hafa síðutftu fjögur árin, eytt og
sóað 30 miljónum króna umfram
heimild fjárlaga.
Tryggvi Þórhallsson hefir eigi
hng til, að tnka nú þegar afleið-
Ingum af ódæðisverki sínn.
Allir sannir íslendingar fylkja
sjer nú saman gegn gerræði ein-
ræðisstjórnarinnar, því að frelsi
’þjóðarinnar og sjálfstæði er í
Tioða.
Kl. 3 í gær tilkynti Tryggvi
Þórhallsson, fyrir hönd einræð-j
isstjórnarinnar, að hann myndi
ekki verða við kröfu þingmeiri-
hlutans að biðjast þegar lausn-
ar fyrir hið ólöglega ráðuneyti
sitt. Jafnframt tilkynti hann, að
von Væri á nýjum boðskap frá
einræðisstjórninni kl. 6 síðd.
Biðu menn nú eftir þessum
nýja boðskap. Hann kom. Var
hann á þá leið, að tveir úr ein-
ræðisstjórninni, þeir Einar
Arnason og Jónas Jónsson
hefðu ,,sagt af sjer“.
Eigi er blaðinu kunnugt.,
hvað vakað hefir fyrir einræðis-
stjórninni með þessu. Sennilega
hefir hún í fáfræði sinni og
fáti haldið, að þjóðin yrði nú
ánægð, þar sem eftir væri að-
eins „stóra núllið“. En hjer
skjátlast þessum herrum, sem
oftar.
Þó að þjóðin alment fagni
þeirri hreinsun, sem hjer hefir
orðið, lætur hún sjer það ekki
lynda, að Tryggvi Þórhallsson
haldi áfram að traðka á þmg-
ræðinu og brjóta stjórnarskrá
landsins. Þess vegna verður
Fimtudagurinn 16. apríl, 3.
dagur einræðistímabils Tryggva
Þórhallssonar, varð ekki síður
sögulegur en fyrirrennarar
hans.
I deilunni milli þingmeiri-
hlutans og Framsóknarstjórn-
arinnar gerðist þetta markverð-
ast:
Eins og frá var skýrt hjer í
blaðinu í gær, hafði forsætis-
ráðherra fengið frest til þess
að svara áskorunum Sjálfstæð-
ismanna og sósíalista til kl. 3
í gær.
Nokkru fyrir þann tíma komu
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
saman á fund í efrideildarsal
Alþingishússins. Um sama leyti
fór mannfjöldi að safnast sam-
an framan við Alþingishúsið.
Veður var hið bezta, bjart og
kyrrt, og beið manngrúinn ró-
legur framan við húsið þess, að
heyra frjettirnar.
Frá forsætisráðherra hafði
Jóni Þorlákssyni borist brjef-
miði, þar sem hann skýrir frá
því, að hann sjái sjer ekki fært
að beiðast lausnar að svo
stöddu.
Jafnframt komu tilmæli um
það frá forseta sameinaðs þings
til Sjálfstæðisflokksins, að hann
afrjeði ekkert um það, hvernig
hann sneri sjer í málinu fyr en
í jfyrsta lagi kl. 6.
Þingmenn meirihlutans gengu
á stuttan fund saman, hvor
flokkurinn fyrir sig. Að því
búnu gekk Jón Þorláksson fram
á svalir Alþingishússins. Las
hann þar upp orðsending Tr.
Þórhallssonar.
krafa alþjóðar sú, að Tryggvi
Þórhallsson fari sömu leið og
samverkamenn hans.
Tryggvi Þórhallsson getur
iekki afmáð þingræðis- og
stjórnarskrárbrotin, sem hann í
skjóli konungsvaldsins hefir
framið, þótt hann fórni tveim-
ur af þeim mönnum, sem sam-
sekir eru honum í valdarán-
inu.
; Þingræðisbrotið er enn hið
jsama. Tryggvi Þórhallsson sit-
nr ekki í stjórnarráðinu á
grundvelli þingræðis. Hann hef-
ir minni hluta þings að ,baki
sjer og margfaldan minni hluta
kjósenda í landinu.
Stjórnarskrárbrotið er ó-
breytt ennþá. Alþingi hefir ver-
ið bannað að halda áfram
störfum, þvert ofan í fyrirmæli
st j órnarskrárinnar.
Krafa alþjóðar er því sú,
að einræðisstjórn Tryggva
Þórhallssonar fari tafarlaust
frá völdum, og
að Alþingi komi nú þegar
saman aftur og haldi áfram
störfum!
Skýrði hann áheyrendum því
næst frá því, að Sjálfstæðis-
flokkurinn, eða þingmeirihlut-
inn yfirleitt, myndi halda fast
fram þeirri kröfu, að Alþingi
fengi lokið störfum sínum. Á
hinn bóginn myndu engar á-
kvarðanir verða teknar fyrri en
um sama leyti og hin væntan-
lega viðbótarorðsending frá Tr.
Þórhallssyni kæmi fram.
Þingflokkar meirihlutans sátu
nú á ráðstefnu í þinghúsinu um
stund.
Er klukkan nálgaðist sex,
fór enn að safnast fjöldi fólks
að þinghúsinu. Var þá komið
kalsaveður, allhvasst af norðri.
En klukkan varð sex og vel
það, án þess nokkuð bólaði á
viðbótarorðsendingunni frá
Tryggva.
KI. að ganga sjö kom Jör-
undur Brynjólfsson forseti neðri
deildar, í þinghúsið. Kvisaðist
brátt, að hann mundi vera með
orðsendingu Tryggva. Gekk
hann á fund þeirra Jóns Þor-
lákssonar og Jóns Baldvinsson-
ar, og sátu þeir á tali um stund.
Einhvem veginn hafði sá
kvittur gosið upp í kjölfar Jör-
undar, að hann flytti þau boð,
að Tryggvi Þórhallsson ætlaði
sjer að breyta eitthvað til í
ráðuneyti sínu.
Þetta þótti ótrúlegt. — Að
hann ætlaði sjer, nú á þessum
alvörustundum lífs síns, að
segja skilið við Jónas Jónsson
frá Hriflu, víkja honum úr
ráðuneytinu, reka hann á dyr
úr stjórnarráðinu — á undan
sjer.
Og hvað kom þetta stjórnar-|
skrárbrotinu, þingræðisbrotinu,
gjrræðinu við? Var gerð
Tryggva Þórhallssonar þ. 14.
apríl ekki hin sama, þó .Jónasi
Jónssyni væri vikið úr lands-
stjórninni?
Kl. 6VÚ var samtali þeirra
lokið, Jörundar, Jóns Þorláks-
sonar og Jói>s Baldvinssonar.
Þá gekk Jón Þorláksson fram á
svalir þinghússins.
Var honum tekið með löng-
um fagna.ðarópum af mann-
fjöldanum.
Þá voru a. m. k. 5 þúsund
manns framan við húsið og um-
hverfis Austurvöll.
Hann fluttti tíðindin úr ein-
ræðis-ráðuneyti Tryggva Þór-
hallssonar.
Þau voru á þessa leið:
Að þeir tveir ráðherrar,
Jónas Jónsson og Einar
Árnason, myndu beiðast
lausnar frá embættum sínum
Tryggvi. Þórhallsson s;iálfur
ætlaði sjer að stjórna landinu
áfram — og kveðja sjer til að-
stoðar skrifstofustjóra einn úr
Stjórnarráðinu.
Er Jón Þorláksson hafði þetta
mælt, kváðu við fagnaðaróp frá
mannfjöldanum, svo löng, að
Jón Þorláksson varð að hætta
ræðu sinni drykklanga stund.
En er hann hafði gefið merki
tvisvar sinnum um það, að hann
óskaði eftir þvi að fá að halda
afram máli sínu, datt alt í
dúnalogn. Mannfjöldinn hlust-
aði á, hvaða ákvarðanir þing-
meirihlutinn hafði tekið.
Jón Þorláksson hjelt áfram.
Hann kvað skýrt að orði um
þáð, að þessi viðbótartilkynn-
ing TryggvaÞórhallssonar hefði
ekki hin minstu áhrif á kröf-
ur þingmeirihlutans um það, að
þingstörfum yrði haldið áfram,
þingræðisstjórn mynduð o. s.
frv.
Var auðheyrt, að áheyrend-
um líkaði sú afstaða þingmanna
ágætlega.
Skýrt var frá því, að fulln-
aðarákvörðun þingflokka meiri-
hlutans yrði tilkynt þarna af
svölum Alþingishússins kl. 9 um
kvöldið.
Á þeim tiltekna tíma streymdi
fo?k úr öllum áttum að þing-
húsinu — í þriðja sinni þenna
sama dag.
Kl. laust fyrir níu gekk Jóm
Baldvinsson fram á svalirnar.
Skýrði hann frá því, að Alþýðu-
flokkurinn hefði þá fyrir nokkr-
um augnablikum síðan senl
skeyti til konungs, er hann las
upp, þess efnis, að hann væri
reiðubúinn til þess að benda
konungi á leið til að mynda
þingræðisstjórn. En flokkurinn
teldi það óumflýjanlegt, að
þingstörf fengju að halda á-
fram.
Þá kom Jón Þorláksson fram
á svalirnar. Las hann upp eft-
irfarandi skeyti, er þingmenn
Sjálfstæðisflokksins höfðu sent
konungi.
Ekkert er hægt að segja um
það með vissu, hvenær svar komi
við skeyti þessn, en væntanlega
kemur það í dag. Tilkynning um
svarið verður birt í glugga Morg-
Minblaðsins svo fljótt sem anðið er.
*
Skeyti til konunps.
Til Konungs!
Vjer undirritaðir 17 alþíngis-
menn í Sjálfstæðisflokki leyfum
oss allraþegnsamlegast að vekjá
athygli Yðar Hátignar á því:
að samkvæmt 18. grein
stjórnarskrár konungsríkisins ls-'
lands má eigi slíta Alþingi fyr
en .fjárlög eru samþykt,
að til þess að opið brjef Yð-,
ar Hátignar, útgefið 13. þ. m.,
um að Alþingi það, er nú situr,
skuli rofið, brjóti eigi á móti1
nefndu ákvæði stjómarskrár-'
innar, verður að skilja ákvæjði-
þess um þingrofið svo, að það'
komi eigi til verkunar fyr en-
frá þeim degi, í fyrsta lagi, ei
f járlagafrumvarpið hefir feng-,
ið endanlega afgreiðslu á þing-
inu, en slíkur skilningur fer
mögulegur af því, að hið
opna brjef tilgreinir eigi, frá*
hvaða degi þingið sje rofið,
að þessi flokkur telur því-
stjórnskipuíega nauðsyn áð^
halda áfram störfum Alþingis,
þar til afgreiðslu fjárlaga er
lokið.
Vill því þessi þingflokkur
beiðast þess, að stjórn Yðar Há-
tignar gefi út opið brjef þess |jr
efnis, að skilja beri ákvæðið unr'
þingrof í opnu brjefi 13. þ. m.
þannig, að þingrofið verki fuá
þeim tíma, er afgreiðslu fjár-
laga er lokið, eða frá því deg-
inum fyrir kjördaginn. Mun AJ-*;
þingi þá geta lokið nauðsynleg-
um störfum.
En þar sem núverandi for-
sætisráðherra Tryggvi Þór-
hallsson og ráðuneyti hans er i
andstöðu við meiri hluta Al-..
þingis, og auk þess hefir notað.--
hið opna brjef Yðar Hátignar
til þess að láta Alþingi hætte,
störfum og með því farið I
bága við stjórnarskrána Qgs
þingræðisreglur, mun nægileg
samvinna milli þessa ráðuneytis
og Alþingis ekki geta átt sjer
stað. Teljum vjer oss því skylt
að skýra Yðar Hátign frá þ^,
til þess að vernda þingræðið og
stjórnarskrána, að þingmeíri-
hluti er við því búinn að bendba
Yðar Hátign á þingræðislega
leið til myndunar nýs láðn-
neytis.
Afrit af þessu ávarpi til Yð-
ar Hátignar höfum vjer sam-
tímis sent forsætisráðherna
Tryggva Þórhallssyni.
1
Alþingi, Reykjavík,
16. apríl 1931.
Allra þegnsamlegast.
Jón Þorláksson. Einar Jónsson.
H. Steinsson. Jóhann Þ. Jóseft^-
son. Jón Auðun Jónsson. Jón
Sigurðsson. Magnús Jónsson.
Pjetur Magnússon. Sig. Eggerz.
Björn Kristjánsson. Guðrún -
t
Lárusdóttir. Hákon Kristófers-
son. Jóh. Jóhannesson. Jón Öl-
afsson. Magnús Guðmundsson.
ÓJafur Thors. Pjetur Ottesen.
Nokkrir ungir SjálfstseðÍH-'
menn voru komnir með fána £&*
þinghúsinu, er Jón Þorlákssom
talaði.
Er hann hafði lokið máli
sínu, sneri allur mannfjöhf!ni>
frá þinghúsinu og suður í
Þriðii dagur einræðisins.