Morgunblaðið - 02.05.1931, Blaðsíða 2

2
WORGUNBLAÐIÐ
*
Þlngrofið
irá ýai w.;m hiiðaiu.
Eftir Jó » öo áksson
Framh.
3. Stjórnarskrárbroíin.
Til þess að átta sig til fulls
á því, að stjórnarskráin var
■ brotin, ekki í einu atriði, held-
tp* í tveimur, með þingrofinu
14. apríl, er gagnlegt að athuga
■þau þingrof, er áður hafa fram-
kvæmd verið hjer á landi, for-
’Öæmi þau, sem þar með eru gef
in og venjur þær, sem þar hafa
■tíkapast.
Þingrof eru tvenns konar.
i»egar báðar deildir Alþingis
hafa samþykt breytingu á
stjórnarskipunarlögUm lands-
ins, mælir stjórnarskráin svo
fyrir, að þá ,,skal rjúfa Al-
þingi þá þegar og stofna til al-
<mennra kosninga af nýju“ (76.
gr. stjskr. 1920). í stjórnar-
skránni frá 1874 stóð sama á-
kvæðið í 61. gr. En í öðru lagi
íhefir'konungur almenna heim-
ild til þingrofs samkvæmt 20.
gr. stjórnarskrárinnar.
Skylduþingrof vegna stjórn-
arskrárbreytinga hefir verið
framkvæmt 8 sinnum, síðan
vjer fengum stjórnarskrána
1874. I þessu sambandi er það
sjerstaklega athugavert, að
þrátt fyrir skýlaust ákvæði
atjórnarskrárinnar um að þing-
rof skuli framkvæmd „þá þeg-
ar“ er báðar deildir þingsins
hafa samþykt stjórnarskrár-
breytingu, hefir þingrofið aldrei
verið framkvæmt fyr en eftir
að þingið hafði lokið störfum.
Ög þrátt fyrir þetta ákvæði
hefir þinginu ávalt verið slit-
*ð méð venjulegri athöfn, en
aldrei „hleypt upp“. Frá því
stjórnarskrárbreyting var .sam-
þykt í síðari þingdeildinni og
til ' þess þingi var slitið hafa
liðið 13 dagar eitt sinn (1901)
og 12 dagar annað sinn (1893),
og annars oftast 2 ti! 7 dagar.
Þannig hefir myndast föst
venja um það, að jafnvel í því
tilfelli, þegar stjórnarskráin
fyrirskipar þingrof þegar í
stað eftir síðustu atkvæða-
greiðslu um stjórharskrárbreyt-
ingu, þá er þingið samt látið
■ sitja í friði og ljúka Störfum.
Árið 1919 var þing rofið í 7.
sinn af þessari ástæðu, og frum-
varpið, sem þá náði samþykki
beggja deilda, fól í sjer nýtt
úkvæði, sem lögfesti þessa
venju. Það er ákvæðið í 18.
. gr. stjórnarskrárinnar, sem seg-
ir: „Þinginu mát eigi slíta fyr
en fjárlög eru samþykt“.
Mjer er óhætt að fullyrða
að aiiir höfðu skilið þetta á-
kvæð á einn veg þangað til
íarið var að undirbúa þetta
síðasta þingrof. Jeg hafði af
sjerstöku tilefni athugað þing-
rofsákvæðin um þingtímann
1927, og skildi það auðvitað á
þann veg, að þinginu mætti
ekki slíta með neinni aðferð
fyr en f 'árlög væru samþykt.
-Jeg veit rð þetta hefir oft borið
í tal msðal þ ngmanna bæði þá
og síð° ti, og ávalt skilið á þann
oina veg.
Setjum oss snöggvast í spoi
öggjafans frá 1919—20, sem
eykur*þessu áltvæði inn 1 stjórn
arskrána, Fyrir honum liggui
ckkert dæmi þcss, að Alþing
hafi verið látið enda á annan
hátt en með þingslitum sanikv.
18. gr. stjórnarskrárinnar. Fyr-
ií honum liggur einnig fösí
venja um það, að jafnvel þing
rofsskylda, sem i:emur upp
meðan þingið er að störfum, er
aldrei látin valda þinglausn-
um, heldur ávalt látin fara
fram h'in venjulega þingslitaat-
höfn. Finnst mönnum ekki að
þessi löggjafi hafi haft góða
og gilda ástæðu til að líta svo
á, að þingslit sje hinn eini lög-
legi endir hverrar alþingissam-
komu? Mjer finst það. En þá
var þessi löggjafi líka að setja
aimenna og undantekningar-
lausa reglu með hinu nýja á-
kvæði í 18. gr., hann var að lög
festa venjuna eða regluna um
það, að Alþingi fengi frið til að
Ijúka sínu þýðingarmesta starfi,
setningu fjárlaganna.
Nú er það alkunnugt, að
eins og íjerhver sjúklingur
getur fengið lækni t.il að gjöra
á sjer lækningatiiraunir, hversi'
uauðvona sem hann er, s-''
getur og sjerhver lögbrjótur
og jafnvel glæpamaður fengið
lögfræðing til að verja mál-
stað sinn þegar í bardaga er
komið. Þetta hefir stjórninni
líka hepnast. Hún hefir fundið
lögfræðinga, einn eða fleiri,
sem eru til í það, að hártoga
það efnisákvæði stjórnarskrár-
innar, sem með lögfestingu
órofinnar venju tryggir starfs-
frið Alþingis fyrir kon-
ungsvaldinu, hártoga það
á þann hátt, að þótt konungi
sje bönnuð hin minni misbeit-
ing valdsins, að slíta þinginu
með venjulegri athöfn, þá sje
honum heimil hin meiri mis-
beiting, að hleypa þinginu upp
með þingrofi, að fara í kring-
um skýlaust bann 18. gr. gegn
þingslitum með því að reka
þingmenn burt án þingslitaat-j
hafnar. Jejg legg ákaflega lítið
upp úr lögflækjum um þetta
efni, eftir að út í deiluna er
komið, af því að þá er svo erf-
itt fyrir rrienn að halda sjer a’l-
veg hlutlausum. En á hitt legg
jeg hina mestu áherslu. að til
er umsögn lögfræðings um
þetta, sem er eldri en deilan,
og þess vegna alveg áreiðan-
lega hlutlaus. Og það frá ekki
ómerkari lögfræðingi en sjálf-
um háskólakennaranum við Há-
skóla íslands í þessari grein
lögfræðinnar (stjórnlagafræði),
og ekki í ómerkara vísindariti
en sjálfri Rjettarsögu Alþingis,
hátíðarritinu til minningar um
1000 ára æfiferil þess. Þetta
rit var fullprentað í júní 1930,
og ýmsir höfðu fengið það, þar
á meðal Tryggvi Þórhallsson,
þótt ekki sje komið í bókaversl-
?nir enn þá. Þar er ekki vikið
að þessu svo sem neinu deilu-
máli. Með látlausum orðum er
þar lýst hinni ríkjandi skoðun
þannig: „Þess er að gæta, að
íú má ekki rjúfa þing fyrr en
ullsjeð er' um samþykt fjár-
’gafrumvarpsins, samkvæmt
8. gr. stjskr. 1920“. Rjettar-
;aga Alþingis, bls. 533).
Þetta var hin ríkjandi skoð-
m, staðfest af órofinni stjórn-
venju. Þetta stjórnarskrárbrot
r jafn-tvímælalaust fyrir því,
þótt eftir á sje reynt að bera
"ram lögskýringaflækjur til
varnar.
En að öðru leyti eru það nú
-ki skylduþingrofin, sem get£
verið til fordæmis eða eftir-
breytni í þessu tilfelli, heldur
hið eina þingrof, sem áður hef-
r verið framkvæmt án þess að
samþykt stjórnarskrárbreyting-
ar væri orsökin. Það er þingrof-
ið frá 8. maí 1908. Þá var stofn
að til nýrra kosninga út af
„Uppkastinu“ um afstöðu ís-
lands til Danmerkur. Með þeim
konungsúrskurði, útgefnum 8.
maí vár þingið rofið frá 9. sept.
að telja, og kosningar fyrir-
skipaðar næsta dag, 10. sept.
1908.
Það var Hahnes Hafstein,
sem bar ráðherraábyrgð á þing-
rofinu 1908. Hann var bæði á-
gætur lögfræðingur og mikill
vitsmunamaður, og skildi það
til fulls, að í landi með þing-
bundna konungsstjórn verður
ávalt að vera til bæði konung-
ur og þing, nema í þeim til-
fellum, er stjórnarskráin bein-
línis gerir ráð fyrir öðru skipu-
lagi til bráðabirgða. Þingið má
ekki hafa vald til að setja
konunginn frá um stundarsakir,
og konungurinn á ekki að hafa
/ald til að gjöra landið þing-
Iaust um lengri eða skemri
tíma. Þetta skildi Madsen Myg-
dal líka, er hann tók ábyrgð á
þingrofi í Danmörku 1929. Báð-
ir undirrita með konungi þing-
rof á þá leið, að það kemur til
verkunar daginn fyrir kosning-
ar. Lggjafarþingið er alt af til.
Þetta hefir Tryggvi Þórhalls-
son ekkert hirt um. Hann fær
konung til þess að afnema Al-
þingi í tvo mánuði. Með þessu
brýtur hann um jafnl mgan
\ íma sjálfa 1. gr. stjórnarskrár
innar, sem mælir svo fyrir, að
„stjórnskipulagið er þingbund-
in konungsstjórn“. I stað þess
setur hann þinglausa konungs-
stjórn, einræðisstjóm.
Þetta er kollvörpun stjórn-
arskipunarinnar, venjulega
nefnt „Statskup" á Norður-
landamálum. Þingið rekið fyrir-
varalaust frá störfum, beint í
bága við 18. grein stjórnar-
skrárinnar, og Alþingi lagt
niður í tvo mánuði að konungs-
boði einu saman, án fordæmis
og beint í bága við 1. grein
stjórnarskrárinnar og sjálfan
grundvöll hennar.
Framh.
Tónlistaskólinn. Próf hafa farið
fram í Tónlistaskólanum undan-
farna daga. 35 nemendur voru
prófaðir. Skólanum var slitið á
fimtudagskvöld í hátíðarsal Menta
skólans. Við það tækifæri lieku
margir nemendur skólans í hálfan
annan klukkutíma á ýmiss liljóð-
færi.
Tfisknr, Hanskar, Maniknrkassar,
Bníláar, Veski, Bnrstaseil.
Perlnfestar 09. m. m fi.
al hentninm femingaryfSfam.
Reiðhifil í f&rmmgargídt
Convincibie - Armstrong - Brampton
Eru þektari en aðrar reiðhjólategundir.
Eru viðurkendar betri en aðrar tegundir hjóla.
Eru seldar með lægra verði en aðrar sambærilegar tegundir
Fimm ára ábyrgð.
Reiðlijáfaverksmíðjan „Fálkinn'*.
í da§ sel jeg:
glænýtt smjör frá Múlakoti á 1.40 % kg. Harðfi'sk undan Jökli á
75 au. Y2 kg. Hangikjöt á 1 kr. þí. kg. Suðusúkkulaði 1.40 Vá kg.
Stórar ávaxtadósir á 95 au. dósin. Blóð appelsínur á 15 au. stk.
Epli Jónathan 85 au. (4 kg. Br. og malað kaffi 90 au. 1/4 kg.
Exportsstöngin 50 au. Hinn viðurkendi fægilögur 1 kr. % .fl. og
... i
margt fleira mjög ódýrt.
Versltm Einars Eyjdlfssonar, Týs öta i.
S mi 586.
Það elna rfetta
Rydens katfi, er pakkað í Ijósgræna poka, sem eru
lokaðir me’' hvítu bandi með áletrun
r, J Éf9k 1? S ■ Kaupbætir fylgir
Ryde"S Knllll hverjum poka.
Dlenu taka ekki feil á þvi.
Eitt þúsund krónur liefir Mekkin
Jónsdóttir afhent mjér til nýrrar
kirkju í Reykjavík. Er sú gjöf
til minningar um hróður hennar
Þórarin Jónsson, er drukknaði. í
Kanada 4. okt. 1929. Móttekið með
þakklæti. Bj. J.