Morgunblaðið - 19.07.1932, Síða 3

MORGUNBLAÐIÐ
^HorgttttMaMfc
Öt*ef.: H.f. Árvakur, Iteyklavlk.
Sítatjðrar: Jön KJartan«»on.
Valtýr Stefinaaon.
HltBtJðrn og afgTelBala:
Auatuntrœtl g. — Slaal 100.
AUKlýslngaatJörl: B. Hafbsr*.
AuKlýsinsaskrlf stof a:
Austuratrætl 17. — Stssl 700.
Helmasímar:
Jön Kjartanason nr. 741.
Valt?r Stefánsson nr. 1110.
E. Hafbergr nr. 770.
Áskrlftagjald:
Innanlands kr. 1.00 á mánuBl.
Utanlands kr. 2.S0 & ssánuBl.
1 lausasölu 10 aura slntaklé.
10 aura msB Lssbök.
Fcereysk útgerð
á Langanesi.
Grunnólfsvík, 8. júlí FB.
Þ. 9. f. m. komu hingaS tveir
færeyskir kútterar, Seagull og
Krosstindur og ætla þeir að liggja
hjer í sumar og veiða fisk í ís,
helst ýsu, og sigla svo með aflann
til Englands. Skipin hafa með-
ferðis 7 báta og eiga skipshafn-
irnar að stunda veiðarnar í þeim
og veiða á línu. Skipin veiða í
fjelagi og hafa alt sameiginlegt.
Skipshafnirnar eru ráðnar upp á
hlut. Fá þær helming aflans, en
ljeggja sjer til fæði. Alt annað
hafa þær frítt, t. d. ieggja skipin
til báta, ís og beitu. Fyrst verður
veitt í annað skipið, og þegar það
er fullfermt setur það nokkuð af
skipshöfnunum og bátum yfir í
hitt skipið áður en það siglir til
Englands. Er þá gengið að því að
fylla síðara skipið, en að því búnu
er ráðgert að setja hjer á land
14 menn með fimm báta og láta
þá stunda veiðar, þangað til fyrra
skipið kemur frá Englandi. Skip-
stjórarnir hafa nú gert samninga
við kaupm. Jón Björnsson og Jóh.
Tryggvason á Þórshöfn um kaup
á þeim fiski, sem veiðist þann
tíma, sem skipin eru fjarverandi.
Skipin hafa enn aflað heldur lítið,
aðallega vegna síldarskorts. Ann-
að skipið hefir farið eina ferð til
Englands og seldi það aflann í
Aberdeen, ea. 460 körfur fyrir 154
sterlingspund (ýsuna), og annan
fisk fyrir 20 sterlpd. Færeying-
arnir voru ánægðir með söluna.
Alþjóðaviðskifti.
Washington 17. júlí.
United Press. FB.
Utanríkismálaráðuneytið hefír
tilkynt, að nokkrar líkur sjeu
fyrir því,' að Bandaríkin muni taka
þátt í alþjóðaráðstefnu um yið-
skiftamál þjóðanna. — Lindsay
sendiherra Bretlands, hefir tilkynt
utanríkismálaráðuneytinu, að
þjóðabandalagið rœuni bjóða
Bandaríkjunum að taka þátt í
ráðstefnunni. Lindsay ljet svo um
mælt, að eigi væri unt að halda
þessa ráðstefnu fyr en í haust,
vegna Ottawa-ráðstefnunnar,
Herforingi látinn.
London 17. jíilí.
United Press. FB.
Látinn er í London Plumer lá-
varður, sem hafði á hendi stjórn
Bretahers á ítölsku vígstöðvunum
í heimsstyrjöldinni. Hann var 75
úra gamall.
Rfhjúpun minnisuarða
Leífs heppna á sunnuðaginn.
Drungalegt veður var á sunnu-1 harðgerða
ciagsmorguninn, og gekk á með skjól og
rigningarskúrum af austri. Leit
því ekkert vel út m'eð hátíðahöldin
á Skólavörðuhæð. Betur fór þó, en
á horfðist. Rjett um hádegisbilið
stytti upp, og hjelst veður úr-
komulaust uns afhjúpunin og
ræðuhhöldin voru um garð gengin.
En bæjarbúar ljetu það lítt á
sig fá, þó ískyggilegt væri veður
og úrkomulegt. Hafa e. t. v. faríð
að heiman með orðtakið gamla á
bak við eyrað, að enginn sje verri
þó hann vökni. Nokkuð er það,
að mannsöfnuðurinn á Skólavörðu-
hæð skifti þúsundum löngu fyrir
kl. 2, og varð engri áætlun við
það komið, hve þar væri margt-
manna,
Um hverfis hið hjiípaða minn-
ismerki hafði verið komið fyrir
fánastöngum og öðrum minni
stöngum, er hjeldu uppi blóm-
sveigum og skartböndum, en fán-
arnir voru Bandaríkjafánar og
íslandsfánar. Á malbomu svæði,
sem sljettað hefir verið framan við
mvndina, voru bekkir settir fyrir
þetta tækifæri, þar sem sæti höfðu
gestir ríkisstjórnarinnar og aðr-
ir. Var svæðið girt vjeböndum.
Iln ræðustóll var fyrir miðju fram-
anvið líkneskið. Hljóðnemi var á
ræðu-stól, svo útvarpað varð ræð-
unum, en gjallarhorn var hátt á
þaki húss Geirs Tliorsteinssonar
við Skólavörðustíg, er flutti mann-
fjöldanum ræðurnar skýrt og
greinilega af vörum ræðumanna.
Meðan gestir söfnuðust í sæti
ljek lúðrasveit ýms lög.
Forsætisráðherra stýrði athöfn
þéssari. Kynnti hann sendiherra
Bandaríkjanna Mr. öoleman fyrir
mannfjöldanum með nokkrum orð-
um. En síðan tók sendiherrann til
máls.
Ræða hans birtist hjer í ísl.
þýðingu:
Ræða sendiherra
Bandarikjanna.
Fyrir hönd tanda minna, kem
jeg frá vesturálfu heims í auð-
mýkt og með virðingu til þess-
arar fornu vöggu landnáms og
menningar með gjöf frá þjóð
minni til minningar um djarfan
og hugrakkan fslending og í til-
efni af þiisund ára minningar-
hátíð Alþingis.
Þótt nöfn og afreksverk fornra
her- og sjóliðsforingja gleymist,
ganga sagnir um þrekvirki hinna
stóru landkönnuða frá kynslóð til
kynslóðar og eru þannig ódauð-
legar.
Hvert barn í Bandaríkjum
Vesturheims Byrjar á sögu þjóð-
ar sinnar með lestri hinna stuttu
annála um Leif Eiríksson og ferða
lags hans til hins fjarlæga heims-
hluta, gagntekið af frásögninni um
þetta hættufyrirtæki og þraut-
seigju hans með að leiða fyrir-
ætlanir sínar til lykta.
Oss er kunnugt, að hann dvaldi,
ásamt skipshöfn sinni, á strönd-
um vesturhvels jarðar, og þar
sem hugmyndaflug vort ekki fer í
bága við sögulegar staðreyndir er
oss Ijúft að ætla, að strönd Nýja
Englands vors hafi veitt þessum
flokki Norðurlandabúa
lífsviðurværi.
Það er langt um liðið síðan
stór eylönd voru numin og því
lengra síðan heilar heimsálfur
voru fundnar. Vjer getum gert
gre.in fyrir fjárhagslegum orsök-
um þess, að menn fluttust bú-
ferlum frá einni heimsálfu til ann-
arar og einnig fyrir orsökum
slíkra flutninga vegna stjómar-
farslegra þvingana, en þær hvatir
eru oss undur, sem knúðu menn
til farar á smáskipum út í hið
algerlega ókunna. Það er æfintýr-
ið mesta,
Nú á tímum getum vjer ein-
göngú rannsakað ljósvakann og
iður jarðar, og náttúran hefir
máske af visku sinni takmarkað
tilraunir vorar til að fá frekari
þekkingu á leyndarmálum sínum.
Mannkjuiið hefir jafnan verið
námfúst. Eftir að hafa lokið land-
námi hefir það snúið huga sínum
og eðlisgáfum að þeim öflum
náttúrunnar sem auka heilbrigði,
unað og þægindi dauðlegra manna
um heim allan.
Vjer höfum ekki látið fund
Leifs Eiríkssonar á landi voru
þakklætislausan. Nær þúsund ár-
um síðar færðum vjer íslandi
símann, sem í dag tengir yður við
umheiminn og rafmagnsljósið,
sem þjer unið yður við á vetrar-
kvöldum.
Uppgötvanir sem gerðar eru á
Vorum stóru rannsóknarstofum
eru yður jafnan til nota og gagns.
Og þannig ehdurgjöldum vjer
yður.
Á þessum tímum þurfa allar
þjóðir heims aðstoðar hvorrar
annarar, og sameiginlegir erfið-
leikar þeirra og neyð, hrópa hátt
um sameiginlega úrlausn. Engin
þjóð getur nú verið sjálfri sjer
nóg og biðið þess, að tækifæri
gefist, til að hagnast á veikleika
og fátækt nábúanna. Eingöngu fá-
visku valdhafanna, eða tregða
þeirra til að hefja nýja og betri
stjórnmálastefnu, getur hindrað
oss í að njóta ávaxta verka vorra.
Heimurinn hefir ætíð litið með
undrun og aðdáun á harðsnúinn
vilja íslendinga til lífs og fram-
þróunar og vilja þeirra til að vera
framarlega í röðinni meðal annara
þjóða, Megusm vjer ekki vænta
þess, að yður verði að finna meðal
þeirra sem kjörið hafa sj'er þetta
rjettláta einkunnarorð: Lifið og
látið lifa?
Vinir mínir, og nú á t.ímum,
ekki fjarlægir nágrannar, stjórn
,mín hefir óskað þess, að jeg af-
hendi þetta frábæra líkneski af
Leifi Eiríkssyni sem gjöf til ís-
lonskn þjóðarinnar frá Bandaríkj-
um Vesturheims. Jeg skoða það
sem sjerstakan heiður að vera
milligöngumaður milli þjóða vorra
og mjer er það gleðiefni að fá
yður þennan minnisvarða í hend-
ui' sem tákn sameiginlegrar og
ævarandi vináttu.
Meðan sendiherrann talaði lýsti
heldur í lofti, en jók jafnframt á
austankaldann, svo snarplega tók
í hjúpinn er sveipaður var utan-
um líkneski Leifs. Var sem hinn
hressilegi andsvali vildi gefa mynd
inni mál, eða minna þá á, sem við-
staddir voru, að stormásamt hefði
vf.rið um þann, sem heiðraður var
með minningarathöfn þessari.
Jafn framt því, sem sendiherr-
ann lauk máli sínu tók hann í
band það er lijúpnum hjelt um
Leifsmyndina, svo það fjell á svip-
stundu, ræðumaður gekk af palli,
en mannfjöldinn tók ofan og laust
upp ferföldu húrrahrópi.
Því næst ljek Lúðrasveitin þjóð-
söng Bandaríkjanna,
Þá tók til máls Ásgeir Ásgeirs-
son. Nokkuð af ræðu sinni mælti
hann á ensku.
Ræða forsætisráðherra.
Mr. Coleman, sendiherra Banda-
ríkjanna, háttvirt samkoma !
Við erum hjer saman komin til
að minnast Leifs Eiríks^onar og
afreka hans og til þess að taka við
þessari virðulegu gjöf frá hinni
miklu og auðugu þjóð, er nú
byggir það land, sem Leifur fann,
það land, siem Þorfinnur karlsefni
gerði tilraun til að nema, land-
ið, þar sem Snorri sonur Þor-
finns fæddist fyrstur hvítra
manna. Þessi gjöf er bkkur kær-
komin og jeg bið sendiherra
Bandaríkjanna, Mr. Coleman, að
flyt.ja forsetanum og þjóð sinni
okkar innilegustu þakkir.
Gjöfin mun eiga þátt í að varð-
veita góðan hug og samúð milli
liinnar fámennu þjóðar, sem þetta
lancl byggir og hinnar miklu þjóð-
ar Bandaríkjanna. Þessi kveðja
Bankaríkjanna er okkur hjart-
fólgin. Við metum ekki þjóðirnar
eftir mannfjölda heldur mann-
g'ildi, Afreksmenn eru stolt hverr-
ai þjóðar, og við gleðjumst þegar
viðurkendur er með svo glæsileg-
um hætti, uppruni ágætis manns,
sem bar gæfu til afreksverka, er
minst verður um aldir.
Við höfum sett' styttu Leifs þar
sem hæst ber í höfuðborginni, en
þó í hálfgerðri óbygð. Umgerð
náttúrunnar er glæsileg, en mann-
anna, verk eiga hjer eftir að vaxa.
í kring um styttuna er eftir að
gera tjörn — til samræmis við
stallinn, sem er stafn af skipi og
í minningu um afburða sjómensku
forfeðra okkar. Hjer eiga 'eftir
að vaxa vegleg hús hring um
torgið. Stytta Leifs verður mið-
depill eins þess staðar í þessum
bæ, sem bæjarbúar munu leita til
t.il að hressa sig við útsýn og end-
urminningar.
Styttan er ímynd karlmensku
o_g framsóknar. Naddoddur, sá, er
fann ísland, Eiríkur, rauði, er nam
Grænland og Leifur heppni er
fyrstúr sigldi til Vesturheims,
voru allir af einni ætt. Það var
þróttur og framtak í þeirri ætt,
enda var sjósókn í þá daga, og
raunar aldrei, heiglum hent. Hafið
hefir jafnan lokkað þá, sem þrá
æfint.ýrið. Leifur var ehm þeirra
manna, sem færðist mikið í fang
og bar gæfu og gerfilrika til mik-
ils árangurs. Hann bar gæfu til
að bjarga skipbrotsmönnum,
kristna Grænland og finna nýja
heimsálfu, þá heimsálfuna, „sem
ekki er getið í heilagri ritning“,
eiris og segir í gömlum annálum.
Hann bar viðurnefnið hinn heppni,
— en í því liggur ekki að árang-
urinn hafi fallið í skaut aðgerða-
lauss manns. í viðumefninu felst
það, að hann hefir borið bæði
giftu og gerfileik til, en það
tvent þarf að fara saman svo vel
sje. Mannlegt líf er með óskiljan-
legum hætti tvinnað saman úr ör-
lögum og eigin atgerfi.
Þróttur og útþrá Norðurlanda-
búa á víkingaöldinni var með
einclæmum. Landnám þeirra og
þjóðflutningar teygði sig í suður
og norðvestur, en dvínaði því fjær
sem clró rótinni, og kulnaði loks
út í suðri, á Italíu, og í norð-
vestri, í Ameríku. Jég segi Ame-
ríku, þó það sje yngra heiti, því
hið ágæta nafn „Vínland hið
góða“, er fyrir löngu orðið laust
við landið og lifir nú eingöngu í
fornum íslenskum fræðum. Vín-
land hið góða, hafði alt til að
bera, sem íslahd og Grænland
skorti, sjálfsána alcra og mikla
skóga til húsa og skipaviðar. —
Slík nýlencla hefði, ef hún hefði
varðveist í bygð, breytt rás við-
burðanna í Grænla.ndi og á ls-
landi með stórfeldum hætti. En
um það tjáir ekki að ræða, hvaða
stefnu að rás viðburðanna hefði
tekið, ef sambandið við Vínland
hefði varðveist. Það er löngu
vatnað yfir þennan möguleika. —•
Vínland hvarf aftur í sjó og bygð-
in á Grænlandi kulnaði út — en
Islandsbygð átti fyrir sjer meiri
framtíð og hjer hafa geymst sagn-
irnar, sem máske hafa síðar leitt
til meiri atburða en flesta grunar.
Sagan lifði hjer í bókmentum,
sem geyma þrótt og heiðríkju
víkingaaldarinnar. Hún er okkar
eini arfur. Að öðru leyti höfuin
við lítið erft frá fortíðinni annað
en tóftarbrot og troðninga —
tóftimar á Eiríksstöðum, fæðing-
arstað Leifs og troðninga eftir
þingreiðir fornaldarinnar og
skreiðarferðir miðaldanna. — En
kvörtum ekki. Sagan h-efir varð-
veit fræknleik og fas forfeðranna
og lifir í afkomendumun.
Jeg trúi á samhengi sögunnar.
í fimm aldir vatnaði yfir Vín-
land hið góða, en þá hófst endur-
fæðingartímabil á ítalíu, ný vík-
ingaöld, sem gróf upp listir og
bókmentir fornaldarinnar og leit-
aði landa til hinna ystu endi-
marka, þar til öll lönd jarðar-
innar voru fundin: Þá voru stærri
skip komin til sögunnar, átta-
vitinn o. fl. tæki —• en það sem
þó helst var siglt eftir. það voru
gamlar sagnir. Þá k«nur Colum-
bus til sögunnar, ítalskur maðnr,
fæddur í Genua.
Þegar jeg nefni ítalskan mann,
finn jeg ástæðu til að minnast
þess, að sendiherra ítala á íslandi,
Mr. Vare og frú hans, hafa sýnt
okkur þann sóma að vera hjer
viðstödd. Hann og kona hans eru
hjer, hjartanlega velkomin.
Columbus var um skeið í sigling-
um í Norðurhöfum og sögnin segir
að liann hafi koviið til íslands, og
haft þar frjettir af ferðum Leifs
heppna og Þorfinns karlsefnis. —
Það er trúa mín að þessar fornn
sögur hafi fært honum sannamr
um lönd í vestri — og styrkt
hann í trúnni á hinar nýju kenn-
ingar um hnattmyndun jarðar-
innar. Þá hefir landafundur Leifs
borið árangur, ef Columbus h'efir,
eins og jeg býst við, siglt eftir
sögunum.
Síðan Ameríka fanst öðru sinni
hefir landnám hvítra manna þró-
ast með stórfeldum hætti. Er sú
saga öll einsdæmi í sögu mann-
kynsins. Og nú sendir hin stærsta