Morgunblaðið - 01.09.1932, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Uerðhcekkunin
Um mánaðamótin júní og j'úlí
byrjaði bæði, gangverð verðbrjefa
og vöruverðið í U. S. A. að hækka.
Verðhækkunin var framan af hæg-
íara. Bn um síðastliðin mánaðamót
jókst hækkunin að svo miklum
mun, að um verulegt verðris var
að ræða. Um miðjan ágúst kom
nokkur afturkippur; seinna hefir
aftxir orðið dálítil verðhækkun, en
þó mjög hægfara. — Verðhækk-
unin í U. S. A. gerði fljótlega vart
við sig í Evrópu, þar sem verð
hefir hækkað bæði á verðbrjefum
og vörum, einkum í Englandi. —
Mest hefir kveðið að verðrisinu
á verðbrjefamarkaðnum í U. S. A.
Samkvæmt amerískum skýrslum
hækkaði kauphallarverð skrásettra
verðbrjefa í U. S. A. um 1.000
miljón sterlingspunda í júlí og
álíka mikið á fyrstu, tveimur vik-
nnum í ágúst. Mörg hlutabrjef
liafa hækkað um 100% eða jafnvel
meira. En þess ber að gæta, hve
afskaplega lágt gangverð flestra
hlutabrjefa í U. S. A. var, þegar
verðhækkunin byrjaði. T. d. höfðu
mörg hlutabrjef fallið iir 150—200
niður í 3—5 frá því verðfallið
hófst árið 1929 og þangað til
verðrisið byrjaði fyrir 2 mánuðum.
Aðeins nokkura dollara hækkun á
gangverðinu var því 100% hækk-
un frá lágmarksgenginu í byrjun
júlí.
J afnhliða gengishækkun verð-
brjefanna hefir verð á ýmsum vör-
um liækka&. "Vísitalan í U. S. A.,
útreiknuð af próf. Irving Fisher
hefir hækkað úr 59.3 um miðjan
júní upp í 61.9 um miðjan ágúst
eða um h. u. b. 4% á tveimur
mánuðum. Enska vísitalan,
„Eeonomist“ reiknar út, hefir
hækkað lir 97.4 þ. 29. júní upp í
101.0 þ. 10. ágúst. ,,Economist“
setur verðlagið í Englandi þ. 18.
sept. 1932 = 100. — Samkvæmt
skýrslum „Eeonomists“ er verð-
hækkun einstakra vara síðan í lok
^ júní þessi: Erlent hveiti hefir
hækkað um 12.5%, mais 10.1%,
argentinskt kjöt 34.1%, danskt
svinsfle.sk 13.8%, danskt smjör
13.8%, sykur 5.2%, baðmull 23.4%,
ensk ull 5.3%, tin 22.2%, kopar
11,5%, húðir 28.6%, og gúmmí
30.3%. Á sama tíma hafa nokkrar
vörur lækkað í verði, þ. á. m.
kartöflur um 47.6%, enskt kinda-
kjöt 11.5%, enskt nautakjöt 6.2%
og byggkom 5.8%. —
Fram að þessu hafa næstum ein-
göngu landbúnaðarvörur og ein-
staka málmar hækkað í verði. I
iðnaðntim í U. S. A. er stöðugt
deyfð. Framleiðsla járn- og stál-
iðnaðarins, flutningar með járn-
brautunum og rafmagnseyðsla hef-
ii' frekar minkað en aukist. ,,En
verðhækkun landbúnaðarvaranna
hefir aukið kaupgetu míljóna
hænda, og má búast við að iðnað-
urinn njóti fljótlega góðs af því“.
segir National City Bank í New
York í síðustu mánaðarskýrslu
>:inni.
Verðhækkunin hófst í U. S. A.,
«ins og þegar hefir verið sagt.
Margt hefir í sameiningu valdið
þessu verðrisi í Bandaríkjunum.
Fvrst og fremst árahgur Laus-
annefimdaríns. — Verðhækkunin
hófst einmitt um það leyti sem
samkomulag náðist um hernaðar-
skajiabæturnar í Lausanwe. Ur-
lr.usn .skaðabótamálsins vakti strax
vonir um það að bráðum muni sjá
iyrir endann á heimskreppunni og
að vöruverðíð liafi náð lágmark-
inu. Þetta jók víða kaupfýsina.
Jafnhliða þessu hafa kreppuráð-
stafanir stjórnarinnar í U. S. A.
átt sinn þátt í verðrisinu. Hoover
'hefir gert sjer mikið far um að
draga úr kreppunni, ekki síst
vegna forsetakosningarinnar, sem
nú fer í hönd. Stjórninni hefir
tekist að auka gjaldgetu bankanna
í U. S. A. Og hún hefir gert ráð-
stafanir til þess, að bankarnir geti
aukið lánveitingar í þeim tilgangi
að hækka verðlagið. — Stjórn-
inni í U. S. A. hefir tekist að auka
að nýju truastið á dollaruum. —
Gullútflutningurinn frá U. S. A.
hefir stöðvast. Erlent fje er aftur
i'arið að leita til Bandarík.janna,
m. a. frá Englandi. Á vaxtalækk-
Unin í Englandi m. a. þátt í því.
Alimargir hafa upp á síðkastið
flutt fje frá Lundúnum til New
York. Eftir vaxtalækkunina í Eng-
andi var meiri gróðavon í U. S.
A. en í Englandi. —
Um allan heim spyrja menn,
hvort verðhækkunin að undan-
förnu tákni þau umskifti, sem all-
ir hafa þráð, svo lengi, hvort,
kreppan hafi nú náð hámarki og
búast megi við uppgangstímum.
Flestir munu líta svo á, að ástæð-
ur þær, sem valdið hafa þessari
verðhækkun sjeu ekki nægilegar
til þess að valda frekari, varan-
legri og almennri verðhækkun í
heiminum. Horfurnar eru þó að
miklum mun bjartari nú en fyrir
einu ári. Vextir eru viða orðnir
lágir, einkum í Englandi, gjaþl-
geta bankanna í Englandi og U.
S. A. er orðin góð. Hernaðarskaða-
bæturnar eru úr sögunni. Vax-
andi líkur eru fyrir því, að U. S.
A. slaki til viðvíkjandi stríðsskuld
iinum eftir forsetakosninguna. —
Englendingar virðast ætla að gang
ast fyrir alþjóðasamtökum um það
ð hækka vöruverðið. Og Banda-
ríkjamenn hafa tekið framkomn-
um tillögum í þá átt vel. En þrátt
fyrir bjartari horfur álíta margir,
þ. á m. „Times“, að ekki sje
hægt að búast við áframhaldandi
verðhækkun að svo stöddu. Gætnir
rnenn búast ekki við gagngerðum
og varanlegum umskiftum til bóta
fyr en alþjóðasamtök verða gerð
til þess að hækka vöruverðið.
Khöfn í ágúst 1932.
P.
Forvaxtalækkun í Svíþjóð
og Noregi.
Stokkhólmi, FB 31. ág.
United Press. FB.
Forvextir hafa verið lækkaðir
iim Vz'/c í 3í/2'/t frá og með fimtu-
degi að telja.
Ósló, 31. ágúst.
Forvextir hafa verið lækkaðir
um Vor/- í 4% frá og með fimtu-
degi að telja.
Flugslys.
Ein af flugvjelum Aerotransport
hrapaði til jarðar í gær, á landa-
mærum Hollands og Þýskalands.
Flugvjelin var á leiðinni frá Am-
sterdam til Málmeyjar. Stýrimað-
urinn, Liljeberg að nafni, og loft-
skeytamaðurinn, biðu bana.
Þetta er fjfrsta flugslys, sem
manntjón hefir af leitt, hjá Aero-
transport. (NRP—FB).
Lanöbúnaðar-
hugleiðingar.
Nú er allmikið rætt — og sjálf-
sagt enn þá meira hugsað — um
fjárhagskreppu þá, sem gengur
yfir og sem virðist ætla að fara
að verða all-alvarleg fyrir íslensku
þjóðina, ekki síður en önnur ríki.
Það er ekki tilgangur þessa grein-
arkorns, að ræða um heimskrepp-
una yfirleitt. Það eru erfiðleikar
sveitabúskaparins og framtíð hans
sem hjer verður gert að umtals-
efni, eða m. ö. o. að benda á 'eina
hlið til þess máls, sem gæti orðið
honum til stuðnings.
Sá sem þetta ritar, hefir ekki
verið einn af þeim bjartsýnu
mönnum, sem ekki virðast hafa
komið auga á nema björtustu
hliðina á framkvæmdum síðustu
ára. Stórkostlegar byggingar hafa
verið reistar, bæði á kostnað rík-
i.sins og einstakra manna, og í
flestum tilfellum fyrir lánsfje. —
Það er ekki heldur tilgangurinn
,að fara að ræða um byggingar sem
framkvæmdar hafa verið fyrir fje
úr ríkissjóði, þó ýmisl'egt mætti
um þær segja, heldur um bygg-
ingar sem framkvæmdar hafa ver-
ið af bændum víðsvegar um land-
•ið. Það leikur varla vafi á því,
að ýmsar þær byggingar eru fram
kvæmdar með alt of lítilli fyrir-
hyggju fyrir framtíðina, jafnvel
þó frágangur þeirra hafi verið
vandaður og húsin dýr. Að búa
í vönduðum og dýrum húsum þolir
ekki íslenskur sveitabúskapur,
nema eitthvert fyrirkomulag sje
fundið annað en átt hefir sjer
stað til þessa tíma. Að vísu geta
þeir búið í þeim, sem hafa verið
svo lánsamir að geta bygt þau
skuldlaust. En hvemig fer þegar
þeir falla frá? Hverjir verða þeir
þá, sem geta keypt jörð og hús?
Hætt er við að erfingjum verði
það ofvaxið, sjeu þeir fleiri en
einn og því erfiðara því fleiri sem
þeir kynnu að vera. Gera má nú
ráð fyrir að einhver kaupandi feng
ist, en í mörgum tilfellum mundi
þá afleiðingin verða sú, að nánustu
vandamenn yrðu að hrekjast burtu
af eigninni, hversu fúslega sem
þeir óskuðu þess að geta notið
hennar og þó miklar líkur væru
til að þeir yrðu uppbyggilegri
bændur, heldur en maður sá, sem
kynni að koma öllum staðháttum
ókunnugur og kaupa eignina, ef
til vill með alt of lítilli fyrir-
hyggju.
Jeg hefi all-mikið um þetta mál
hugsað hin síðustu ár. Niðurstaðan
af þeim athugunum er orðin sú,
að biiskapur á þeim jörðum, sem
ern yfirbygðar með dýrum húsum
.sje í voða staddur í flestum til-
fellum, hvenær sem ábúandaskifti
verða. Sje jörð og hús tekið á
leigu, verður afgjaldið óhæfilega
hátt, því eigendur mundu vilja fá
fulla vexti af allri eigninni. Aft-
r á móti, sje eignin keypt í skuld
hefir kaupandi skuldasvipuna
reidda yfir höfði sjer að líkindum
æfina lit og á gjaldþrot yfirvof-
endi hvenær sem misfellur koma
fyrir á búskapnum. Til þess að
ráða bót á þessu, þurfa húsin að
legg.jast til jarðanna án þess að
nokkurt gjald komi fyrir þau. Til
þess að það geti orðið svo, og
: haldist mann fram af manni, þá
! má eignin ekki vera eign einstak-
' linga, á meðan hún er það, vofir
altaf yfir lienni (eigninni) kaup
og sala.
Nokkrar raddir hafa heyrst um
það, að það mundi hafa verið
inisráðið áð þjóðjarðasölulögin
urðu til, heldur hefðu jarðirnar
átt að vera áfram eign ríkisins.
Um þetta munu vera skiftar skoð-
anir, en um það munu allir sam-
mála að ríkið muni aldrei eignast
jarðirnar aftur á þann átt að það
kaupi þær, enda mundi þá með
því, afgjald þeirra verða búskapn-
um of erfitt. Annars lítur helst út
fyrir, að byggingarmál sveitanna
ætli að, verða hálfgert vandræða-
mál.( Sjálfsagt hefir það verið til-
gangur laganna um Byggingar-
og landnámssjóð að greiða úr því
máli, en hæpið mun vera að
treysta á, að „sá hnútur sje þar
með leystur1 ‘.
Eftir þeim upplýsingum sem
fengist hafa um byggingarkostnað
þeirra húsa sem bygð hafa verið
fyrir lán úr Byggingar- og land-
nánlssjóði, þá eru þau hús mikils
til of dýr. Þó lánskjörin sj'eu góð
á okkar mælikvarða reiknað, þá
mun sú verða raunin á, að efnalitl-
um bændum verður erfitt aðstanda
skil á þeim. Þeir, sem ekki kynnu
að geta staðið í skilum, yrðu að
neyðast til að láta eignina af
liendi, og ganga slippir frá. Hjá
mörgum hinum, sem ekki farnast
svo illa, fara e. t. v. öll búskapar-
árin til þess að greiða þessa skuld.
En hvað tekur svo við? Ný sala
og aftur sala í einhverri mynd,
kynslóð eftir kynslóð, og í flestum
t.ilfellum of dýrt selt og keypt,
miðað við gjaldþol búanna.
Það ákvæði í lögum um Bygg-
ingar- og landnámssjóð að jarðir,
og hús sem bygð eru fyrir lán úr
þeim sjóði, megi aldrei selja yfir
fasteignamatsverð, hefir vafa.laust
átt að fyrirbyggja, að eignin yrði
of dýrt seld. Þetta ákvæði lítur
helst út fyrir, að ekki nái tilgangi
sínum sökum þess, að fasteigna-
matið síðasta eins og frá því er
gengið af matsmönnum í a. m. k.
sumum hjeruðunum er of hátt,
til þess að vera mælikvarði þess,
hvað jarðir og húseignir á þeim
eru kaupandi, ef nokkuð er um
það hugsað, hvort búskapurinn á
að geta borið sig. Með þessu er
ekki sagt, að húseignir hafi verið
metnar of hátt, miðað við bygging-
arkostnað þeirra. En við það tel
jeg að matið eigi ekki að miðast
(a. m. k. ekki til að miða við kaup
og sölu), heldur við það, hvert
er notagildi eignarinnar. Hús í
sveit gefa í flestum tilfellum eng-
an arð af sjer, en þau eru nauð-
synleg alveg á sama hátt og klæðn-
aðurinn líkamanum. — Hiis sem
kynnu að vera orðin óþarflega
stór sökum breyttra staðhátta
(fólksfækkunar) eru beinlínis til
kostnaðar líkt og fat sem er of
stórt á líkamann er óþægilegra
það sem sniðið er eftir máli. Það
mun nú óvíða vera, að hús sem
bygð hafa verið á síðari árum,
sjeu óþarflega stór, þó mun það
eiga sjer stað. En þau eru áreið-
anlega of dýr, undantekningarlít-
ið, og þau munu verða, það, nema
önnur og ódýrari byggingaráð-
ferð verði fundin upp. Hvernig
þáð má verða er verk þeirra að
finna út, sem sjerþekkingu hafa
á því sviði. Vonandi er, að það
finnist, því líklega er ekkert atriði,
eitt út af fyrir sig, sveitarbúskap
jafnáríðandi. Ekki þarf að vænta

BltfSng,
alls konar.
mmSSR
Lækjargötu 2.
EGGERT CLAESSEN
hæstarjettannAl*flutaiii>«»mathir
Skrifstofa: Hafnarstnaitl 5.
Sími 871. ViStalstfmi 10—U f. h.
þess, að fólk hjer eftir geti sætt
sig við, að búa í mjög ljelegum
húsakynnum, enda væri sá hugs-
unarháttur að sættá sig við það,
ekki ákjósanlegur.
Þykkvabæ í júní 1932.
Páll Sigurðsson.
Framh.
Ferðasagan dæmalausa.
Margir nrenn, sem ferðast langar
leiðir, rita greinar um ferðalagið.
Oftast hafa þessir menn ferðast til
þess að skemta sjer, skoða og
rannsaka dásemdir skaparans,
sækja ljós og yl til ættingja og
vina, eða færa bæði og sækja fróð-
leik og fagnaðarerindi. Slíkar
ferðaminningar eru oftast annað
hvort, og oft bæði fróðlegar og
skemtilegar.
En — „Ekki bregður mær vana
sínum‘ ‘.
í síðasta tölubláði Tímans hefir
sá — af flestum lágtvirti — fyrv.
dómsmálaráðh. ritað sína. ferða-
sögu. Hún mun vera alveg eins-
dæmi í sinni röð. Með henni hefir
hann reist sjer varanlegan minn-
isvarða, og lýst því vendilega
hvers konar erindi liann átti út um
landið.
Ekki hefir hann farið til þess
aðeins að skemta sjer og vinum
sínum, heldur — eins og það hefir
verið orðað — „til að skemta ^
skrattanum.“
Ekki til þess að skoða fegurð
náttúrunnar og dásama sköpun-
arverkið, heldur til þess að skoða
sín ímynduðu verk og dásama
óráðvendnis og eyðileggingar af-
rek sín.
Ekki til þess að flytja eða sækja
1 jós og yl, heldur myrkur og kulda
haturs og hefnigirni.
Ekki til þess að flytja eða
sækja fróðleik og friðarerindi, —
heldur Gróusögur, níð um and-
.stæðinga og eitur flokksæsinga.
Lesið þessa einsdæma ferðasögu
og athugið vandlega hvort ekki er
satt frá henni sagt.
Enginn skyldi þó búast við því,
að finna nýnæmi í ferðasögunni,
sem hefir dularnafnið: „Er íhaldið
að batna?“
Hún er bara ný útgáfa af flest-
um sjálfshóls og rógburðar lang-
lokum sama manns, og stuttu
póstum hans í sama blaði.
Gagnrýwm*.