Morgunblaðið - 23.02.1933, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
búum, hinsvegar með betri að-
stöðu fyrir framtíðina í lok tíma
bilsins.
Engar líkur virðast vera til að
raforka til ljósa og iðnaðar geti
lækkað meira í verðí með þess-
um orkukaupum en með framhald
andi virkjun Elliðaánna, sem
samkv. framansögðu gefur svig-
rúm fyrir um 30% lækkun frá
núverandi verðlagi. Þessu til
sönnúnar skal vísað í viðaukatil-
boð það, sem hf. Sogsvirkjun jafn
framt hefir gért um það, að taka
að sjer allan rekstul’ Rafmagns-
veitunnar um fyrstu 10 árin eftir
að stöð þeirra við Sogið tekur
til starfa með niðurfærslu á
söluverði rafmagns í bænum, sem
þar er tilgreint. Er hjer set.t til
samanburður 30% niðurfærslu á
verðinu, sem búist er við að fá
megi með framhaldi á virkjun
Elliðaánna:
Náverandi Viöauka- 30')0
verö tilboð lækkun
H.f. Sogs- frá núv.
Rafmagn til ljósa virkjun vcröi
eftir mæli 55 Rafmagn til smá- 45 38.5
vjela 25 Rafmagn til meðal- 20 17.5
stórra vjela 16—8.5 14—5 11.2—6
Fyrir allan almenning í bænum
hefir það langmesta efnalega
þýðingu, að verð á rafmagni til
hjernefndra nota geti lækkað sem
mest, og í því efni er aukníng
virkjunar við Elliðaárnar álit-
legri en orkukaupin.
Verðlagið á því rafínagni, sem
almenningur hefir mesta þörf fyr-
ir, getur því síður en ekki bætt
upp a. m. k. tveggja miljóna halla,
sem Rafmagnsveitan bíður af
orkukaupum móts við Elliðaár-
virkjun á þessum fyrstu 8 árum.
Ekki skapa orkukaupin bætta
aðstöðii eftir þessi 8 ár, móts við
Elliðaárvirkjun. Eins og rjettilega
er tekið fram í skýrslu Rafmagns-
veitunnar, er sú virkjun Sogsins,
sem sölutilboðið' byggist á, aðeins
bráðabirgðaverk, og vantar alla
greinargerð fyrir möguleikum til
aukningar. Auk þess yrði bærinn
eftir þessi fyrstu 8 ár enn um 22
ár bundinn við sölusamninginn,
með því háa verði á orkunni, sem
þar er áskilið. Til frekari skýr-
ingar á því, hve óhagstætt hið
framboðna verð á orkunni er til
frambúðar, skal þetta tekið fram.
Eftir tilboðinu verður bærinn að
borga fyrir hvert árskílówatt upp
að 2500 kw. sem hjer segir:
Ef orkan er notuð að fullu í
alt að 5200 stundir á ári, kr. 169.00
pr. árskw.
Sje orkan fullnotuð í 5800 klst.
á ári kr. 178.60 pr. árskwr.
Og sje sje hún notuð alt árið,
8760 stundir kr. 202.28 pr. árskwr.
• Til samanburðar skal þess get-
ið, að milliþinganefndin í raforku-
málum gerði allítarlega útreikn-
inga á möguleikum fyrir orku-
veitum frá Sogi um nærliggjandi
landshluta. frá stöð, sem jafnframt
ljeti í tje raforku t.il Reykjavíkur.
Eftir tillögum og útreikningum
verkfræðinganna Steingríms Jóns-
sonar og Jakobs Gíslasonar bygði
nefndin alla útreikninga sína á
því, að orkan fengist fyrir kr. 86.00
hvert árskílówatt með ótakmörk-
uðum notkunarrjetti við stöðvar-
vegg hjá Sogi, og gæti þó lækkað,
fyrst niður í 60 kr. og síðar niðui'
í 50 kr. fyrir árskílówatt, með
vaxandi notkun.
6. Tilhöírun mannvirkja sam-
kvæmt áætlun h.f. Sogs-
virkjun.
Vratnsupptakan er ráðgerð á efri
brún Ljósafoss, án þess að gera
þar stýflu í Sogið í fyrstu. Vatn-
inu á að veita inn í skurð, klædd-
an innan með steinsteypu og yfir-
bygðan, 875 metra að lengd, sem
fylgir landslaginu austan Sogsins
niður hjá Syðri-Brú. Þar tekur við
þrýstivatnspípa, 650 metrar að
lengd, niður í orkuverið undir
austurbakka fljótsins rjett neðan
við sjálfan Kistufoss. Lengd vatns
leiðslunnar frá upptökum til orku
vers er þannig 1525 metrar. —
Skurðinum og pípunni er ætlað
að flytja í fyrstu 12 tonn á sek-
úndu, sem svarar til 6000 hestafla
í stöðinni, og ráðgert að nota í
tveim 3000 hestafla vjelasamstæð-
um. Við fyrstu aukningu upp í
9000 hestöfl er svo ráðgert. að
hækka vatnsborðið í skurðinum
með lágri stýflu í Sogið neðan við
inntökuna, svo að hann flytji 18
tenm.sek., leggja nýja þrýstivatns
pípu og bæta við einni vjelasam-
stæðu 3000 hestafla.
Á þessari tilhögun mannvirkja
er einn galli mjög áberandi, og
gétitr auðveldlega orðið til þess,
að ekki þyki fært að nota þessa
tilhögun, eða eiga orkuveitu sína
undir henni. Vatnsdýptin í Sog-
inu rjett ofan við fossinn er ekki
mikil, líklega ekki yfir IV2 metra.
Þarna á að taka vatnið í skurðinn
úr sjálfu yfirborðinu, án þess að
liafa nokkurt uppistöðulón eða
aukna vatnsdýpt. Eftir allri
reynslu við Elliðaárnar og þeirri
vitneskju, sem menn hafa um það,
hvernig straumvötn haga sjer í
snjókomum hjer á landi, má ganga
að því vísu, að í snjókomum verð-
ur mikið af krapi í vatninu, og
það vantar alveg mannvirki, sem
dugað geta til að verjast stýflun
vatnsrenslis í aðfærsluskurði og
])rýstivatnspípu af þeim sökum.
ITið eina, sem dugár til þessa, er
að mynda nægilega djúpt inn-
renslislón með stýflum, helst ekki
grj’nnra en 4 til 5 metra, 0g taka
svo vatnið úr því inn í veitutækin
— ekki úr yfirborðinu, því að þar
situi’ krapið — heldur í sem
mestri dýpt eða sem næst botni
lónsins. Kraptruflanir eru hjer vel
kunnar frá Elliðaárstöðinni, og
heppnaðist ekki að yfirstíga þær
til fulls fyr en inntökustýflan var
orðin um 5 metrar að hæð, og
vatnsdýptin ofan við hana til-
svarandi.
Ekki getur sú lága stýfla, sem
fyrirhuguð er við aukningu úr
6000 upp í 9000 hestöfl bætt, úr
þessu. En ráðgert, er, að ef síðar
yrði hjer aukið upp úr 9000 hest-
öflum, þá yrði gerð stýfla og inn-
rennslislón í hæð við vatnsborð
Úlfljótsvatns, og fengist þá viðun-
andi vatnsdýpi við innrenslið. En
þá verður hinn 875 metra langi
skurður ónothæfur, og verður að
leggja þrýstivatnspípu í hann eða
meðfram honum. Stöðvarhússtæðið
virðist ekki vel valið með tilliti til
slíkrar framtíðaraukningar, og að
neðanverðu er leift nokkru af
fallhæðinni, enda vantar í raun-
inni alla greinargerð um aukningu
þessarar virkjunar upp úr 9000
li*8töflum.
Þótt sleppt sje nauðsynlegum og
kostnaðarsömum lið úr hinum fyr-
irhuguðu mannvirkjum, sem er
stýflan, er þessi 6000 hestafla
virkjun ekki sjerlega ódýr, og
stafar það auðvitað af hinni löngu
leið, sem veita þarf vatninu. Kostn
aðurnn við fyrstu virkjun, 6000
túrbínuhestöfl, ásamt veitu til
Reykjavíkur og spennistöð við
Elliðaár, mun vera áætlaður um
3.5 milj. kr., eða 583 kr, á túrbínu-
hestafl við Sog. Vegna orkutaps á
leiðinni samsvarar þetta um 620
kr. á túrbínuhastafl í stöð við
Elliðaárnar, en eins og áður var
getið verður virkjunarkostnaður
fyrir uæstu 3000 hestöfl þar ein-
ungs 400 kr. á hestafl. Við aukn-
ingu upp í 9000 hestöfl mun vera
áætlað að kostnaðurinn fari upp
í 4.25 milj. kr. eða 472 kr. á túr-
bínuhestafl við Sog, og alls ekki
líklegt að næsta aukning þar á
eftir gæti orðið ódýrari á hvert
hestafl, heldur sennilega dýrari,
því að hún yrði að bera allan
kostnað af stýflu, nýju innrensli,
þrýstivatnspípu 875 metra fyrir
sitt eigið vatn og þessara áður
fengnu 9000 hestafla að aiiki, og
650 metra langa fyrir sitt eigið
vatn eingöngu, auk viðbótar á
stöðvarhúsi og vjelum. Með þeirri
bjTjunarvirkjun, sem tilboðið
byggist á, er með öðrum orðum
ekki svo búið í haginn fyrir fram-
tíðar stækkanir, sem vera þarf og
er þetta annar mjög tilfinnanlegur
galli á allri tilhöguninni.
7. Virkjun Efra-So.^sins.
Upphaflegar tiliögur Ráfmagns-
veitunnar um þessa virkjun bygð-
ust á því, að veita vatninu eftir
jarðgöngum úr Þingvallavatni nið-
ur að stöð við TJlfljótsvatn. Var
verk þetta boðið út í sambandi
við lánsútvegun, en tilboðin, sem
komu, leiddu það í ljós, að þessi
tilhögun er ekki að öllu leyti hent-
ug. Sjerstaklega eru erfiðleikar,
sem ómögulegt er að meta fyrir-
fram, á því að ganga frá vátns-
rensli í jarðgöngin úr Þingvalla-
vatni svo semfyrirliugað var.
Síðan hafa Rafmagnsveitunni
borist uppástungur um virkjun
þessa hluta Sogsins frá einum af
fremstu sjerfræðingum Norðmanna
í fallvatnavirkjun, Chr. F. Gröner
verkfræðing, bygðar á því að
stýfla Sogið skamt fyrir neðan
svonefndan Stekkjarhvamm, og
veita vatninu frá þeirri stýflu að
orkuverinu. Með tilliti til þeirra
uppástungna fjekk svo Rafmagns-
veitan Pálma Hannesson rektor til
þess að gera á síðast.a sumri ítar-
legar jarðfræðislegar athuganir á
þessu svæði. Er skýrsla hans hin
fróðlegasta, og benda athuganir
hans mjög eindregið í þá átt, að
engin vandkvæði munu verða á
stýflugerð á þessum stað.
Eftir uppástungum hr. Gröners
verður Efra-Sogið fullvirkjað með
4 vjelasamstæðum á 7000 liestöfl
eða 5000 kw. hver, samtals 28000
hestöfl. Fyrsta virkjunin er 7000
hestöfl, og tiltölulega dýrust, því
að á hana kemur öll stýflan, en
síðari viðbæturnar verða þá líka
mjög ódýrar á hvert hestafl. —
Kostnaðaráætlanir fylgdu uppá-
stungum hans, og eftir þeim, að
því er orkuverið snertir, og eftir
áætlunum Rafmagnsveitunnar, að
því er snertir leiðslu til Reykja-
ríkur, mundi kostnaðurinn v«rða:
Orku- Leiösla Sam-
veriö og spennl- stöö tals
milj. milj. milj.
kr. kr. kr.
Fyrstu 7000 hest-
öfl = 5000 kw. 3.80 0.95 4.75
Virkjuð 14000 hö.
= 10000 kw. 4.30 1.20 5.50
Fullvirkjað 28000
hö. =•■ 20000 kw. 6.35 2.00 8.35
Nú áætlaði miIUþinganefndin í
raforkumálum að til þess að stand-
ast allan kostnað af relcstri slíks
orkuvers, þar í innifaldar afborg-
anir af lánum, sem jafnframt
nægja þá a. m. k. fyrii; fyrningu,
þyrftu árlegar tekjur að • nema
12% af stofnkostnaði. f fyrstu
vrkjun kostar hvert kw. í stöð-
inni 760 kr., og þá þurfa tekjurn-
ar að vera 12% þar af, eða fram-
leiðslukostnaður á árskwr. við
slöðvai’vegg hjá Sogi verður 91 kr.
20 au. Eft.ir næstu virkjun kostar
hvert. kw. 430 kr., og framleiðslu-
kostnaður fyrir árskw. verður þá
51 kr. 60 au. Og eftir fullnaðar-
virkjun kostar hvert, ltw. aðeins
kr. 317.50, og hvert árskw. við
stöðvarvegg getur þá komist nið-
ur í 38 kr. Þessar tölur sýna að
áætlanir milliþinganefndarinnar
um verðið á orkunni við stöðvar-
vegg í Sogi standast mjög vel
eftir að notkunin er komin nokk-
uð á veg.
Til samanburðar við orkusölu-
tilboðið frá h.f. Sogsvirkjun er
rjett að gera sjer grein fjrir hvað
orkan frá þessari stöð mundi
kosta, látin af hendi úr spenni-
stöð við Elliðaárnar. Kemur þá til
greina bæði orkutapið við flutn-
inginn og 12% árlega af verði
leiðslu og spennistöðvar. Eftir
þeim reikningi yrði verðið fyrir
livert árskflówatt við Elliðaár:
í fyrstu 7000 hestafla
virkjun kr. 122.50
Með virkjuðum 14000
hestöflum kr. 71.00
Með fullvirkjuðum
28000 hestöflum kr. 54.00
Til samanburðar lijer við kost-
ar hvert árskílówatt úr viðbótar-
virkjun Elliðaánna (2000 kw. árs-
lcostn. 65000.(X)) kr. 32.50 og eftir
sölutilboðum h.f. Sogsvirkjun:
Fju’stu 25000 kwr. hvert kr.
169.00 til kr. 202.28 eftir notkun-
artíma. og alt í óvissu um það,
hvort meira verður fáanlegt.
8. Orkukauo eða eigin
virkjun.
Hjer að framan og í skýrslu
Rafmagnsveitunnar hefir verið
gerð grein fyrr því frá ýmsum
hliðum, hversu óhagkvæmt það
væri fyrir bæinn að ganga að fyr-
irliggjandi tilboði um sölu á raf-
orku frá fyrirhuguðu orkuveri h.f.
Sogsvirkjun. Að nokkru leyti ligg
ur þetta í því, að engin virkjun
við Sog getur keppt um verðlag
á orku við aukningu virkjunar-
innar í Elliðaám, það sem hún
nær. Að nokkru liggur þetta í því,
að sú tilhögun virkjunar við Sog-
ið, sem tilboðið byggst á, er að
ýmsu óheppileg. Rekstraröryggi
vantar á fyrstu stigum virkjunar-
innar, og hún er ekki gerð með
ódýrar aukningar í framtíðinni
fyrir augum. Fyrir hvorutveggju
úessu hefir áður verið grein gerð.
En að nokkru byggist þetta á því,
að það er yfir höfuð ekki hag-
ívæmt fyrir bæinn að hverfa frá
þeirri stefnu, »em hingað til hefir
UelðivOtn
og veiðiár á Arnarvatnsheiði og
Tvídægru, eign Miðfirðinga, verða
leigð til stangaveiða 4 næsta
sumri. Tilboð óskast í einstök
vötn eða ár.
Friðrik Arnbjarnargon.
Stóra Ósi,
Skautar
tást i
Veislua G. Zoega.
verið fylgt og áformað að fylgja
framvegis, en hún er sú, að láta
Rafmagnsveituna auka sig áfram
með virkjunum á eigin kostnað.
Að hleypa millimönnum inn sem
eigendum virkjunarinnar og kaupa
af þeim raforkuna verður aldrei
eins hagkvæmt.
Þessari skoðun til stuðnings skai
jeg mi bera saman það verð, sem
h.f. Sogsvirkjun býður bænum, og
þann framleiðslukostnað, sem Raf-
magnsveitan mundi hafa, ef hún
framkvæmdi sjálf hina mnræddu
virkjun.
Kostnaðurinn af 600Ó hestafla
virkjun ásamt leiðslu til Reykja-
víkur og spennistöð við Elliðaá'rn-
ai’ er áætlaðnr 3.5 milj. kr. Ár-
legur í’ekstrarkostnaður 12% þar
af, að meðtöldum afborgunum af
sæmilega hagkvæmu láni, alls 420
þús. kr. árlega. Nú samsvara 6000
hestöfl við Sog 3900 kílúwöttum
úr speunistöð við Elliðaárnar. Ef
virkjunin væri eign bæjarins,
myndi hvert kw. lcosta hann
420.000 : 3900 - kr. 107.62 á ári,
í stað þess að tilboðið hljóðar upp
á minst 169 kr. og alt, að kr.
202.28. Með því að tilboðið áskilur
árlega lágmarksgreiðsln frá bæn-
um að upphæð kr. 422500.00, má
einnig lj'sa niðurstöðunni þannig,
að fyrir þaxi 2500 kílówött, sem
bærinn á að fá, er honum gert
að greiða upphæð, sem nægir fyrir
öllum árlegum kostnaði seljandans
af fjrirtæki sínu, að meðtöldum
vöxtum og afborgunum eða fyrn-
ingu, en svo á seljandi að hafa
eftir 1400 kw. til þess að versla
með til annara — og að einhverju
lc-yti til Reykjavíkur, ef hann tel-
ur sjer það henta — og alt, sem
inn fæst fyrir þessi 1400 kw.
virðist verða hreinn gróði fyrir
seljanda.
Þótt tilboðið yrði lagfært eitt-
hvað, fr.á því, sem nú liggur fyrir,
virðist auðsætt, að fjrir bæjar-
búa, bæjarfjelagið og Rafmagns-
veituna verður það aldrei neinn
búhnvkkur að bleypa þanuig inn
millimanni til þess að selja sjer
orkuna. Þess vegna ber jeg fram
tillögu um það, að bæjarstjórnin
haldi fast við fyrri áform sín, að
lialda áfram að auka Rafmagns-
veitu sína með virkjunum fjrir
reikning bæjarfjelagsins.
Reykjavík, 21. febrúar 1933.
Jón Þorláksson.