Morgunblaðið - 20.08.1933, Qupperneq 3

3Bot0nnWaíii»
Útget.: H.f. Árvakur, Reykjarlk.
Rltstjðrar: Jðn KJartansson.
Valtýr Stefánaaon.
Ritstjðrn og afgreiBsla:
Áusturstræti 8. — Slmi 1600.
Auglýslngastjörl: E. Hafbergr.
AuElÝsincaskrif stofa:
Austurstræti 17. — Slmi 3700.
Heimasimar:
Jðn Kjartansson nr. 3742.
Valtýr Stefánsson nr. 4220.
Árni Óla nr. 3045.
E. Hafberg nr. 3770.
Áskriftagjald:
Innanlands kr. 2.00 & mánutJi.
Utanlands kr. 2.60 6. mánuBL
j t lausasölu 10 aura elntakiö.
20 aura metS Lesbðk.
s ____
Tómthús.
Eins og kunnugt er, héfir all-
amikið verið gert á undaníörnum
irum til þess að bæta húsakynni á
Hólum í Hjaltadal og 'aðra að-
tstöðu til búfræðikenslu.
Einn þátturinn í umönnun Fram
rsóknarflokksins fyrir velferð
'bændaskólans á Hólum, var það,
-er þangað var settur Steingrímur
Steinþórsson sem skólastjóri.
En fljótlega kom það í ljós, að
aðalerindi hans „heim að Hólum“
var það að hann átti að vasast í
-stjómmáliim og snúa Skagfirðing-
'Um til fylgis við Hrafna Flóka
pólitík Hrifluliðsins.
Nú bafa Skagfirðingar, sem
kunnugt er, snúið baki við þing-
manniimm Steingrími. • En minna
hefir á því borið, að fullkomnara
■ev fráhvarfið frá honum sem skóla
stjóra. í fyri-a voru áhöld um ]iað
hvort fleiri voru kennarar eða
nemendur. Allir ]>eir nemendur
útskrifuðust í vor.
Þegar síðast frjettist ,að norð-
• an liafði enginn nemandi sótt um
skólavist í ár, svo hinn fyrver-
andi þingmaður er orðinn eins
konar „tómthúsmaður" í bænda-
skólanum.
f fyrra vor var skólabúið mat-
arlaust er gesti bar ]>ar að garði,
•svo frægt er að endemum. Nú hafa
menn auðsjáanlega gefið upp alla
von að meira sje um hina and-
legu fæðu hjá þessum fyrsta tómt-
húsmanni í íslenskri skólasögu.
lindbergh
í gær voru þau lúndberghs-
hjónin í árdegisboði foringjans á
'Fyllu, Grandjean, en seinnípartinn
i boði lijá sendiherra Dana.
Vjelamaður á Jelling vann að
því í gær, að atlniga flugvjel Lind-
berghs. Hún var ekki tekin í
skipið.
Er búist við, að Jelling fari
hjeðan á morgun vestur um haf.
Um flug Lindberghs h.jeðan er
'óákveðið.
---*» w •*»"•--
Skriðuhlaup í Siglufirði.
Siglufirði, 19. ágúst. FB.
Kl. 1 í dag fjell aurskriða sunn-
:an við Búðarhólana hjer i bænum
og fram í sjó. Bar hún aur og
möl umhverfis allmörg liús og
rann inn í kjallara á tveimur stöð-
lun og eitt sjóhúsanna neðan við
bakkann, en olli engum stórskemd-
lun. Fiskur allmikill var þarna í
húsunum, en skriðan og vatns-
ílnumurinn komst ]iar ekki inn.
Kveðja
frá ríkiserfingja.
Svohljóðandi kveðju sendi rík-
iserfingi er hann steig á skipsfjöl:
Um leið og jeg kveð ísland
sendi jeg íslensku ríkisstjórninni
og íslensku þjóðinni hjartanlegar
þakkir fyrir alúðlegar móttökur
og fyrir alla þá ástúð, sem jeg
hefi notið hjer á landi. Það hefir
verið mjer sjerstök gleði að kynn-
ast nánar landi og þjóð og jeg
bið vkkur öll vera þess fullviss, að
fsland og Islendingar standa nú
nær hjarta mínu en nokkru sinni
áður.
Jeg árna Íslandi og íslensku þjóð
inni allra heilla, gagns og gæfu.
Friðrik ríkiserfingi.
•••• ^ @» •—
Skærurnar í írlandi.
Dublin, 18. ágúst
United Press. FB.
Ríkisstjórnin hefir aðvarað þjóð
varnarlið O’Duffins, eða bláa lið-
ið svokallaða, að það verði komið
í i’eg fyrir það með valdi, ef það
geri tilraun til þess að fara í
kröfugöngur á morgun.
-------------------
Franskl lelðanpurinn
tll Scoresbysund.
Franslca herskipið Pollux kom
liingað í fyrradag með vísinda-
menn þá, sem í vetur hafa verið ú.
rannsóknastöð Frakka"í Scoresby-
sund, en sá leiðangur var, sem
kunnugt er, gerður út, í sambandi
vi ð No rðurhve 1 srannsóknirnar.
Alls voru þeir 15 á rannsókna-
stöð Jiessari. Foringi þeirra er sjó-
liðsforingi Habert. Douguet sjó-
liðsforingi annaðist rannsóknir á
loftskeytatruflunum, en Auzann-
eau annaðist veðnrfræðina. Dr.
M. A. Dauvillier annaðist rann-
sóknir á norðurljósum og raf-
magni lofts, M. J. Rotlie rannsak-
aði jarðgeisla og segulmagn, en
M. Tcberniakofsky rannsakaði
dýralíf.
Morgunblaðið bafði í gær tal af
foringja leiðangursins, Habert. —
Hann hefir komið hingað áður.
Hann 1 jet heldur illa yfir veðrátt-
unni þar norður frá í vetur, og
einkum þótti honum all storma-
samt. I 20 daga í janúar mældu
þeir 20 metra vindhraða, og þar
vfir, en hæsti vindhraði sem þeir
mældu var 37 metrar á sek. Mesta1
frost var 38° á Celsius.
Hlákubloti kom aðeins tvisvar
í vetur, þangað til í apríl. Þá
hlánaði fyrir alvöru.
Loftskevtasamband höfðu þeir
með eigin stöð sinni í allan vetur.
Nú eru um 120 Eskimóar í
Seoresbysund og þar í nágrenninu.
A sleðum fóru þeir til móts við
dr. Lauge Kocli, er hann kom þar
inn í fjörðinn í sumar.
Ríkiseriingi
lagði af stað heimleiðis með ís-
landi í gærkvöldi kl. 8. Margt
fólk var á hafnarbakkanum. Karla
kór K. F. IT. M. söng „Ó. Guð
vors lands“. Mannfjöldinn hi’óp-
aði húrra.
MORGUNELAÐIÐ
§por í
Jeg sá nýlega í blöðum hjer, að
áskorun hefir komið fram um það
í bæjarstjórninni að bærinn nú
þegar tæki 100 menn í svonefnda'
atvinnubótavinnu.
Svo sem kunnugt er liefir Reykja,
víliurbær varið hundruðum þús-
unda króua síðustu árin til svo
kallaðrar atvinnubótavinnu. Skal
ekki efast um nauðsyn þess, því
allir þurfa' og eiga að hafa eitt-
livað að gera til þess að geta lifað.
Hitt er athugunarverðara, hvað
eru þessir menn látnir gera, og
livaða yerðmæti fær bærinn fyrir
alla þessa vinnu sem hann kaupir?
Það er óneitanlega alvörumál ef
bærinn kaupir árlega vinnu fyrir1
liundruð þúsunda króna sem lítils
eða einskis virði er, en því miður
mun þetta vera tilfellið. Þarf ekki
annað en benda á grjótvinnuna,
þar fær bærinn vissulega lítið fyr-
ir hvert dagsverkið, og það þótt
hann okri á seldu grjóti og möl.
Enn minna fæst þó fyrir dags-
verkið AÚð snjómoksturinn.
Minnist jeg þess í fyrravetur, að
í asahláku sáust tugir manna vera
með skóflum að moka snjó af göt-
unum, og stóðu þar bílar, líklega'
fyrir 4.50 um klukkutímann og
biðu meðan mokað var á þá. Síðan
keyrðu bílarnir niður á stein-
bryggju, þar stóð hópur mamia til
þess að moka af þeim snjónum í
sjóinn.
Allur þessi mannfjöldi mokaði
anðvitað ekki nema nokkra faðma
af einni götunni þann daginn. —
Næsta morgun hafði rigningin
tekið allan snjó burtu úr bænum,
svo að framhald gat ekki orðið á
þeirri atvinnubótavmnu!
Arðinn eða verðmæti slíkrar
vinnu geta allir reiknað. Slík ráðs-
menska hlýtur að hefna sín, og
hún kemur niður á ölltím bæjar-
búum.
Fleira þessu líkt mætti benda á,
en þetta nægir til þess að sýna að
hjer er þörf umbóta.
Svo sem jeg áður hefi minst á í
blaðagreinum er sií sorglega saga
að gerast hjer í hænum, að höfuð-
ivinnúvegur bæjarins, útgerðin,
er að ganga til þurðar, } stað þess,
að hún þyrfti að aukast, a.ð minsta
kosti í hlutfalli við íbúatöluna.
Allir skynsamlega hugsandi menn
viðnrkenna að þetta er höfuðógæfa
fj rir þennan bæ, meðan ekki rísa
upp aðrar atvinnugreinar sem kom
ið gætu í stað útvegsins. Það er
því ein liin mesta nauðsyn fyrir
''æinn að gera eitthvað til þess að
hlynna að fiskiflotanum, og gera
bæinn aðgengilegri fyrir hann,
ella er liætta á því að hann smám-
saman sópist alveg burtu, og verð
jeg að álíta það hina mestu hörm-
nng.
Fleiri orðum þarf ekki að fara
nin þetta mál hjer, því það er
öllum augljóst.
Jeg hefi nú með fám orðum
drepið á tvö stórmá.1, sem forráða-
mönnum bæjarins ber skylda til
að leysa á sem bestan hátt að
kostur er á, sem sje þetta:
L Bæjarstjórn verður að sjá um
að fvrir þau lmndruð þúsnnda.
króna sem hún árlega ver af
áltina.
bæjarins fje til kaupa á at-
vinnubötavinnu fái bærinn
sem allra mest verðmæti, og
jafnframt að verja þeim verð-
mætum til þess að skapa var-
anlega arðberandi framtíðar-
atvinnu fyrir atvinnuleys-
ingja bæjarins.
2. Það er hænum lífsnauðsyn að
ekki sje farið svo illa með út-
gerðina, sem hann raunveru-
lega lifir á, að hún yfirgefi
bæinn, og liverfi til annara
landshluta þar sem hún á
hægra uppdráttar.
. Hjer er virkilega alvara á ferð-
um, og eitthvað bogið við, því við
erum hjer með fjölda af atvinnu-
lausu fólki sem bænum er stór
hyrði að, og hinsvegar erum við
að missa atvinnutækin okkar burtu
úr bænum.
Eftir að hafa hugsað þessi mál
nokkuð, sje jeg ekki betur en að
setja megi þau í nokkurt samband
hvort við annað, og vil leyfa mjer
að koma lijer fram með tillögur
þar að lútandi, og eru þær þessar:
a) Reykjavíkurbær byrji nú þeg-
ar í haust á því að reisa síld-
arverksmiðju á Reykjarfirði
(eða öðrum hentugri stað ef
til er) og skulu fyrst og
fr.emst atvinnulausir Reykvík-
ingar hafa við það atvinnu.
Skal verksmiðjan vera eign
Reykjavíkur, og rekin á svip-
aðan hátt og Síldarverksmiðja
ríkisins á Siglufirði. Verkinu
skal hraða svo, að verksmiðj-
an sje, ef kostur er, tilbúin
tíl reksturs næsta síldveiða-
tímabil.
b) Fiskiskip, sem heima eiga í
Reykjavík, skulu jafnan eiga
forgangsrjett til aflasölu í
verksmiðjuna. Skal þeim
greitt út á aflann áætlað verð.
þó ekki hærra en það, að telja
megi örugt að verksmiðju-
reksturinn verði hallalaus fyr
ir bæinn. Verði afgangur þeg-
ar reikningar eru uppgerðir,
skal það greitt síldareigend
um sem uppbót.
c) Atvinnulausir menn í Reykja-
vík á hverjum tíma hafi jafn-
an forgangsrjett til atvinnu
við verksmiðjuna, eftir því
sem við verður komið og fært
þykir.
Skal jeg nú leitast við að rök-
styðja þessar tillögur mínar ör-
þítið. Er þá fyrst að athuga hvort,
bænum sje kleift að ráðast í fyr-
irtæki þetta fjárhags vegna. Jeg
skil ekki annað en svo sje. Eyrst
og fremst getur hann lagt í það
það af tekjum sínum sem hann
nú árlega ver til at.vinnuhóta-
viunu. í öðru lagi efast jeg ekki
um að auðvelt væri fyrir bæinn
að fá lán erlendis til efnis- og
vjelakaupa, þar sem hann getur
boðið svo góða tryggingu sem full-
komna nýtísku síldarverksmiðju.
Það hefir off áður sýnt sig, að
bærinn hefir getað fengið láin til
miklu óvissari fyrirtækja en þet.ta
myndi verða, og því tel jeg á-
stæðulaust, að halda að fjárskort-
ur þyrfti að verða þessari hug-
mynd að falli.
Með því að láta fyrst og fremst
atvinnulausa menn úr Reykjavík
vinna við byggingu verksmiðjunn-
ar, ætla jeg bænum að slá þrjár
f'lugúr í einu höggi. Sem sje að
bjarga við atviunuleysinu að
nokkrum mun, fá: fult verðmæti
fyrir þá vinnu sem hann kaupir,
og í þriðja lagi leggja undirstöðu
að mikilli árlegri atvinnu fyrir þá
Reykvíkinga sem hennar mest
kunna að þurfa á hverjum tíma,
og bænum ber að sjá fvrir.
Allir sem þekkja til síldveiða
okkar síðast.liðin ár vita, að síldar-
afurðir hafa verið í mjög lágu
verði, hefir því baráttan fyrir til-
véru þeirra manna sem hana hafa
stundað orðið að bvggjast á þvi,
að af'la sem mest til þess að hugs-
anlegt væri að bera eitthvað úr
býtum. Aflinn lief'ir líka síðustu
árin yfirleitt orðið mikill, en sann-
leikurinn er sá. að hann hef'ði
getað orðið miklum mun meiri ef
skipin hefðu ekki orðið að bíða,
stundum í viku í senn, eftir þvi
að losna við fengiun afla í höín.
Þetta endurtekur sig enn í sumar.
Þetta er svo stórt atriði, að það
getur hæglega riðið baggamuninn
um það hvort útgerðin flýtur eða.
selikur. Hitt vita allir að leggist
síklveiðarnar niður hverfur geysi-
mikil atvinna, og ríkissjóður miss-
ir verulegar tekjur.
Reykjavíkurski pin hafa jafnvel,
fremur en nokkur önnur, þá sögu
að segja að þau hafa árlega orðið
fyrir stórtjóni við það að geta
ekki losnað við bræðslusíldarafla
sinn nema með því að liggja í höfn
og bíða, afgreiðslu máske samtals
1 i af öllum síldveiðitímamim íu;-
lega.
Ef hægt væri nú að bjóðai
Reykja víkurskipum upp á for-
gangsrjett til viðskifta i'ið slíka
verksmiðju sem hjer um ræðir, þa
Lt jeg svo á að það væri þeim
stór hlunnindi- Bænnm ætti jafn-
framt óbeinlínis að vera stórgróði
að reisa og reka slíka verksmiðju
sem hjer er nefnd. myndi og brátt
sýna sig, að forgangsrjettur at
vmnulausra manna i Reykjavík til
vinnu við verksmiðjuna yrði bæn-
um drjúgur búbætir frá þvi sem
nú er.
Slík verksmiðja. sem hjer heíir
verið minst á, mætti livorki vera
ófullkomin nje lítil. hún yrði fyrst
pg fremst að vera af fullkomnustu
gerð og það stór, að um liana mun
aði talsvert.
Þá tel jeg og víst, að í kringum
verksmiðjuna myndu fljótlega rísa
upp söltunarstöðvar. því að þar
gætu síldarkaupendur fengið
keypta nýja síld til söltunar. Æt.ti
nú Reykjavíkurbær land kringum
verksmiðjuna tel jeg líklegt, að
hann gæti leigt það til byggingar
söltunarstöðva, og jafnframt hlut-
ast til um að sá viniiukraftur sem
með þyrfti við söltun síldar þar,
yrði fyrst og fremst tekinn úr
hépi þeirra Reykvíkinga sem vinnu
helst. þyrfti með og hænum væri
viðkomandi.
Allar líkur eru þv'í til þess að
við þetta ynnist, allveruleg atvinna
bæði fyrir karla cg komir úr
Reykjavík, og aulaiir möguleikar
fyrir reykvísk síldveiðiskip til
þess að geta stundað lífvænlegar
•áldveiðar. Þetta ætti að geta orð-
ið nokkurs konar „Reykjavíkur-
sel“ þar sem Reykjavík hefði skip
sin og fólk „í seli“ að sumrinu,