Morgunblaðið - 30.09.1933, Blaðsíða 4

ANDBANNINGUR
Spásögn Hannesar Hafsteins.
(Úr ræðu hans á Alþingi 1909, þegar bannlögin voru samþykkt.)
Gáfnaprófið.
Eftír Guðmand Fínnbogason.
Banjiið, sem greiða á atkvæði um
fyrsta vetrardag næstkomandi er, svo
sem* kunnugt er, ekkert algert áfengis-
bann. Þær ástæður, sem færðar hafa ver-
ið til réttlætingar algerðu áfengisbanni,
eiga því ekki hér við, þó að eitthvert vit
hefði í þeim verið — sem aldrei var.
Bannið, sem nú á að greiða atkvæði um,
er bann gegn innflutningi áfengs ö!s, og
vína með meira en 21% styrkleika að
rúmmáli- Af veikari vínum voru sam-
kvæmt síðustu verzlunarskýrslum árið
1930 fluttir inn um 259.300 lítrar. —
Reynslan sýnir, að hver sem viH, getur
drukkið sig blindfullan í slíkum vínum,
og að margir gera það. Aðalmunurinn á
þessum vínum og hinum sterkari drykkj-
um, sem bannaðir eru, er sá, að sterkari
drykkirnir eru fljótvirkari: Það þarf
ekki að drekka jafnmikið af þeim til þess
að verða jafnfullur og af hinum. Þeir
spara því bæði tíma og magarúm þeim,
sem ætla hvort sem er að drekka sig fulla,
og svo þykir morgum þeir betri á bragð-
ið og verður ekki eins bimbult af þeim.
öll hin ægilegu refsiákvæði laganna, sem
banna þessa drykki, virðast því miða að
því, að tefja fyrir þeim mönnum, sem
vilja drekka sig fulla, þemba þá upp og
hafa af þeim ánægjuna af bragðinu. Er
þetta þess virði, sem lagt hefir verið í
sölurnar fyrir það? Úr því á atkvæða-
greiðslan um bannlögin að skera. Og
auðveldara gáfnapróf á þjóðina er erfitt
að hugsa sér. Sýnir ekki reynslan, að þeir,
sem á annað borð vilja drekka sig fulla,
þeir gera það, þrátt fyrir refsiákvæði
bannlaganna, annað hvort á löglega inn-
fluttu vínunum, eða ólöglega innfluttum
sterkari drykkjum, eða í ólöglega brugg-
uðu áfengi, stundum hinum versta ó-
þterra, sem svívirðing er að leggja sér
tll munns! Hófsamleg vínnautn fæst ekki
með þessum bannlögum fremur en skír-
lífi með Stóradómi.
Eg hefi það traust á þjóð vorri, að
hún geti bráðlega lært að hafa vín um
hönd með skynsemd og velsæmi, þegar
burt verður kippt hinu fávíslega bann-
fargani, sem hún illu heilli hefir búið
við síðustu áratugi og spanað hefir
marga til drykkju og lögbrota. Vegurinn
til þessa er ekki að halda fram þeirri of-
stækisfirru, að það sé einhver glæpur
að bragða vín, heldur hinn, að uppala
þann hugsunarhátt hjá ungum og göml-
um, að óhóf í vínnautn sem öðrum nautn-
um sé ógeðslegt og ósamboðið siðuðum
mönnum. Þeir, sem ekki geta neytt víns
í hófi, eiga sjálfs sín og annara vegna
að vera bindindismenn og að meira metn-
ir fyrir. En slíkir menn eiga ekki að
heimta, að allir aðrir, sem öðru vísi eru
gerðir og ekki þurfa þess með, gangi í
bindindi með þeim, fremur en þeir menn,
er heilsu sinnar vegna verða að hafa ann-
að mataræði en aðrir, heimta, að enginn
leggi sér annað til munns en þeir.
Vér vorum komnir vel á veg með skyn-
samlega nautn áfengra drykkja áður en
bannið kom til sögunnar. Árið 1905 ferð-
aðist eg í fræðslueftirlitserindum um
mestan hluta landsins og hitti að máli
flesta presta og barnaskólakennara. Eg
hélt þá meðal annars spurnum fyrir um
drykkjuskap, sérstaklega í sveitunum.
Hann virtist alls staðar nálega alveg horf-
inn úr sögunni. Eg heyrði getið um ein-
stöku gamla menn, sem skvettu í sig einu
sinni eða tvisvar á ári, er þeir fóru í
kaupstað. Annars ekki. Á þremur sveita-
bcimilium fékk eg í staupinu. Og hvergi
sá>bg fullan mann. Þá var það talið ó-
sæmilegt að sjást ofdrukkinn. Það sem
vér höfum getað, ættum vér að geta enn.
Bannhugmyndin.
Eftir Árna Páísson.
(Úr fyrirlestri fluttum 1917.)
Mótspyrna okkar andbanninga
gegn bannlögunum er þá aðallega
sprottin af því, að við höfum rót-
gróna vantrú og megna óbeit á þeirri
meginreglu, sem þau byggjast á. Við
erum sannfærðir um, að ef sú megin-
regla gerir vart við sig á fleiri svið-
um, þá sé úti um allt einstaklings-
frelsi hér á landi, og við getum eigi
séð neina skynsamlega ástæðu til þess
að henni verði eigi víðar beitt en í
áfengismálinu. Þeir sem á annað borð
eru bannlagahugmyndinni hlyntir,
geta þó ekki neitað, að úr því að slíkt
einstakt hjálpræði er að henni, þegar
henni er beitt gegn vínnautninni, þá
ætti þó að mega grípa til hennar oftar
og víðar, t. d. gegn tóbaksnautn og
misbrúkun prentfrelsis. — En þó full
trygging væri fyrir því, að bannpóli-
tíkinni væri haldið svo í skefjum, að
hún færði kvíarnar aldrei lengra út,
en hún þegar hefir gert, þá er hún
samt háskalegt frelsi manna og frið-
samlegri sambúð borgaranna í land-
inu. Eg skal nú leitast við að gera
grein fyrir, við hvað eg á með þeim
orðum.
Þegar Pelopsskagaófriðurinn hafði
staðið í eitt ár, hélt Perikles, — hinn
sjálfkjörni foringi Aþenumanna, —
minningarræðu um þá menn, sem fall-
ið höfðu í ófriðnum á þessu fyrsta ári.
Þessi ræða hins mikla málsnillings og
stjórnmálamanns varð þó aðallega eld-
heit eggjunarræða til þeirra, sem eftir
lifðu. Hann minnti þá á, hve mikið
þeir ættu í húfi, hve glæsilegum
þroska borgarafélag þeirra hefði náð,
hve listir og vísindi væru á háu stigi,
hve stjórnarlög þeirra væru frjálsleg
o. s. frv. — Á einum stað í ræðunni
standa þessi merkilegu orð: „Og eins
og frelsið mótar borgaralegt líf vort að
því er til stjórnarfarsins kemur, þannig
mótar það einnig alla daglega breytni
vora. Vér höfum eigi sívakandi tor-
trygnisaugu hver á öðrum. Vér reið-
umst engum manni, þótt hann í ýms-
um athöfnum sínum fari að eigin
geðþótta, og eigi gerum vér hverir
öðrum þess konar smán, sem minnk-
un er að í augum borgaranna, þótt
eigi hafi hún fjárútlát í för með sér“.
— Þegar eg las þessi orð í fyrsta sinn,
hafði eg heyrt ýmislegt um dýro hinn-
ar fornu Aþenuborgar. En þó held eg
að eg hafi fyrst þá fengið nokkurn
skilning á því, hvernig á því stóð, að
Aþenuborg var vermireitur lista og
vísinda, miðdepill hinnar sterkustu og
glæsilegustu andlegu starfsemi, sem
nokkurn tíma hefir þekkst á þessari
jörð. Það hefir tæpast verið hið stjórnar-
farslega frelsið, sem skapaði hina veg-
legu sögu Aþenuborgar, heldur þetta
frjálslyndi, sem Perikles talar um, það
frjálslyndi sem er umburðarlyndi, af
því að það er sprottið af djúpum skiln-
ingi á mannlegu eðli. Það var virðing
Aþenumanna fyrir einstaklingsfrelsinu,
sem gerði borg þeirra að griðastað alls
hins bezta og göfugasta, sem þá var
til í hinum gríska heimi.
Mikilsvirtu bannmenn! ,,Vér höfum
ekki sívakandi tortrygnisaugu hverir
á öðrum“. Eg er ákveðinn og eindreg-
inn mótstöðumaður bannlaganna með-
al annars vegna þess, að eg á ekki
heitari ósk heldur en að Islendingar
gætu einhvern tíma með góðri sam-
visku tekið sér í munn orð Perikless.
Hvenær sem sú stund kemur, þá
verða Islendingar orðnir hámentuð
Eg fæ ekki séð, að á hinni löngu, strjál-
byggðu strandlengju vorri sé unt að hafa
nokkurt markvert eftirlit með því, að
ekkert áfengi flytjist inn í landið. Til
þess þyrfti mörg hundruð sinnum meira
lögreglueftirlit en vér nú getum áskipað
og við þeim kostnaði mætti landssjóður
ekki. Og hversu góð, sem lögreglan væri,
þá mætti allt af búast við sífelldum brot-
um á lögum eins og þeim, sem þetta frum-
varp fer fram á. Það er að vísu ekki
unt að skýrskota í þessu efni beint til
reynslu annarra landa, því að lög eins og
þetta, eru óþekkt alls staðar um víða ver-
öld, þau eru eins dæmi, sérstök í sinni
röð. En alls staðar í siðuðum löndum,
þar sem reynt hefir verið að beita laga-
þvingun í þá átt að hefta áfengisnautn,
hefir það komið í ljós, að lögin ná ekki
tilgangi sínum, að þeim er traðkað leynt
og ljóst, yfirhylming, yfirdrepsskapur
og alls konar undanbrögð þrífast, vitni
muna ekki, lögreglumenn sjá ekki,
dómarar skilja ekki og gróðavonir upp-
Ijóstursmanna og mútuþega togast á. Að
slíkri niðurstöðu komst nefnd sú, sem
sett var í Bandaríkjunum fyrir nokkr-
um árum til þess að rannsaka áhrif bann-
laga eða takmörkunarlaga er þar höfðu
verið sett í ýmsum ríkjum, og er hún
eigi glæsileg. Það er naumast efi á því,
að líkt mundi ekki síður verða uppi á
teningnum hjá oss, ef vér færum að sam-
þykkja slík lög sem þau, er hér eru á ferð-
inni. — Þau mundu framkalla lagabrot
á lagabrot ofan, og stjórnarvöldin vera
alveg máttlaus til þess að halda lögunum
í heiðri og fylgja þeim fram. En að hafa
í landi lög, sem gefa tilefni til sífelldra,
daglegra lagabrota, sem ekki er hægt að
hafa hemil á, er og verður siðspillandi
og eitur fyrir hugsunarhátt þjóðarinn-
ar. — Það er þessara laga siðferðisleg
fylgja og væri þá illa.
þjóð. En bannlögin ykkar, þau ófrið-
helga „privat“-líf manna, þau setja
einn borgarann til höfuðs öðrum, þau
segja þeim að „hafa sívakandi tor-
trygnisaugu hver á öðrum“, og glæða
þar með allan þann ofsóknaranda og
kúgunarlöngun, sem nóg var til af áð-
ur í smásálunum. Það einkennir allvel
þann anda, sem borið hefir fram bann-
lögin, að í hinu fyrsta fáránlega laga-
frumvarpi, sem bannmenn lögðu fyrir
Alþingi, var uppljóstrunarmanni ætl-
að sektarfé hálft til móts við lands-
sjóð. Með öðrum orðum: hér átti að
ala upp heilan herskara af vellaunuð-
um njósnarmönnum. Á dögum Peri-
kless og þó einkum síðar, voru til í
Aþenu menn, sem gerðu það að at-
vinnu sinni, að Ijóstra upp yfirsjónum
náungans. Þeir voru nefndir syko-
fantar, en það orð er nú notað sem
smánaryrði í flestum tungumálum Ev-
rópuþjóðanna.
——«<»>—-—
Saga bannhreyfingarinnar.
Riber-Mohns, ritstjóri í Noregi, hef-
ir lýst henni á þessa leið:
„Saga bannhreyfingarinnar í öllum
löndum er hvarvetna á sömu leið. Hún
byrjar sem bindindismanna hugsjón og
upprunalega er takmarkið að minnka
drykkjuskap og rétta þeim hjálpar-
hönd, sem drykkfelldir eru. Bindindis-
félög eru stofnuð og útbreidd, en síðan
fara þau að blanda pólitík inn í málið.
Það er reynt að fá löggjafarvaldið til
þess að takmarka sölu og veitingar á-
Eg held, að það sé ekki hollt voru fá-
menna þjóðfélagi, að láta hafa sig eins-
og nokkurs konar tilraunadýr, ef svo
mætti að orði kveða. öllum ætti að liggja
heill íslands svo þungt á hjarta, að þeim
ætti að rísa hugur við að tefla hagsmun-
um þess og framtíð út í aðra eins óvissu^.
fyrir tómt hugsjónafum, sem ekki er
nema bóla, sem blæs upp og hjaðnar. Því
það er víst og satt, að eins holl og góð og
sú hreyfing er, að innræta mönnum sið-
gæði, hófstilling og sparneytni, eins óholf
og óeðlileg er hver ofstækis- og öfga-
hreyfing. En slíkar hreyfingar koma allt
af við og við, og ganga yfir löndin eins-
og sóttnæmur sjúkdómur. Það er eins
og þær læsi sig hug úr hug, sýki manir
af manni, en svo smá-hjaðna þær afturr
og eftir verður að eins endurminning sög-
unnar um gauraganginn. Sem dæmi vil
eg að eins nefna galdrabrennuhreyfing-
una. Vér vitum hvernig hún á sínura
tíma gagntók hugi manna og hjörtu, svo
að engir þorðu é móti að mæla. Líki. var
um ýmsar aðrar ofstækisöldur, sem yfir
hafa gengið og aftur horfið, og svo verð-
ur og um bindindisofstækið fyrr eða síð-
ar. — Það er eitt óbrigðult einkenni á
öllum ofstækishreyfingum að þeim fylgir
svo mikil hjartveiki og hræðsla, að f jöldí
manna, sem í hjarta sínu hefir óbeit á
þeim, þorir ekki annað en fylgjast með'
og tjá sig samþykka. Einhvers svipaðs
kennir í aðflutningsbannshreyfingunni
hér, að það mun vera talsverður fjöldí
manna, sem fylgja aðflutningsbanni, af
því að þeir þora ekki annað, halda aðs
hitt verði lagt sér til lasta eða komi sér
í koll á einhvern hátt, eða þá þeir verða.
svo ofurliði bornir af ákefð og ofstæki
hinna trúuðu, að þeir þóra ekki að trúa
rödd sinnar eigin skynsemi og leiðast
blint þó að þeir skilji ekki.
fengra drykkja, láta atkvæðagreiðslu
skera úr því í hverjum bæ eða héraðir
hvortleyfa skulisölu ogveitingu áfeng-
is. Takist þetta, er róið að því öllum ár-
um að koma á héraðabanni (local op-
tion). Eitthvert hérað byrjar og smám
saman bætast fleiri við. Þá er tekið að>
stefna að algerðu aðflutningsbanni og:
auðvitað banni gegn tilbúningi áfengis
í landinu sjálfu. Við hvert. skref á þess-
ari leið hefir ætíð verið þröngvað kosti.
mikils minnihluta, og fyrr eða síðar leið-
ir það til þess að óánægjan brýtst út og
menn reka bannið af höndum sér. Það'
er ekki auðvelt að breyta gömlum vana.
og lifnaðarháttum með einföldu laga-
boði, ekki síst þegar svo stendur á, að-
fjöldi manna er fráhverfur því og skoð-
ar það ólög ein, og þar á ofan mikiIE
gróðavegur að gera þeim til hæfis. Óð-
ar en varir þýtur upp smyglun og heima
bruggun, læknar, lyfsalar, iðnaðar-
menn o. fl. fara ekki ætíð eftir bókstaf
laganna, og allt þetta verður til þess, að
nóg fæst af áfengi, aðallega eldsterk-
um spíritus, stundum eitruðum. Þessa.
sterku, og oft óhollu drykki, drekka
menn síðan í heimahúsum, jafnvel kon-
ur og unglingar. Brennivínið kemst aft-
ur til vegs og valda og þykir hinn bezti
drykkur. Allt er hey í harðindum. —
Fyr eða síðar opnast svo augu manna
fyrir hættu þeirri og spillingu, sem
bannið hefir í för með sér. Og svo er
það numið úr lögum og þjóðin ver á
vegi stödd en hún var fyrir bannið, því
þá var hún að hverfa frá áfenginu".
ísafoldarprentsmiðja h.f.