Morgunblaðið - 23.05.1935, Blaðsíða 4

4
MORGUN BLAÐIÐ
Fimtudaginn 23. maí 1935,
Huert orð fer af siðmenn-
ingu okkar íslenðinga?
Eigum ujer sjálfir þar sök?
Frásöí^n Guðmundar Kambans,
Guðmundur Kamban.
lingum bókleg fræði. Pyrsta mark
mið skólans annarstaðar er að
kenna þeim prúðmannlegt dagfar
— það starf taka allir kennarar
að sjer, hver sem kenslngrein
þeirra annars er} én jeg veit ekki
til að nein áhersla sje lögð á það
hjer.
Ef skólar vorir kendu
prúðmannlegt dagfar —
Ef svo væri, þá hefði þessi kona
áreiðanlega ekki sjeð reykvískan
hótelþjón þerra nefið á ser.viett-
unni eða dauðan fisk liggja í
götubrún fyrir framan Landsbóka-
safnið, eða heyrt sí-gripið til djöf-
uls og helvítis til að gefa hugáun
sinni sjerstaklega þróttmikið form,
eða drukna og jafnvel ódrukna
menn ráðast óboðna inn í sleginn
hóp, eða skóladrengi biðja sjer
sjálfsagðs greiða á götu með orða-
lagi og framkoihu sem mundi á-
reiðanlega skelfa hvern lögreglu-
þjón í London: „Heyrðu, manni
— hvað er klukkan?“
Guðmundur Kamban rithöfund-
ur er nýkominn hingað til bæjar-
ins. Hann hefir dvalið í Englandi
síðastl. ár. Hefir hann alveg ný-
lega lokið við að endurskoða
enska þýðingu á „Skálholti“? en !
])ýðing þessi kemur út bæði í Eng- j
landi og í Ameríku í haust. Hefir '
ensk kona, Miss C. E. Kamsden að ;
nafni, annast þýðinguna. Hún hef-1
ir m. a. þýtt síðustu bækur Sig-
rid Undset á ensku.
Útgefandi bókarinnar í Eng-
landi er Ivor Nicholson & Watsou,
London, eitt af þektustu bóka-
forlögum í Bretlandi. En í Am-
eríku er það bókaforlagið LittleJ
Brown & Co. í Boston, sem gefur
bókina út.
— Jeg er mjög ánægður yfir
því, segir Kamban, er tíðindamað-!
ur blaðsins hitti hann á Hótel
Borg í gær, að jeg hefi fengið svo
víðkunn og merk bókaforlög bæði
í Englandi og Ameríku til þess að
gefa „Skálholt“ út. Meðal stór-
þjóða er mjög erfitt að koma bók-!
um á framfæri svo vel sje, með
því að fá lítil forlög og vanmegn- {
ug til að taka útgáfuna að sjer.'
Erfiðleikar íslenskra rit-
höfunda erlendis.
En? heldur Kamban áfram} erf- j
iðleikar fyrir íslenska rithöfunda
úti í heimi eru margvíslegir. Eitt
meðal annars, hve tómlátir — svo
að jeg stilli orðum mínum í hóf — i
erlendir lesendur eru um íslensk !
i
efni; þau eru þeim að mestu al- j
veg framandi, og þeir hafa að j
minsta kosti engan áhuga á þeir.i;
fyrirfram.
Þar kemur og það til greina, að
innilokunarstefnan sem nú er uppi j
meðal þjóðanna er svo rík, að er-
lendar bókmentir og Hstir hafa
sjálfsagt aldrei átt slíkt undir
högg að sækja sem nú.
En mest svíður fslendingi það,
hve stórþjóðirnar vita enn lítið
um hans land. Almenningur á
Bretlandi, mentaður eða ómentað-
ur, heldur enn í dag, að við Is-
lendingar sjeum Eskimóar eða a.
m. k. þeim nátengdir.
Hvernig er viðkynning er-
lendra manra, er hingað
koma?
— Er ekki unt að breyta þess-
ari skooun með því að leggja á-
herslu á að kynna landið og þjóð-
ina út á við?
— Menn ]íta svo á hjer heima,
segir Kamban. En hvernig er svo
viðkynningin ? íslendingum, sem
heima eru hættir til að veita því
ekki eftirtekt hvernig erlendir
gestir líta á siðmenning þjóðarinn-
ar, skilja það oft ekki, hvernig
margt stingur hjer óþægilega í
augu þeirra.
Hún hætti við að síkrifa
bókina.
Jeg var t. d. samferða enskri
konu hingað til lands lijer um
árið. Hún sagði við mig? að er-
indi sitt hingað væri að skrifa bók
um land og þ.jóð, með það fyrir
augum sjerstaklega að bera blak
af íslendingum, koma umheimin-
um í skilning um, að hjer byggi
siðuð mentaþjóð.
Hún var li.jer nokkra mánuði.
Jeg hitti iiana eftir að hún kom
heim til Englands. Jeg' spurði
hana um erindislokin. Hún svar-
aði, að hún hefði enga bók skrif-
að, og ætlaði sjer ekki að skrifa
hana. Hefði jeg sagt satt og rjett
frá því sem jeg sá og heyrði á ís-
landi, þá hefði jeg ekki unnið því
landi neitt gagn. Jeg kaus því að
segja ekkert .
— Hvað var það^helst sem þessi
ferðakona fyrirhitti og henni þótti
mestur ómenningarvottur ?
— Jeg þekti satt að segja sjálf-
ur ástandið of vel til að þurfa að
spyrja hana sp.jörunum úr. Mark-
mið skóla vorra er því nær ein-
göngp að kenna börnum og ung-
Landið, sem lögbannar
ættarnöf n!
Öll siðmenning er fast form} og
föstu formi kunnum vjer íslend-
ingar yfirleitt nauðalíti] deili á.
Það er t. d. alveg óhætt að full-
yrða, að sú siðleysis-skurn, sem
heimsækjendur eða viðskiftamenn
landsins eiga þegar í byrjun einna
erfiðast með að samræma við það
sem okkur er svo ant um að sje
kallað meningarstig', eru nöfnin
okkar, þetta, að vjer erum nú —
eftir að Mustafa Kemal hefir af-
numið það með lögum á Tyrklandi
síðasta ár — hin eina „siðaða“
þjóð sem heldur áfram að berjast
gegn ættarnöfnum, landssiður,
sem nú að eins ríkir meðal villi-
þjóða og hinna þjóðernishróðugu
Islendinga, en er þó það villi-
mannslegri bjer en nokkun§taðar,
að vjer verndum þessa ómenning
með lögum, afgreiddum á Alþingi
á sama áratugnum sem það helt
þúsund ára afmæli sitt.
Símaskrá Reykj»víkur —
einstæð í heimi.
Voru það ekki einmitt breskir
blaðamenn sem sneru þá hjeðan
heimleiðis með það kröftugasta
áskyn um íslenska menning, að
símaskráin í Reykjavík væri sam-
in eftir upphafsstöfum skírnar
nafnanna!
Þessi smánarlegu þrælalög Al-
þingis eiga í mínum augum á sjer
jafnlítinn rjett eins og ef vjer
vildum leggja á konur vorar og
dætur þá lögskyldu, samþykta í
báðum deildum þingsins, að þær
yrðu að ganga í peysufötum og
skottbúningi, með óklipt hár og
óræstað hörund og neglur.
— Geta fornbókmentirnar ekki
hjálpað til að hrinda af okkur ó-
menningar-orðinu ?
Fornrit vor — skjól horf-
innar dýrðar.
— Þjer snertið hjer við atriði,
svarar Kamban, sem mikils væri
um vert, að farið væri að skilja
rjettara og almennara með þjóð
vorri en nú er gert. Það er óhugs-
andr að nokkurt land geti fengið
gullaldar-bókmentir sínar hamr-
aðar rækilegar og lengur inn í
fleiri miljónir heila en Grikkland
hefir fengið. En hvað hefir það
hjálpað Grikkjum vorra daga?
Ef Grikkir eða íslendingar sem
nú lifa fá það orð á sig að vera
ekki sem skilvísastir fjárreiðu-
menn, þá stendur jafnvel háment-
uðustu viðskiftamönnum þeirra
erlendis nákvæmlega á sama þó
að Sofokies hafi skrifað Antigone
eða Snorri Sturluson Heims-
kringlu. Það getur ekki einu
sinni greitt götu neins grísks
dramatista eða íslensks sagnfræð-
ings, hvað þá manna í öðrum at-
vinnúgreinum.
Hvernig Norðmenn fóru
að.
Nei( engin þjóð getur lifað í
skjóli horfinnar dýrðar. Og þetta
held jeg að Norðmenn t. d. hafi
skilið einna manna best. Þeim
tókst að snúa þessu alveg við. Þeir
eignuðust rithöfunda, málara,
komponista, myndhöggvara ,sem
urðu þeim meira virði en allar okk-
ar íslendingasögur hafa orðið okk-
ur. Þeir byrjuðu að vísu með því
að lítilsvirða mestu menn sína og
jafnvel ofsækja þá, eins og Björn-
son og Jbsen.
Það var sjálfsagt nokkuð fyrir
baráttu sína heima fyrir, að Hen-
rik Ibsen var orðinn 52 ára áður
hann náði verulegri fótfestu í
þýskum leikhúsheimi. En þá höfðu
Norðmenn þó árum saman greitt
honum árslaun, fyllilega næg til
að ]ifa og skrifa áhyggjulaust, og
.þessum launum, sem hann helt
alla ævi, geta þeir fyrst og fremst
þakkað heimsfrægð hans og í
kjölfar hennar þær miljónir sem
runnið hafa inn í landið, er áður
var óþekt, og nú er í langfremstrr
tölu allra ferðamannalanda.
Sama máli gegnir um Grieg, og
síðan hafa Norðmenn smátt og
smátt lært að meta útverði menn-
ingar sinnar, afreksmenn sína í
bókmentum og listum ekki síst,
meta andleg verðmæti þau er þeir
færa þjóð sinni og meta þá um
leið til peninga, óteprað og ó-
klökkvað, með árangri miklu bein-
harðari myntar hins lifandi lífs
heldur en hægt er að ausa upp úr
gröfum Sofokless og Snorra.
— Hvað er það að yðar dómi,
spyrjum vjer Kamban} sem fyrst
og rækilegast getur breytt áliti
stórþjóðanna á menning okkar?
Róttæk breyting — ef
vjer skiljum vort eigið
tímabil.
Vjer erum svo hepnir, svar-
ar hann, að það tímabil, sem vjer
lifum á, svarar sjálft spurning-
unni. Vjer eigum tU útverði ís-
lenskrar menningar — og vantar
það eitt að skilja það. Það er eins
og sú menningarþrá sem dýpst
hefir legið hjer í landi undir allri
vorri erlendu kúgun hafi alt í
einu hitt á óskastundina, um leið
og kúgunin hvarf. Pyrir þrem ára-
tugum kunni varla nokkur íslensk
höníl að halda á pensli. Nú hafa
risið hjer upp málarar svo tugum
skiftir. En tugina er ekki mest um
vert. Það sem nú er hægt að benda
á er þetta: Vjer eigum að minsta
kosti fjóra eða fimm inálara, tvo
myndhöggvara, tvo eða þrjá rit-
höfunda^ að líkindum tíu lista-
menn alls, sem eru hæfir til að
ganga undir og standast a]þjóð-
legan dóm. Það er tala sem miklu
stærri þjóðir gætu jafnvel öfund-
að okkur af. En enginn getur öf-
undað þessa listamenn. Þeir berj-
ast hver í sínu horni baráttu sem
er svo hugprúð, að hún er fyrir
þær sakir vottur um blindni þjóð-
ar þeirra. Gefið þessum mönnum
kost á að lifa. og starfa, ekki ið
sult og seyru, heldur við mannleg
kjör. Hvað haldið þið ekki að
það myndi fljótt breyta hljómn-
um í nafninu „fsland“, ef mál-
verk og höggmyndir sona þess
væri sýnd um öll menningarlönd}
ef film eða leikrit þéirra gengi
um höfuðborgir heims? Til þess
vantar ekkert nema að þeir geti
komið vöru sinni á markaðinn.
Varan sjálf er til.
Menning og markaður.
Markaður okkar á Spáni og-
ítalíu liefir rýrnað til muna, og
hvort sem það ágerist eða ekki,
getur ekki farið hjá því, að vjer
verðum að víkka framleiðslu okk-
ar og jafnvel snúa henni í annað
horf. Vjer gætum á skömmum
tíma farið að flytja út betra öl en
flestar ef ekki allar aðrar þjóðir,
vjer gætum látið hvannarætnr
ryðja út selleríi af öllum miðdags-
borðum tveggja álfa, vjer eigum
skyr sem hefir það einkenui áð
bragða betur þegar það er búið
til af íslenskri húsfreyju heldur
en það gerir erlendis, þó að upp-
skriftinni sje fylgt út í æsar. En
ef vjer ætlum að selja matvörur
öðrum en fátækasta fólki í Suður-
löndum, er fyrsta skilyrðið það}
að neytendur , hans viti að þær
sjeu búnar til á heilsusaman og
þrifalegan hátt. Til þess þurfum
vjer að breyta því áliti sem vjer
erum í meðal alls þorra hins ment-
aða heims. Það geta listamenn vor-
ir gert best og fljótast — þeir
geta orðið sem stendur okkar
verðmætustu menn .
Berjumst ekki lengur
gegn mannorði sjálfra
vor.
Jeg las lijer í blaði í dag, að
ísland gæti orðið eitt hið helsta
ferðamannaland álfunnar. Það er
laukrjett. Það er svo rjett, að það
er vafasamt, livort ekki mætti veita
hingað ferðamannastraum sem
flytti landinu meira fje en aliur
iðnaður vor til samans, enn sem
komið er.
En það er óhugsandi, fyr en
skólarnir fara að kenna börnum
okkar mannasiði, íslenskar konur
að hætta að láta sjá sig í peysu
og með skott, Alþingi íslands af-
nemur lög sem banna siðaðra
manna nöfn, og framar öllu öðru
— fyr en vjer skiljum hve gíf-
urlega ódýra og áhrifamikla menn-
ingarauglýsing vjer eigum þar
sem listamenn vorir eru, jafnvel
hversu hátt sem vjer þyrftum að
borga verk þeirra.
Ef þjóð vor sjer ekki þetta, á
hún ekki skilið annað orð en af
henni fer. Okkur er í sjálfsvald
sett að hrinda því — ef vjer höf-
um vit á að gera það ekki of
seint.