Morgunblaðið - 14.09.1935, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardaginn 14. sept. 1935,
Hvaða þýðinpu hefir kristin trú 09
kirkjumenning fyrir þjóðfjelagið?
Það gétur engan veginn talist
heppileg leið, til úrlausnar á þeim
vandamálum, sem íslensk þjóð og
stjórnarvöld eiga nú við að stríða,
að ráðast á kirkjuna, með því að
fækka svo prestum, og stækka
svo starfssvið þeirra, að kirkjan
verði gerð óstarfhæf og áhrifa-
laus.
Það hefir verið talsvert um
þetta mikla mál rætt, og nokkuð
ritað. Einkum ytri hlið þess. Og
flestir eru á einu máli um það, að
frumvarp það, er launmaálanefnd
hefir smíðað kirkjunni til handa,
sje fjarstæða. í fyrsta lagi hef-
ir veriig með rökum á það bent,
að launakjör presta yrðu lítið
bættari, og ríkissjóði sparaðist
ekki svo mikið fje; og í þriðja
lagi yrði mjög illa sjeð fyrir mál-
efni kirkjunnar, ef tillögur
nefndarinnar næðu fram að ganga.
Um það þarf ekki að þrátta.
Það liggur opið fyrir, að kirku-
hald og kristni mundi líða undir
lok. Prestum yrði ókleyft að und-
irbúa börn til fermingar. Og áhrif-
in, sem þau fengju af þeirri
hlaupafræðsíu yrði ekki mikil.
Safnaðarlíf dæi út, þó að messað
yrði einu sinni eða tvisvar á
hverri kirkju á ári. Tæplega
meira. Eða hvað mundi Stykkis-
hólmspresturinn messa oft á
Ingjaldshóli, yfir veturinn, svo að
jeg néfni að eins eitt dæmi.
En svo er ætlast til, að prestar
iiytji tvær messur á hverjum
) 'gidegi. Það er fjarstæða. Jeg
1 " prestana sjálfa um að svara
þvý
. !að hefir annars oft verið um
]>:ið rætt, hvort launa eigi
prestastjett landsins viðunan-
iega eða ekki. Og í því felst vit-
anlega það, hvort þeir sjeu þjóð-
inni þarfir menn, eða ekki. Og
þar eiga þeir fyrst og fremst
málstað sjálfir.
Jeg lít svo á, að það sje sjálf-
sagt, að laun þeirra sjeu svo, að
þeir geti lifað af þeim, ekki síður
en aðrir starfsmenn ríkisins. Ekki
eingöngu þeirra vegna, heldur
vegna kristninnar í landinu. Það
þyrfti jafnvel að losa þá við
sveitabúskapinn. Hætta að beita
þeim á grasið, með útiganginum.
Prestsstarfði er svo margþætt og
umfangsmikið, ef það er vel rækt.
En það geta prestar svo best, að
starfssviðið sje ekki of stórt, og
þeir þurfi ekki að vinna einyrkj-
ar á stórum jörðum, eins og nú á
Sjer stað.
Ríkinu ber skylda tíl að vernda
kirkjuna, og sjá henni fyrir nóg-
um starfskröftum. Fjölga kirkj-
um, þar sem þess er þörf, og þess
er þörf sumstaðar. Yeit jeg þess
dæmi að prestur verður að messa
utan kirkju, af því að kirkju
vantar.
Það er sjálfsagt að messað
sje á öllum kirkjum landsins,
hvern einasta helgan dag Annað
er óhæfilegt. Kirkjur eru ekki
reistar til þess að standa tómar,
og ónotaðar' mestalt árið. Heldur
ciga guðsþjónustur að hljóma frá
idrkjunum, hreinum, hlýjum og
vistlegum út um allar bygðir
landsins sem oftast. Fólkið þarf
þess með, jafnvel þó það finni
ekki til þess sjálft, nema að
nokkru leyti. Kirkjurækni og trú-
aráhugi minkar, þegar sjaldan
er messað, en tómlæti og andleg
deyfð kemur í staðinn.
Eldurinn getur ekki haldið á-
fram að brenna, nema iu num sje
veitt eldsneyti við og við. Eldur
andans ekki heldur.
Vel veit jeg að það er hægra
að ávíta landsstjórnina, fyrir
gjörðir hennar ,en stánda í henn-
ar sporum, á erfiðum tímum. En
þess verður þó að krefjast, að
ekki sje hinu besta fómað fyrir
annað, er heldur má missast.
Einnig get jeg mjög vel skilið,
að þegar flokksbundnir þingmenn
starfa að stjórnmálum, með hags-
muni eins lítils stjómmálaflokks
fyrir augum, að þá eiga þeir ekki
ávalt samleið, með hugsjónum,
og kenningu lcirkjunnar. Finnist
hún standa í vegi fyrir gangi mál-
anna, og vilji þess vegna þoka
henni til hliðar svo að áhrifa
hennar gæti minna.
Einu sinni var samþykt á Al-
þingi, þó að langt sje síðan, að þar
sem greindi á um guðs lög og
landslög, þá skyldu guðs lög ráða.
Vera má að leiðtogum þjóðar-
innar sje ekki að öllu leyti ljóst
hvert stefnir andlegum þroska
þjóðarinnar, ef starfi kirkjunnar
verður hnekt með hinni væntan-
legu löggjöf. Líti kann ske nokk-
uð einu auga á hinar ytri fram-
farir, og hinn mikla yfirvöxt, er
átt hefir sjer stað, í þjóðlífi
voru nú um langt skeið.
Kristin kirkja er samvaxin
þjóðlífí voru. Og jeg veit að óhætt
er að segja þjóðinni hjartfólgin,
Enda á íslensk alþýða kirkjunni
ofmikið að þakka, til þess að vilja
nú losna undan áhrifavaldi henn-
ar.
Á hallæris og neyðartímum hef-
ir ávalt verið athvarf að finna í
kristinni trú. og þegar öldur ó-
friðar, og siðleysis gengu yfir
þjóðina, á niðurlægingartímum,
svo að engu var eyrt, var þá í
lengstu lög grið og öryggi að
finna í kirkjunni.
Og nú, alstaðar þar sem ráðist
hefir verið á kirkjuna og starf
hennar lamað, höfum vjer áhrif-
in af því daglega fyrir augum.
Það er hæpið að fullyrða, að
kristin trú og andleg menning sje
sitt hvað. Allar listir og alt, sem
er gott og fagurt á rót sína að
rekja til þeirrar uppsprettu
allrar tilveru er trúin er komin
frá.
1 bestu kvæðum skáldanna, og
fegurstu tónverkum, og pensli
málarans, glitra andlegir geislar
frá hinu eilífa.
Enda hafa bókmentir og listir,
frá því fyrsta þróast í skauti
kirkjunnar.
Jeg sagði hjer að framan, að
vjer íslendingar ættum kirkju
Krists margt og mikið að þakka;
svo mikið, að jeg held að oss
ríði lífið á. Jeg held ag þjóðin
mundi deyja þjóðardauða, ef vjer
ættum nú fyrir höndum að missa
áhrif og vemd kirkjunnar. Og
skal það þó, með sorg játað, að
kirkjumenning vor, stendur ekki á
háu stigi, svo sem vera ætti.
En hvaða þýðingu hefir þá
kristin trú og kirkjumenning fyr-
ir þjóðfjelagið ? Og þá kem jeg að
kjama máls míns.
Sannur óbrjálaður kristindóm-
ur er það eina, er gerir mennina
hæfa til að lifa og starfa. Og taka
öllum viðfangsefnum, eins og vera
ber, með hetjuhmd, drengskap og
þrótti.
Jeg veit ekki neitt annað, sem
gefur lífinu það gildi; og heimtar
og býður mönnum, að leggja ávalt
það besta fram. Það er þetta þrek
og kraftur, sem trúin veitir, sem
vjer getum ekki án verið.
Kristin trú, kenningar hexmar
og siðalögmál er grundvöllur, sem
þjóðfjelag skal byggja á, er vill
lifa athafnaríku menningarlífi. Og
mjer finst vera komið meir, en
mál, fyrir menn og konur þessa
lands, að fara að hugsa í þá átt.
Vel mentuð og sannkristin
þarf íslenska þjóðin að vera. Það
er eina leiðin, sem henni er fær,
út í sjálfstæðisbaráttu sína, á
komandi tímum.
Kristin trú á að vera lifandi
sverð, og skjöldur þjóðarinnar;
eins og hiin hefir ávalt verið. Það
á að vera siguraflið, er leiðir
hana gegn um öll vandamál, og
mótar stjórnmálin, utan lands og
innan.
Oft heyrist nú talað um nýjan
og gamlan tíma, þó vitanlegt sje
að „fortíð og framtíð fljettist
saman“ í óendanlegu áframhaldi.
Einkum var glamrað með þetta
slagorð eftir ófriðinn mikla. Alt
sem gamla tímanum tilheyrði,
menn og menning, átti að líða sem
fyrst undir lok, og gleymast. Og
þá átti líka kristin kirkja að fara
með, í ruslið, svo að hún skygði
ekki á nýfædda tímann. Eða að
minsta kosti að sníða svo upp
kenningar hennar, að þær mót-
mæltu ekki.
En líklega hafa menn aldrei
verið meira vonsviknir, en nú.
Heimsstyrjöldin leiddi í ljós, að
mannkynið stendur ekki eins hátt
að andlegu göfgi, eins og ytri
tækni. Svo að nú standa menn ráð-
viltir, og vilja hverfa niður í
myrkur heiðindóms aftur.
Það er grátleg hugsunarvilla
hjá þjóðum, er alið hafa kynslóð-
ir sínar í næstum 19 aldir, við hina
háleitu kenningu kristinnar trúar.
Áður en vor litla jörð var til,
og fjöll hennar fæddust, var
Sálarfræðingur segir
(rá sjerkennum
Ivars Kreuger.
Dr. P. Bjerre pró-
fessor ritaði bók
um hann frá ssál-
fræðilegu sjónar-
miði.
Ivar Kreuger.
Fyrir samtíðarmenn Ivars
Kreuger, f járglæframannsins
mikla, verður þessi sjerkenni-
legi maður hin mesta ráðgáta.
Þrjú ár eru nú liðin frá dauða
hans. Síðan hann fjell frá hafa
hagfræðingar unnið að því að
Jesiís Kristur í dýrð hjá föðurn-
um, eins og hann vitnar sjálfur.
Kirkja hans hefir starfað frá ei-
lífð, og mun starfa til eilífðar, með
heilögum sigurkrafti. Þar er upp-
spretta lífsins, en ekki í fornum
heiðindómi.
Nú eru að vísu myrkra og
hættutímar. Óvinurinn hamast, og
hefir öll brögð í frammi, eins og
hann búist við að úrslit sjeu í
námd.
En nú er líka, lcirkjan að efl-
ast; og er reiðubúin að koma ör-
vita mannkyni til Iijálpar, og
leysa það úr þeim dróma, er það
sjálft hefir reynt sig í.
Kirkja krists er og verður eld-
stólpinn, sem fer með þjóðunum
í lífsbaráttunni, og lýsir þá best,
er dimma tekur. Einnig nú í yf-
irstandandi heimspólitík, koma á-
hrif hennar í Ijós. Það eru menn
frá best kristnu þjóðunum, sem
nú ganga fram fyrir skjöldu, til
þess að reyna að afstýra vand-
ræðum.
Jeg geri ekki ráð fyrir að tillög-
ur launamálanefndar verði sam-
þyktar, að því er kirkjumálin
snertir. Eða nein ákvörðun tek-
in, er gengur í þá átt aQ draga
úr starfi kirkjunnar. Jeg vil
miklu heldur vona, um Ieið og það
er hjartanleg ósk mín, að hjer
á landi mætti rísa upp blómlegt
safnaðarlíf, að öll alþýða taki
höndum saman við prestana, að
efla kristinfræðslu og guðrækni,
og leggja rækt við að guðsþjón-
ustur verði sem veglegastar. Svo
að kristin kirkja fái óhindrað, að
vinna sitt mikla ætlunarverlc,
landi og lýð til farsældar .
Þá sígur aldrei rökkur heiðin-
dóms og niðurlægingar yfir þjóð
vora.
Kirkjuvinur.
greiða úr hinum miklu fjár-
málaflækjum hans — og ekki
tekist það nærri því að öllu
leyti. En allan þann fjárglæfra-
vef hafði hann svo að segja á
bak við eyrað, og gat sjeð svo-
um, að hann hefði þar alla
þræði í sinni hendi.
Nokkru eftir að hann fjell
frá ritaði merkur sænskur sál-
fræðingur, dr. P. Bjerre bók um
Ivar Kreuger. Hjer um daginn
var dr. Bjerre á ferð í Oslo.
Blaðamaður frá Aftenposten
hafði tal af dr. Bjerre. Talið
barst m. a. að Ivar Kreuger.
Talið barst að tvískiftingu í
eðli manna, hvemig ýmsir virt-
ust hafa mismunandi mann að
geyma.
Einn af þeim mönnum, segir
doktorinn, var Ivar Kreuger.
Hann var ákaflega hjálpsamur
maður annað veifið, og virtist
öllum vilja gott gera. En jafn-
framt var hann harðbrjósta
fjársvikari, er gat reitt menn
inn að skyrtunni, án þess það
virtist fá hið minsta á hann.
Meðan hann var á lífi, var
hann hafinn til. skýjanna og
talið að hann ætti ekkert mis-
jafnt til í fari sínu. En eftir að
hann var fallinn frá hætti mönn
um við að fara út í gagnstæðar
öfgar og halda því fram, að
hann í einu og öllu hefði aldrei
verið annað en svindlari og
glæpamaður.
En í raun og veru var engu
líkara en hann í hegðun sinni
og framkvæmdum væri tvær
eða fleiri ólíkar persónur.
Þegar honum bauð svo við
að horfa var hann siðlaus
(,,umoralsk“), hann hafði ekki
samviskubit af því illa sem hann
gerði, eins og flestir menn hafa.
Þegar jeg vann að rannsókn-
um mínum á manni þessum,
komst jeg að þeirri niðurstöðu,
að hann myndi hafa verið ó-
venjulega tilfinningaláus líkam-
lega.
Og mikið rjett. Tannlæknir,
er hafði gert að tönnum hans,
sagði mjer, að sú hefði sín
reynsla verið.
En þó hann væri þessi glæfra
maður, sem hann var, þá má
ekki gleyma því, að hann gat
líka bygt upp mikil og lífvæn-
leg fyrirtæki. Má þar t. d.
nefna Boliden-námurnar og
Eldspýtnahringinn, fyrirtæki
sem hafa verið endurreist og
nú eru í blóma.
Gaman er, heldur doktorinn
áfram, að athuga gróðaaðferðir
þessa manns. Eitt sinn ætlaði
hann að fá einokun á eldspýt-
um í Frakklandi. En það tókst
ekki. Þá tók hann að sjer að
breyta eldspýtnaiðnaðinum í
Frakklandi. Og það af eld-
spýtum, sem Frakkar gátu ekki
gert, áttu þeir að kaupa í Sví-
þjóð.
En Kreuger líkaði ekki þetta.
Fannst hann ekki fá nægilega
mikið upp úr því. Þá tók hann
það bragð að framleiða það
sem hann kallaði „Luxus“-eld-
spýtur. Það varð mikið gróða-
fyrirtæki.
Hann setti fallega mynd á
eldspýtustokkana. En í stokk-
unum voru ekki nema 40 „lux-
us“-eldspýtur, í stað þess að í