Morgunblaðið - 27.09.1935, Blaðsíða 5

Föstudaginn 27. sept. 1935.
MORGUNBLAÐIÐ
5
Fækkun presta
og afstaða síra Eiríks Helgasonar
Eftir Sigurbjörn Einarsson.
Nú líður naer þeim tíma að frum-
A'arp milliþingauefndar í launa-
málum tem skipun prestakalia
verði tekiS til athugunar á Al-
Jjingi og þar gert út um örlög
þess. Alþingismönnum mun vera
iunnur hugur þjóðarinnar í þessu
máli- Það getur naumast orkað
tvímælis, að það væri meirihluta
þjóðarinnar mjög á móti skapi ef
horfið yrði að því ráði að breyta
skipun prestakalla á þann hátt,
:sem nefndin leggur til. Og þessi
meirihluti er sá hluti þjóðarinnar,
sem málið er skyldast, sá hlutinn,
sem lætur sig kirkju- og kristin-
dómsmálin einhverju skifta og
telur sómasamlegt fyrirkomulag
þeirra mála heyra til þolanlegs
vaðhúnaðar af hálfu hins opinbera.
Pjölmennur kirkjufundur, set-
inn fulltnium safnaða víðsvegar
af landinu, lýsti sig- mjög eindregið
mótfallinn þessum tillögum. í fót-
spor kirkjufundar fetaði síðan
prestastefnan og allir þeir
söfnuðir úti um land, sem
síðar hafa gert samþyktir
í málinu, en þeir eru nú
orðnir æði margir. Og það er ekki
•erfitt að segja, vegna hvers vilji
almennings hnígur svo eindregið
til einnar áttar í þessu máli. Það
byggist á þeirri augljósu stað-
reynd, að löggjöf í samræmi við
jþessar tiHögur, myndi verða kirkju
fslands hið versta skaðræði. Og
íslenskum ahnenningi, þykir það
skifta nokkru máli. Þetta álit á
tillögum launamálanefndar er
sameiginlegt öllum þeim, sem
kirkjunpi unna mest og bestan
hafa skijninghm og- öruggasta
þekkinguna á ætlunarverki hennar
og starfsháttum. Hafi því launa-
málanefnd ætlað að gera kirkj-
unni gagn með þessu frumvarpi,
þá ber að hafa það heldur, sem
kirkjan ætlar sjálf um sitt
eigið gagn, því fremur, sem
öll skynsamleg rqk hníga undir
það, að henni sje betra, að lög-
gjöfin frá 1907 — svo gölluð sem
hún þó er — haldist óbreytt, en
að breytt verði til á þanp hátt,
sein launamálanefnd leggur til.
Hitt er og vandsjeð, livers hagur
það yrði ef breytt yrði til á þenn-
an hátt. Ríkissjóður yrði nokkuð
jafnær að því er virðist. Það verð-
ur því, að vona að Alþingi fari
ekki að samþykkja lög í óþökk
þjóðarinnar, sem koma engum að
gagni en skaða stórlega starfs-
möguleika kirkjunnar. Það ætti
satt að segja að geta fundið sjer
eitthvað þarfara að gera. Bnda
verður ekki sjeð, hvar almenning-
ur hins þingráða íslands á að leita
sjer trausts, hafi Alþingi að engu
jafn eindregin mótmæh sem þessi.
II.
vinafjelög barna. Bru fjelög þessi
stofnuð \í sambandi við barnaskól-
ana þar. Hefir dýraverndunar-
málinu þegar orðið mikdl styrkur
að starfi þeirra. Og þess er að
vænta, að barnakennarar, um land
alt, stofni slík fjelög við skóla
sína. Ekki þarf að kvíða því, að
börnin nni ekki vel slíkum fje-
lagsskap. Þau eru móttækileg fyrir
alt það, sem er göfugt og fagurt.
Þeir fullorðnir, er unna mál-
efninu, þurfa líka að mynda með
sjer fjelagsskap, því að það er
■ ólíkt hvað menn geta betur notið
sín í starfi fyrir hugsjónarmálið,
er þeir eru í fjelagsbundnum sam-
tökum, en hinir, sem utan við
þau standa.
Til allra framkvæmda þarf fjár-
magn; einnig til mannúðai'mála
þarf fje. Meðal annara þjóða
kveður mikið að því, að almenn-
ingur styrki starfsemi dýravernd-
unarinnar f járhagslega. Þar senda
memi, eftir efnum og ástæðum,
til fjelaganna smáar og stórar
fjárhæðir. Sjóðstofnanir og áheit
og minningagjafir tíðkast mjög
erlendis.
Hin síðari ár liefir lítið verið að
því gert að styrkja starf Dýra-
verndunarfjelags íslands á slíkan
hátt. Gleymið því ekki, íslending-
ar, að fjelagið vinnur fyrir fag-
urt og nytsamt mál, sem horfir til
þjóðarheilla. Og þótt nú sjeu
erfiðir tímar, og þröngt fyrir dyr-
um á fjármálasviðinu í landinu,
má ekki dýraverndunarstarfsem-
in á neinn hátt veikjast. Dýra-
verndun er slíkt menningar- og
hagsmunamál fyrir þjóðina, sem
hún ætíð hlýtur að styrkja í orði
og í verki.
^aunmálanefnd á í þessu máli
við að styðjast fylgi eins prests á
öllu landinu, svo vitað sje. Það er
síra Eiríkur Helgason í Bjarna-
nesi.
Fyrstui' allra manna kvað hann
sjer hljóðs um þetta mál og tjáði
sig' fylgjandi prestakallasam-
steypunni, alHöngu áður en tillögur
launamálanefndar voru komnar
fyrir almenningssjónir og er ekld
kunnugt að hann hafi áður látið
kirkjumál verulega til sín taka.
Og nú hefir hann aftur tekið til
máls (í Alþýðubl. 23. ágúst þ. á.)
í tilefni af grein eftir mig í Mbl.’
í vor um fækkun presta og af-
stöðu kirkjunnar. Er auðsætt að
presti finst mikið við liggja að ljá
þessu þrifamáli fylgi sitt, .er hann
leggur sig niður við að láta mjer
„ekki alveg ósvarað“ þrátt fyrir
mitt „fljótfæmisfum“. En skýr-
ingin á þessu lítillæti er sú, að jeg
„virðist vera mjög áhugasamur
ungur maður“. Er það vel og
vonum framar að hann metur á-
hugann.
En sleppum nú öllu gamni. —
Síra Eiríkur Helgasön lætur
þess getið með nokkrum þjósti,
að naumast muni mikið mark á
mjer takandi eftir fullyrðingum
mínum og rökum að dæma. —
Grundvallar hann þennan dóm sinn
á nokkuð augljósum mislestri eða
misskilningi á upphafii greinar
minnar og vona jeg að hann sje
einn um þann skilning. Hvað
rökunum viðvíkur, þá veit jeg vel,
að ekki var „nógu vel“ til þeirra
vandað. Gjarnan hefði jeg viljað
gera betur. En hitt er auðsætt,
að röksemdir mínar hafa reynst
síra Eiríki ofvaxnar, hafi hann
ætlað að hnekkja þeim, því allar
standa þær jafnrjettar eftir á-
ldaup hans. Það er engin fremd í
þessu fyrir mig. Því síður þarf
iað að vera nein tæmandi bending
um gáfnafar síra Eiríks. Minn mál-
staður er góður og augljós, hans
illur og erfiður viðfangs. Það er
alt og sumt. — Annars skýt jeg
pessu til lesendanna.
III.
Síra Eiríkur Helgason tekur
upp röksemdafærslu launamála-
pefnday um hinar bættu sam-
göngur. Hann játar að þekking
hans á staðháttum nái ekki yfir
nema Skaftafellssýslur og Rangár-
vallasýslu austanverða, en telur
sig þó þess um koininn að saka
iá, sem sent liafa andmæli gegn
till. þessum víðsvegar af landinu,
um fleipur, það eð andmælin bygg-
ist ekki á nógu víðtækri staðhátta
lekkingu- Á kirkjufund var þó
saman komið fólk af öllu landinu
— enginn þó úr prestakalli síra
Eiríks —, þar lagði öll þjóðin
saman sína staðhátta-þekkingu og
virðist mjer hæpið og furðu djarf-
legt að telja þvílíkar samþyktir
fleipur eitt og að engn hafandi.
Mjer er nær að halda að þögn
Aiistur-Skaftfellinga sje meiri
markleysa, lýsi ver þeim hug, sem
ieir bera til kirkjunnar og' mann-
viti þeirra yfirleitt.
Nú var það, að því er virðist,
óþarft að taka upp þykkjuna fyr-
ir Rangæinga, enda þarf engan
„fagmann“ til að veita upplýsing-
ar um þær samgöngubætur, sem
þar hafa orðið < á allra síðustu
tímum. Hinsvegar hefir síra Ei-
ríkur gjarna mátt benda á hlið-
stæð dæmi um samgöngubætur
úr Skaftafellssýslum. Myndi það
vera erfiðara viðfaúgs'. Mjer virð-
ist alveg óleyfilegt áð taka Rang-
árvallasýslu austanverða til dæmis
í þessu máli og draga af því
ályktanir um samg'öngubætur á
íslándi, sem rjettlæti hinar víð-
tækustu umbyltingar. En annars
skal ekki frekar út í það farið.
Það, sem mestu máli skiftir er
það, að öll þessi röksemdarleiðsla
launamálanefndar og síra Eiríks
er vægast sagt hæpin. Til hvers eru
samgöngubætur ? Eru þær tak-
mark í sjálfu sjer eða aðeins leiðin
að öðrum takmörkum ? Eiga
þær eklti að vera undirstaða undir
menningarlífið í landinu ? Eða á að
draga saman seglin að því er
snertir hverskonar þrifamál í
rjettu hlutfalli við það, sem skil-
yrðin til þess að vinna að þeim
batna? Eða gildir þessi undarlega
regla, e. t. v. aðeins um kirkju-
og kristindómsmál ?
Víst hefir margt breyst síðan
1907, enginn neitar því. En það
hefir fleira breyst en samgöng-
urnar á fslandi. Það hefir m. a.
eina hlið, sem sjaldan er athuguð:
Hvað var veitt á fjárlögum til
kirkjunnar árið 1907, og hvað
var það mikill hluti af saman-
lögðum útgjöldum ríkisins þá?
Hefir það lilutfall haldist óbreytt?
Jeg hyg-g ekki. Öll þessi ár hefir
kirkjan fengið sinn skamt óbreytt
an — ekki þó umtölulaust — til
þess að leysa af hendi hið þjóð-
hollasta starf, á sama tíma, sem
þjóðarauðurinn margfaldast. Kirkj
an bgr þá byrgðarnar með þjóð-
inni á meðan liagur hennar var
aumastur. Raunirnar voru báðum
sameiginlegar. En þegar sjálfstæð-
ið var fengið og samtímis því liin
margvíslegu tök nútímans á hag-
nýtingu náttúrunnar, þá breytir
um; kirkjan, sem áður sat í önd-
vegi — og sat það vel eftir at-
vikum — verður nú hornreka og
hvers manns bitbein. Öll svið þjóð-
lífsins hafa tekið stakkaskiftum
fyrir aukna fjárhagslega getu,
kirkjan ein hefir staðið í stað.
Prestarnir eru kvaldir á sultar-
launum í erfiðum prestaköllum.
Kirkjuhúsin eru svo úr garði gerð
að fullmikið menningarhneyksli er
að. Og svo er ekki nóg með þetta,
að kirkjan fari varhluta allra
þeirra gæða, sem sjálfstæði þjóð-
arinnar og vaxandi verkleg menn-
ing liafa til vegar komið á Íslandi,
heldur á hún nú beinlínis að
gjalda þessa.
Kirkjan skilaði mannaðri alþýðu
og allmikliim eignum í liendur
hins sjálfstæða íslenska ríkis.
Þessu ríki hefir síðan farist við
kirkjuna eins og óartar-krakka við
góða móður. Það er sagan um
gauksungan, sem etur upp fóstru
sína, undir eins og hann liefir
kjaftinn til þess. Það er ljót saga.
Nei, samgöngubætur og aðrar
verklegar framfarir eiga fyrst og
fremst að verða skilyrði aukinnar
menningar í landinu, aukinna þrifa
í mannfólkinu, því
„uppgróður lýðsins er allra mest
varðandi gróður,
uppgróður landsins er samhliða
þarfur og góður.
(Brynj. Jónsson).
Sv.ona er þetta allsstaðar þar,
sem þjóðlíf er heilbrigt og sá ís-
lendingur, sem djarflegast hefir
dreymt um stórkostleg verkleg
afrek á íslandi, Einar Benedikts-
son, sjer sýnina við Dettifoss,
hvernig fossarnir leggja til ork-
una og þá
„Einn dag rís fallin gulls og
gróðrarsnauð
tii gæfu nýrrar undir sólarblossa
og færir himni hærri, dýrri auð
og hækkar sína vegsemd lífs og
dauð
með nýja turna, háa kirkjukrossa“
Hitt er alt annað mál, þó tekið
sje tillit til breyttra staðhátta-
Það mun vera einróma krafa allra,
sem kirkjunni unna. Hvað er nú
langt síðan núverandi skipun
prestakalla var gerð í Reykjavík
og hvílikar breytingar hafa ekki
orðið þar á staðháttum síðan?
Ekki hefir þó síra Eiríkur og
framfaramenn sömu tegundar ris-
ið upp til þess að fá því breytt td
meira samræmis við breytta stað-
hætti og kringumstæður, nje
styrkja tillögur til bóta á þessu,
sem fram hafa komið. Væri nú
ekki þetta „ágætt dæmi þess, hvað
heimskan er fastheldin á það, að
vilja ekki taka tillit til breyttra
staðhátta, þegar um skipun presta
kalla er að ræða“, svo notuð sjeu
orð síra Eiríks?
Jeg ætla nú að leyfa mjer að
vona, að Alþingi hafi þessar tillög-
ur launamálanefndar að engu,
þrátt fyrir öruggan stuðning síra
Eiríks, og að hann snúi sjer að
öðrum þarfari verkefnum, en að
ljá fylgi sitt þvílíkum málum. En
hins munu margir óska að Alþingi
taki innan skams til meðferðar
kirkjulöggjöfina og beri gæfu til
að gera hana svo úr garði, að
hvorki verði til háðungar því
sjálfu og þjóðinni, nje kirkjunni
misboðið. frh.
Verslunarmál.
Viðskiftaleg viðreisn
i Bandaríkjunum.
Septemberskýrsla National City
Bank ber það með sjer að betri
tímar eru framundan í Bandaríkj-
unum. Afkoma iðnaðárins er
betri en um sama leyti í fyrra,
umsetning í smásölu hefir aukist
og alt virðist benda til þess ai
tregða sú, sem verið hefir í nt-
anríkisverslun sje nú að liverfa-
Alment er litið björtum augum á
hautskauptíðina.
Óróinn, sem skapaðist utan um
viðreisnarlöggjöfina (N- R. 7\..)
virðist einnig vera að hverfa og sá
tími er nú kominn, að iðnaðurinn
getur farið að skifta á nýjuín
vjelum fyrir gamlar, án þess að
óttast tjón af yfirvofandi hruni.
Skýrslan ræðir ítarlega í sam-
bandi við iðnaðinn hinn geysilega
vöxt í byggingaiðnaðinum. Bendir
hún á, að vöxturinn komi fyrst og
fremst á einstaklingsfyrirtækin í
byggingaiðnaðinum, en það sje
einmitt takmarkið að lyfta undir
framtak einstaklingsins og koma
viðskiftalífinn á rjettan kjöl, svo
að fyrirtækin géti staðið ein og
óstudd. Sje því full ástæða til að
fagna núverandi viðskiftaþróun.
Jafnvel baðmullariðnaðurinn,
sem verið hefir vaiidræðabarn
ameríska iðnaðarins fram til
þessa, horfir nú fram á betri
tíma.
Kolaiimflutningur
til íslands.
Kolainnflutningur liingað til
lands nam 156.622 lestum frá
ágústbyrjun í fyrra til jafn-
lengdar í ár.
Þar af voru 126-570 lestir frsj
Englandi eða 80.8%. En í verslup
arsamningi vorum við England er
það tilskilið að vjer flytjum frá
Englandi 77% af kolainnflutningi
vorum.
Pólverjar koma næst Englend-
ingum í kolasölu hingað til lands.
Kaffi og kaffibœtir.
Neysla á kaffi og kaffibæti
nam 7 kg. á mann (meðaltal) 1916
til ’20, en var ekki nema 4 kg.
1886—’90.
Innflutningur hefir verið eitt-
livað lægri á þessum vöruteg.
undanfarin ár, en hinsvegar hefir
síðan 1931, risið upp í landinu
kaffibætisframleiðsla, sem eykst
ört.
Framleiðslan í landinu á kaffi-
bæti, nam 26 þús. kg. árið 1931,
182 þús. kg. árið 1932 og 237 þús.
kg. árið 1933.
Innflutníngur á kaffibæti nam
900 kg. árið 1933.
ölneysla.
Neyslan á öli í landinu hefir
minkað síðan 1931.
Árið 1931 var hún 642 þús.
Htrar, 1932 ekki nema 494 þús.
lítrar og 1933 ekki nema 436 þús.
Htrar.