Morgunblaðið - 03.04.1936, Síða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudaginn 3. apríl 1936,
Hneyksli bfla- og raftækjaeinkasölunnar rakin
FRAMHALD AF ÞRIÐJU SÍÐU.
urði Jónassyni, sje „gersam-
lega óviðunandi".
c) Að , me'ð þessu sje tekinn af
rafeþiunum beinn aðgangur að
hagkvæmum efniskaupum, en
þó verði þeir að bera nokkra
ábyrgð á því, sem þeir nota
og hafa til sölu.
d) Að þetta leiði óhjákvæmilega
til verðhækkunar (með álagn-
ingu o. s. frv.).
e) Að útlendingur sje skipaður
fulltrúi við einkasöluna, starfs-
maður hjá Raftækjaversl. ís-
iands, sem mest sje háð einu
útl. firipa (A.E.G.), sje „frá-
ledt ráðstöfun", sem vekja
myndi andúð og ófrið, er eigi
yrði fyrir sjeð, hverjar afleið-
ingar hefði.
f) Að þeir, greðu þá kröfu, í nafni
stjeftarinnar og viðskiftanna,
að fyrirkomulagið yrði endur-
sköðað og be*tur athugað, áð-
ur en til fullrar framkvæmdar
kæmi', eða henni blátt áfram
frestað.
Þanníg skrifuðu þeir, rafvirkj-
;arnir, er gerst máttu um vita. En
fjármélaráðherra og hans „ráðu-
nautar“ virtu öll rök að vettugi,
— og einkasölunni var deínbt á,
hlífðarlaust.
Þá kgmur til skjalanna, er leið
fram á vorið, framkvæmdanefnd
Rafvirkjasambands íslands (í því
má se^ja að sjeu svo sem allir raf-
virkjanJlándsins); hófst það handa
eftir 'áð einkasalan hafði starfað
um hríð — og allur grunur raf-
virkjanna hafði þegar ræst. Ræddi
framkvæmdanefndin um sumarið
(1935) við fjármálaráðherra um
fraipkvæmd einkasölunnar og fór
fraift á endurbætur á hrnr.i. Og
er kþm fram á haust, sendi ncfnd-
in kvartanir sínar skriflega t'l
ráðijierrans. — Jeg hefi óskað eft-
ir þð fá hjá stjórnarráðinu öll
skjöl og skilríki þessa máls, þau
er jgengið hafa á milli rafvirkj-
anna og ráðuneytisins, en fjár-
máiaráðherra hefir neitað mjer
um, það, enda þótt jeg eigi, sem
þingmaður, fulla heimtingu á að
fá jaðgang að þeim. Munu kunn-
ugijr fara nærri um, hvernig á
þeirri neitun stendur. En afrit af
skjolum þessum höfðú rafvirkj-
arnir áður sent til rafmagnsstjóra,
þaí- eð hann óskaði eftir *að fá að
athuga þau, og fekk jeg síðan að
kynnast þeim á skrifstofu borg-
arstjóra. Þessi gögn eru algerlega
fellandi fyrir fjármálaráðherra og
forstjóra raftækjaeinkasölunnar,
cins og nú mun sýnt verða.
í október 1935 skrifar fram-
kvæmdanefnd Rafvirkjasambands
íns ráðherranum á þá leið:
1. Að forstjórann skorti alla þá
þekkingu, er forstjóra slíks
‘fyrirtækis sje nauðsynleg, og
þar á ofan sje því bætt, að
útlendingurinn sje ekki aðeins
fulltrúi, heldur hafi fengið
hreint prókúru-umboð.
2. Að ráðherrann hefði svikið þa«ð
loforð, er hann hafi gefið raf-
virkjunum (munnlega), að
þeir skyldu ekki þurfa að
„skifta við“ þenna mann, — en
alt hafi einmiitt þurft að fara
um hans hendur.
3. Að allar aðfinslur og bending-
■ar þeirra hefðu reynst full-
komlega á rökum bygðar. —
„Rekstur raftækjaeinkasölunn-
ar“, segir nefndin, „her full-
komin einkenni vanþekkingar
og getuleysis þeirra, er fram-
kvæmdirnar hafa með hönd-
um — og eru mýmörg dæmi
því til sönnunar“.
Ennfremur færa þeir til: Að
tilfinnanlegur vöruskortur hafi
altaf verið hjá einkasölunni frá
því hún tók td starfa, sem alls
ekki stafi af gjaldeyrisskorti, held-
ur af hæfileikaskorti og, van-
þekkingu forstjóranna. Að vöru-
vöndun hafi stórlega hrakað; áð
sumu leyti hafi efnið verið ónot-
hæft og sumt hafi rafmagnseffir-
litið orðið að banna sem ónotandi
til þe'ss, sem skyldi.
Að vöruverð hafi yfirleitt hækk
að, hjá því sem áður var. Að raf-
tækjaeinkasalan fáist ekki til þess
að gefa út verðliíþa, og þurfi því
margt að fara eftir ágiskpn. Að,
naumast sje hægt að fá skrifleg
verðtilboð hjá e'inkasölunni, og
munnleg tilboð sjeu svo á reiki,
að lítt eða ekki verði á þeim bygt.
Og loks að tilraunir rafvirkjanna
til viðskifta við önnur firmu en
AEG. gangi erfiðlega, og eins þó.tt
þýsk firmu sjeU, .— rjett eins og
forstjórarnir leggi alt kapp á inn-
kaup um hendúr AEG (líka á efni,
sem það ekki framleiði sjálft).
Alt sannar þetta o. fl., segir
nefndin, að „forstaða raftækja-
einkasölunnar er óhæf og óviðun-
andi, og til skaða bæði fyrir einka-
söluna og viðskiftamenn hennar“.
Varð því næst krafa hennar f. h.
rafvirkjasambanasins þessi:
1. Að þeir Sigurður Jónasson og
0. Ziegler yrðu tafarlaust
leystir frá þessum störfum;
2. Að önnur viðunandi skipun yrði
gerð á í þessu efni;
3. Að einkasalan — ef þetta ekki
fengist —1 yrði lögð niður! —
Þess skal nú getið, að í þessari
framkvæmdarnefnd rafvirkjasam-
bands íslands eru ekki neinir aula
bárðar, er ekki viti, hvað þeir eru
að fara. Þeir munu og tilheyra
ýmsum stjórnmálaflokkum. Það
eru þessir,- Júlíus Björnsson, Ei-
ríkur Hjartarson, Jón Ormsson
(þessir af hálfu rafvirkjameistar-
anna), Kári Þórðarson, Jón Sveins
son, Ólafur Jónsson (þessir af
hálfu sveina) og, utan Rvíkur:
Enok Helgason Hafnarfirði. Þess-
um mönnum skrifaði fjármálaráð-
herra því næst brjef, 12. nóv. f. á.,
þar sem hann vill að þeir „rök-
styðji“ kvartanir sínar, því að
„ráðamennirnir“, er sökum vóru
bornir, hafa víst tekið fyrir að
neita öllu saman, svo hyggilegt
sem það nú var. Framkvæmdar-
nefndin safnaði þá sönnunargögn-
um fyrir sínu máli — umsögnum
og kærum frá rafvirkjum í Reykja
vík, Hafnarfirði, Akureyri og
Siglufirði — og sendi fjármálarh.
með brjefi 3. desbr. 1935. Skal
nú tilgreint nokkuð af því, sem
þar er að finna.
Úr Reykjavík: Verslun þar hafði
áður pantað ýmsar raftækjavörur
frá firma í Hamborg. Fidltrúi
einkasölunnar gerði tilraun til þess
að ná verðlista þeim, sem verslunin
hafði, en vildi ekki láta frá sje'r;
en svo náði einkasalan númerum
Úr pöntun verslunarinnar og virð-
ist hafa afhent þau AEG. (fleira
kom þar einnig til, vottar versl-
unin). Sama verslun vottar einnig,
að pípur frá raftækjaeinkasölunni
sjeú „svo ljelegar, að þær hefði
tvímælalaust átt að banna“; en
hefði það verið gert, hefðu „stöðv-
ast húsbyggingar í bænum“! Og
fleiri vörur hafa verið svo ljele'gar
frá einkasölunni, að rafmagnseftir
litið bannaði blátt áfram notkun
þeirra, segir þar. Ennfremur, að
mikill og skaðlegur skortur hafi
yej-ið hjá einkasölunni ýmsra
þeirra e'fna, er nauðsynleg voru. —
Önnur raftækjaverslun telur stór-
skaðlegan skort á algengustu efn-
um hjá einkasölunni, og sumt, sem
þún selji, sje svo ljelegt, að banna
hafi orðið notkun þess. Hafi það
eðlilega bak-að mönnum tjón og
erfiðleika ýmiskonar. Einnig, að
verð-álagning sje óhæfileg, móts
við það, sem áður var, og kvartaði
verslunin um það til einkasölunn-
ar. — Eitt rafvirkjiflfirma upp-
lýsir um tilfinnanlegan vöruskort
á fleirum e’fnum, sem aðeins stafi
af vanrækslu og sumt af fávisku.
Hafi af því leitt fjárhagstjón og
vinnutjón. Getur sömuleiðis um
hina gífurlegu verðhækkun, og
tekur pípur frá einkasölunni sem
dæmi um ónothæfar vörur. -—
Raftækjaverslun ein telur mörg
dæmi um óhæfilegan vöruskort.
Vi,tnar til sönnunar um verðhækk-
unina í það, að verslunin hafi
pantað tdtekinn mótor hjá einka-
sölunnni, sem ekki var til, en var
sagður að ætti að kosta 630 kr.,
en slíka vjel hafði verslunin getað
keypt áður fyrir 263 kr.! (Mótor-
inn fje'kst svo loks fyrir 435 kr.).
Ýmislegt fleira er þar og greint
af líku tagi. — Annar vottar
einnig um fleiri hundruð króna
mun á verði á vjelum, sem hækkað
hafi hjá einkasÖlunni. — Rafvirkja
meistari sýnir fram á, hvernig
pípur o. fl. vanti td stórbaga, og
það, sem til er, sje slæmt. Telur
hann afgreiðsluna óviðunandi (og
færir dæmi til). Hið hækkaða...verð
lag sje óskiljanlegt og óskýranlegt
(er hundruðum króna muni ,t. d.
á vjelum). — Rafverslunarfirma
vottar um verðhækkun hjá einka-
sölunni, vöruskort og ónothæfar
vörur. — Rafvirki einn sannar,
hverjum kostnaðarauka það valdi
við húsbyggingar, að óþarfur skort
ur sje' á mjög almennu og venju-
legu efni (telur mörg dæmi). Alls-
konar trafali sje við afgreiðsluna,
og* sem dæmi um verðhækkunina
nefnir hann, að númerakassi átti
að kosta hjá einkasölunni kr. 42.00,
sem hann fjekk þó annarsstaðar,
samtímis fyrir kr, 18.50. — Annar
rafvirki vot,tar um efnisskort til
stórtjóns fyrir vinnubrögðin;
kvartar jafnvel um misrjetti og
litla kurteisi við afgreiðsluna. —
Einn enn vottar um óhæfar vörur
frá raftækjaeinkasölunni, sem
skipað hafi verið að taka úr hús-
um aftur; stundum sje efnið held-
ur ekki til. — 8kal svo Cnduð
skýrslan úr Rvík á því dæmi, að
rafveita bæjarins óskaði eftir því
í júní f. á., að því er skrifað stend
ur í gögnum rafvirkjasambandsins,
að raftækjaeinkasalan hefði til
rafmagnsmæla og Ijeti sig fá verð-
tilboð; það fjekst nú aldrei, en
mælarnir komu — 5—6 mánúðum
seinna!
Úr Hafnarfirði: Rafvirki þar
vottar um, að vantað hafi algengt
efni í marga mánuði, þótt pantað
vreri; pípur ónýtar og óhæfar o.
fl. — Annar telur t. d. „að hann
liafi pantað hjá einkasölunní al-
geng efni í ágúst, en ókomið hafi
það verið í nóvember. Kveður hann
það einnig vera í fyrsta skifti síð-
an 1919, að Ijóskúlur hafi ekki
verið td í heildsölu í landinu.
Frá Akureyri: Raftækjafirma
tilgreinir, að „lóðuð raflagnastál-
rör“ frá einkasölunni sjeu „mjög
slæm“, við beygju „rifni þau eftir
lóðningunni“, enda verði mikið af
þeim ónýtt. „Höfum vjer aldrei
unnið úr svo ljelegu efni“, segja
þeir. Pöntun frá þýsku firma hafi
orðið að ganga gegnum AEG., og
afrit af innkaupsreikningi fjekst
ekki, því að sama AEG. var á
milli (og varð að reikna því „ra-
bat“, stendur skrifað). — Og enn
vottar rafvirki þar (á Akureyri)
'um verðhækkunina, ógreiða af-
greiðslu og að við pöntun hafi
hann fengið frá einkasölunni alt
annað en um var beðið, og verra.
Frá Siglufirði; Rafvirkjameist-
ari þar te'kur dæmi um, að hann
hafi fengið frá raftækjaeinkasöl-
unni alt annað en pantað var, og
er hann kvartaði var svarað, að
hitt hefði ekki verið til; þá pant-
aði hann aftur, en aht fór á sömu
leið! Eitt sinn, er hann ekki fjekk
pantaðar vörur langa leúgi, bað
hann mann í Rvík að reyna að ná
í þær hjá einkasölunni, og kom þá
gamalt „samanskrap", segir hann
Mikið tjón hafi og hlotist af vöru-
skorti og afgreisludrætti (sem hafi
átt sjer stað, þótt lofað væri send-
ingu). Virtist honum allur kostn-
aður miklu hærri en áður, og yfir-
leitt hafi slík viðskifti sem þessi
ekki þekst áður. Alt sje „marg-
falt erfiðara og dýrara“. — Annar
rafvirki tilfærir dæmi um seina
afgreislu og skakka á vörum frá
einkasölunni, sem valdið hafi
miklum erfiðleikum, tjóni og at-
vinnumissi, þar sem ekki fjekst
það, sem no.thæft, var, eða þá
miklu dýrara ’en áður. Lýsir hann
mégnu vantrausti sínu á afgreislu
og stjórn raftækjaeinkasölunnar.
— Rafvirkjafirma telur einkasöl-
ima varla hafa afgreitt eina ein-
ustu pöntun, nema eitthvað vant-
aði eða eitthvað væri skakt. Væri
vörurnar og verri en rafvirkjar
hefðu haft áður (stundum gamalt
,,skrap“), ónothæft eftir rjettum
reglum. Verðið sje og mikið hærra
en frá heildsölum áður — og á-
lagning óviss. — Loks varð raf-
veita kaupstaðarins fyrir því sama
og í Rvík, að verða að bíða fleiri
mánuði eftir afgreislu rafmagns-
mæla.------
Svo mörg eru þau orð.
Þegar svo ráðherra gerir ekkert
enn, skrifar framkvæmdarnefndin
honum 28. desbr. f. á. og krefst
svars við október-brjefinu (þar
sem farið var fram á frávikningu
Sig. Jónassonar og Zieglers). Með
því endaði árið.
Líður svo fram í janúar þ. á.
(1936). Þegar um það leyti, er
eldhúsdagsumræðurnar fóru fram
í Alþingi (í byrjun des. 1935) upp-
lýsistist það, að hr. Sigurði Jónas-
syni, forstjóra, fór að gerast órótt
í starfinu, enda var það álit við-
skiftamanna, að setið væri nú með-
an sætt var; taldi jafnvel sjálfur
fjármálaráðherra, að S. J. „vildi
Iosna“, og hefir ráðherrann sjeð
þann kostinn vænstan, sem ekki
var vonum fyr. — Eftir áramótin
t.ilkyu+i fjármálaráðherrann fram-
kvæmdarnefnd rafvirkjasambands
fslands — reyndar munnlega og
einum og einum (í síma), til þess
að þurfa ekki að sikrifa um það, -
að kröfum þeirra skyldi nú fnll-
nægt þannig:
f fyTsta lagi, að Sig. Jónas-
son færi þegar frá.
í öðru lagi, að Ot Ziegler,
liinn þýski færi á næsta vori
eða sumri.
í þriðja lagi, að lagfæra ætti
ágalla, raftækjaeinkasölunnar
undir forstjórn — Sveius
Ingvarssonar!
i Þetta var . alt og sumt. S: J.
hjelst ekki við starfið hvort sem
var, og því var útlátalaust að lofa
brottför hans. — Hann hefir nú
eins og kunnugt er, verið sendur,
forse*nding til Yesturheims og mun
sú för, sem vafalaust verður lengi
í minnum höfð, sjálfsag.t verða.
ræcld á öðrum vettvangi innan
skamms. — En hin krafa rafvirkj-
anna, um brottv^kning útlendings-
ins, hins lítt vinsæla meðal við-
skiftamanna, var ekki heyrð, held-
ur var henni sle'gið á dreif.
Og nú situr raftækjaeinkasalau
í sömu ófærunni og hún vár í,
þriðja einkasölugreinin, sem
Sveinn þessi Ingvarsson er látinn
liafa undir sjer, og munu við-
skiftamenn geta borið um, hvernig
honum hafi farið farstjórn bifreiða
einkasölunnar og síðan þessarar,
úr hendi. Það hefir nú heyrst,
að hann hafi nýlega, eins og fleiri
verið látinn „sigla“, væntanlega
til hressingar og um leið uppbygg-
ingar fyrir einkasölurnar, en fjár-
málaráðherra kvað í því sambandi
hafa hótað rafvirkjunum því, að
þótt hann væri farinn, þá skyldi
enn einn stjórnargæðingurinn —
sem þeir ekki bera traust til —
verða yfir þetta settur, svo að hver
silkihúfan verði upp af annari.
Nú eT þó ekki því að heilsa, að
breyst hafi neitt ákveðið til hins
betra í framkvæmdum þessarar
einkasölu, raftækja- og bifreiða-
einkasölunnar. Það er viðskifta-
mannanna mál og reynsla, að enn
sje þgtta, eða hafi verið í vetur,
yfirhöfuð í sama ólaginu og var.
Hjá raftækjaeinkasölunni alt dýrt
og álagning af handahófi eins og
var á síðastliðnu ári, vöruskortur
á nauðsynlegum og algengum efn-
um, og vöruvöndunin með sama
hætti, svo iað við liggur, að banna
þurfi notkun á sumum tegundum,
s.em einkasalan le'yfir sjfer að
flytja inn, —v eins og nú er nýtt
dæmi um; hafa rafvirkjar sem sje
með brefi, 26. f. m. farið fram á
það við rafmagnsstjóra, að hann
sæi um, að bönnuð yfði sala og
notkun á pípum þeim, sem keypt-
ar hafa verið inn af fulltrúanum
Ziegler og forstjóranum, Sveini
Ingvarssyni (og ætlaðar eTu í svo-