Morgunblaðið - 09.05.1936, Blaðsíða 4

4
Laugardaginn 9. maí 1936.
MORGUNBLAÐIÐ
—jmw 11 -^nmai
Varnir simanjósnaranna hraktar.
línis ráð fyrir því, að dómsúr-
skurðir um rannsókn og stöðv-
un símskeyta sjeu heimilir.
Enda er það vitanlega í fullu
samræmi við 61. gr. stjórnar-
skrárinnar að svo sje, þar sem
hún heimilar að kyrsetja og
rannsaka brjef og önnur skjöl
samkvæmt dómsúrskurði eða
eftir sjerstakri lagaheimild.
Ennfremur veitir 1. gr. reglu-
gerðarinnar frá 1917 stjórnar-
ráðinu rjett til að láta hætta
símskeytasendingum um skemri
eða lengri tíma á öllum eða ein-
stökum línum, alveg eða að
nokkru leyti, þegar nauðsyn-
legt þykir vegna heilla lands-
ins. Þá hefir símastjómin og
rjett til að hafna eða hamla
sjerhverju einkaskeyti, sem
kann að þykja hættulegt fyrir
öryggi landsins eða verður að
efni til álitið koma í bága við
landslög, almennar reglur og
siðgæði.
Um loftskejrti voru sett á-
kvæði með 1. nr. 82. 1917, en
þar segir í 3. gr., að ráðuneytið
geti bannað öll þráðlaus firð-
viðskifti innan íslenskrar land-
helgi og gert þær ráðstafanir,
er nauðsynlegar þykja til þess
að banninu verði hlýtt. En í
reglugerð nr. 32 1918 um rekst-
ur loftskeytastöðva á íslandi 19.
gr. er ennfremur ákveðið, að
einnig geti ráðuneytið látið hafa
eftirlit með öllum loftskeytum
og látið stöðva þau skeyti, sem
að þess áliti, geta verið skaðleg
velferð landsins. Jafnhliða
þessu gildir svo vitanlega heim-
ildin til að stöðva skeyti og
rannsaka skv. dómsúrskurði,
sbr. 61. gr. stjórnarskrárinnar.
Til viðbótar þessum ákvæðum
til hindrunar því, að loftskeyti
sjeu notuð til lögbrota, koma
svo bráðabirgðalögin til varnar
því, að skipum sje leiðbeint við
ólöglegar fiskveiðar; og er gert
ráð fyrir, að nú eftir þing gangi
í gildi frambúðarlög til hindr-
unar þvílíkum leiðbeiningum.
Svo sem sjá má af þessu eru
nú til ítarleg ákvæði um rjett
stjórnarvaldanna, þar með
dómsvaldsins, til að stöðva og
rannsaka bæði símskeyti og
loftskeyti. Um símtöl gegnir þar
á móti alt. öðru máli. í 1. gr.
reglugerðarinnar frá 1917 er að
vísu sagt, að stjórnarráðið hafi
rjett til að láta hætta símtölum
um skemri eða lengri tíma á
öllum eða einstökum línum, al-
veg eða að nokkru leyti, þegar
nauðsynlegt þykir vegna heilla
landsins. Að þessu leyti gilda
því sömu reglur og um sím-
skeyti, sem er eðlilegt. Eins er
gert ráð fyrir því í 6. gr., að
dómsúrskurður kunni að ganga
um að stöðva beri símtöl milli
tiltekinna manna, og skal þá
veita símtalspöntunum viðtöku,
en símtölin afgreiðast ekki.
Aftur á móti er alls ekki gert
ráð fyrir því, að dómsúrskurð-
ur gangi um hlerun símtala.
Heldur er ekki gert ráð fyrir
hinu, að símastjórnin megi
hafna eða hamla símtali vegna
þess, að það þyki hættulegt fyr-
lr öryggi landsins eða verði að
efni til álitið koma í bága við
landslög, almennar reglur og
siðgæði, svo sem gera má um
símskeyti, skv. 1. gr. Þessi mun-
ur kemur vitanlega af því, að
ekki er hægt að vita hvort ein-
stakt símtal er hættulegt nema
á það sje hlustað, en sú hlustun
er einmitt stranglega bönnuð
í 23. gr.
Gildandi rjettarheimildir ís-
lenskar hafa þannig ítarleg á-
kvæði til þess að koma í veg
fyrir, að síminn sje notaður til
lögbrota. En þar sem þaú heim-
ila bæði rannsókn og stöðvun
símskeyta og loftskeyta, þá
heimila þau einungis stöðvun
símtala en ekki rannsókn
þeirra.
Ástæðurnar fyrir þessum
mun þarf ekki að rekja. Ein-
ungis skal á það bent enn á ný,
að dómsúrskurði um rannsókn
og stöðvun símskeyta má eðli
þeirra samkvæmt ætíð þegar í
stað birta fyrir ákærðum, og
símastjórnin hefir óumdeildan
rjett til að áfrýja þeim þegar
í stað til hæstarjettar. Sama
máli gegnir um stöðvun símtala
milli ákveðinna manna. Skil-
yrði fyrir því, að símhleranirn-
ar fái eðli sínu samkvæmt stað-
ist er þar á móti ekki einungis
það, að mönnum sje neitað um
vitneskju um þá dómsathöfn,
sem gegn þeim er beint, heldur
líka að áfrýjunarrjetturinn sje
tekinn af símastjórninni og öðr-
um þeim, sem hjer eiga hags-
muna að gætá.
Stjórnarvöldunum áður fyrri
hefir verið þessi munur og ann-
ar á rannsókn símskeyta og
símhlerana ljós, og þess vegna
heimila þau hið fyrnefnda en
gera ekki ráð fyrir, að hið síð-
arnefnda eigi sjer stað. En þó
að núverandi stjórnarvöld þyk-
ist ekki sjá þenna mun, er hann
engu að síður óvjefengjanlegur
og þess vegna viðurkenna allir
aðrir en þau, að rjettur til rann-
sókna á símskeytum geti mæta
vel verið fyrir hendi og sje
enda stundum nauðsynlegur, þó
að heimildarlaust sje að hlera
símtöl.
í þessu sambandi er rjett að
minnast á annao atriði, sem sje
það, að því er haldið fram, að
við áfrýjun áfengismála þeirra,
sem búist er við að spretti upp
af páskanjósnum stjórnar-
valdanna, muni það koma
fram, hvorfc hæstirjettur telji
símhleranarjett þann, sem
stjórnarvöldin hafa tekið sjer,
Iögmætan. Því fer fjarri, að
þetta sje rjett, því að það er
viðurkent, að þótt lögreglan
komist að einhverjum sönnun-
argögnum með ólöglegum hætti,
þá er engu að síður heimilt að
nota þau gegn sakborning. Það
er því útilokað, að til fulls fáist
skorið úr ágreiningsefninu með
þessu móti. Fullnaðarúrskurð
um það var ekki hægt að fá
með öðru móti en því, að síma-
málastjóri hefði áfrýjað öðrum
hvorum eðá einhverjum úrskurð
inum þegar í stað. Ef hæsti-
rjettur hefði talið, að sú áfrýj-
un væri óheimil, hefði fengist
sönnun fyrir, að hann væfi
stjórnarvöldunum sammála um
meginkjarna málsins, en með
öðru móti virðist ekki unt að fá
fullnaðarálit hans á málinu.
II.
Þá kem jeg að þeirri rök-
semdinni, að það sjeu leynivín-
salar einir og þeirra vinir, sem
sjeu andvígir símhlerunum. Að
þessu þarf í rauninni ekki að
eyða orðum. Jeg hefi áður sýnt
fram á, að með símhlerunum
var í mesta lagi hægt að sanna,
að líkur væri fyrir ólöglegri vín-
sölu einhverra manna í bænum.
En þær líkur voru fyrir hendi
áður og þurfti ekki að grípa til
þessa ráðs til að útvega þær.
Hinsvegar er það bæði vitað og
viðurkent, að í þetta sinn var
vanrækt, a. m. k. áður en sím-
hleranirnar byrjuðu, að útvega
þau sönnunargögn, sem vant er
að beita í þvílíkum málum. Má
þar ennþá einu sinni benda á,
að langbesta sönnunin auk játn-
ingar er hjer vitanlega vitnis-
burður þeirra, sem hafa verið
viðstaddir áfengissölu. Þá hefði
mátt gera húsleit hjá sakborn-
ingum, athuga vínkaup þeirra,
fylgj’a grunuðum bílum eftir,
stöðva þá og rannsaka o. fl.
Alt þetta mun hafa verið van-
rækt að gera, þó að unt hefði
verið að framkvæma það án
þess að brjóta verulega í bág
við hagsmuni annara en þeirra,
sem sjálfir voru grunaðir um
afbrot. En í stað þessa er grip-
ið til símhlerunar, ráðs, ' sem
hvergi finst heimild fyrir í ís-
lenskum lögum, og þannig óhjá-
kvæmilega hlustað á fullkom-
lega ósaknæm einkasamtöl óá-
kveðins fjölda borgara, um alt
önnur efni en leynivínsölu. Það
þarf sannarlega enga vináttu til
leynivínsala til þess að telja
slíkt athæfi ósæmilegt. Og ó-
sóminn hverfur ekki, þó að
hægt sje að benda á, að úti í
löndum sje stundum talið heim-
ilt að hlera í síma. Enda mun
koma á daginn, að þessi leið til
að Ijóstra upp vínsölubrotum
mun síst happasælli en þær, er
áður hafa verið farnar.
III.
Er þá komið að hvalrekanum
mikla á fjöru hleranamanna,
sem sje því, að þeir þykjast geta
upplýst, að úti í löndum sje
lögreglan ekki síður aðgangs-
frek en hjer og hlusti stundum
á símtöl manna. Það er ákaf-
lega einkenilegt að sjá hina
miklu gleði hlerana-herranna
yfir þessu. Því að þetta er ekk-
ert annað en það, sem sjálfir
ráðherrarnir, Hermann Jónas-
son og Haraldur Guðmundsson,
voru báðir búnir að lýsa yfir
áður. Hermann Jónasson hafði
einmitt hátíðlega tilkynt á Al-
þingi, ao hjer væri um að ræða
,,viðurkendan rjett dómsvalds-
ins í öllum menningarlöndum“.
Með gleði sinni nú sýna þessir
menn, að þeir hafa ekki haft
nein gögn fyrir sjer, er þeir
gáfu þessar fyrri yfirlýsingar,
og að þeir hafa ekki verið alt
of trúaðir á sannindi sinna eig-
in ummæla.
í gleði sinni yfir því, að ráð-
herrarnir tveir hafa þó ekki að
þessu sinni farið með algera
staðleysustafi, virðast hlerana-
menn samt algerlega ófærir um
að meta það, hvaða þýðingu
þessar upplýsingar hafa fyrir
símhleranir hjer á landi.
Áður en út í það verður far-
ið, vil jeg þó taka skýrt fram,
að það er vitanlega fullkomin
ofskynjun hjá málgagni dóms-
málaráðherrans, þegar það full-
yrðir, að jeg hafi sagt, að sím-
hleranir tíðkuðust hvergi nema
hjer á landi. Jeg hefi einmitt
leitt hest minn algerlega hjá
því að ræða um, hver venja
væri erlendis í þessu efni og
ekki sagt eitt einasta orð um,
að símhleranir tíðkuðust hvergi
nema hjer. Kemur það þegar
af því, að jeg hefi ekki haft
næg gögn við hendina til að
gera mjer rökstudda grein fyr-
ir því. Hefi jeg einnig litið svo
á, að þótt það vitanlega hjer
sem ella hafi þýðingu, að
þekkja erlendar rjettarvenjur,
þá gætu þær aldrei skorið úr
um það, hvorki hver íslensk lög
giltu um málið, nje heldur hvað
væri æskilegt að væru lög um
það.
Þetta er enn þá skoðun mín.
Jeg hefi aldrei dregið neinar
dulur á, að þac? er eðlilegt, að
lögreglan leiti allra ráða til að
koma upp afbrotum. Þetta hefi
jeg beinlínis tekið fram sem og
hitt, að mjer dytti ekki í hug að
drótta neinum óhreinum hvöt-
um að lögreglustjóra í þessu
máli. Hinu hefi jeg haldið fram,
að hagsmuni þjóðfjelagsins og
einstakra borgara, um það að
halda símtölum leyndum, yrði
hjer að meta meira en viðleitn-
ina til að afla sannana um hver
hafi framið afbrot. Ekki síst
vegna þess, að eins og hjer á
landi hagar til mun nauðasjald-
an verða hægt að útvega með
hlerun símtala sannanir, sem
ekki má alveg eins afla með
venjulegu móti, sbr. það sem
sagt var um áfengissöluna hjer
að framan. Til stuðnings áliti
mínu hefi jeg bent á, að ekki
er hægt að finna nein íslensk
lagaákvæði, sem heimila sím-
hleranir. Heldur er þvert á móti
gert ráð fyrir því í rjettarregl-
um þeim, sem um símann eru
settar, að þær eigi sjer ekki
stað. Af þessum sökum hefi jeg
talið, að símamálastjóra hafi
borið skylda til að áfrýja þegar
í stað úrskurðum þeim, sem um
þetta hafa gengið. En allir virð-
ast viðurkenna, þó að þeir geri
það af ólíkum ástæðum, að sú
áfrýjun, sem enginn þorir að
halda fram, að hefði verið ólög-
mæt, mundi hafa komið í veg
fyrir hleranirnar.
Þá hefi jeg ennfremur bent
á, að hvað sem liði rjetti stjórn-
arvaldanna alment til símhler-
ana, en um hann mætti deila
þó að jeg teldi hann heimild-
arlausan, þá færi því þó fjarri
að þær væru rjettmætar í þeim
tilfellum, sem mönnum er kunn-
ugt um, að þær hafi farið fram í.
Út frá því sjónarmiði, að
hjer sje um að ræða ólíka hags-
muni, sem hvortveggi hafi
nokkuð til síns máte, getur það
vitanlega ekki komið mjer á
óvart, þó að í þeim löndum,
sem eiga við alt aðra staðhætti
að búa og þar sem lögreglan
hefir gerólíka aðstöðu því, sem
hjer er, bæði til hins verra og
betra að þessu leyti, sje litið
öðruvísi á þetta mál en gera ber
með ísl. staðhætti og íslenskar
rjettarreglur fyrir augum. Þeim
einum, sem aldrei hafa fengist
við samanburð rjettarreglna úr
ýmsum löndum, og jrfirleitt
hafa gefist upp á því, að hugsa
sjálfstætt, getur komið til hug-
ar að binda sig svo við það,
sem sögð er tíska annars staðar
eins og hleranamenn vilja nú
gera.
En hjer við bætist, að þau
gögn, sem hleranamenn hafa
lagt fram fyrir því, að sím-
hleranir væru tíðkaðar erlendis,
eru enn ærið ófullkomin og virð
ast vera þeim til vafasams
gagns. Verður það raunar að
teljast í meira lagi óviðfeldið,
að lögreglustjóri skuli ekki hafa
birt opinberlega bæði um hvað
hann spurði og eins svörin orð-
rjett. Kemur þetta sjerstaklega
til greina um skeyti það, er
hann tjáist hafa fengið frá
Kaúpmannahöfn. En þar virð-
ist lögreglustjóri hafa felt nið-
ur mjög þýðingarmiklar upp-
lýsingar. Þetta herbragð kemur
hleranamönnum þó ekki að
haldi.
Því að ef marka má það,
sem í skeytinu stendur, að
lögreglan þar hafi heimild til
hlustunar símtala á sama hátt
og hún megi rannsaka brjef
samkvæmt úrskurði, þá sannar
skeytið þveröfugt við það, sem
það átti að sanna. Því að skv.
750 gr. rjettarfarslaganna
dönsku sbr. 720. og 721. gr. 2.
tl. y, er einmitt óheimilt að
rjúfa leynd pósts og síma til
rannsóknar brjefa og sím-
skeyta, í áfengissölumálum, og
eru þó refsiákvæði þau, sem
þar eru greind, svipuð því, sem
hjer er í þeim málum. Verður
því ekki betur sjeð, en að lög-
reglustj. hafi sannað, með skeyti
þessu, það, sem jeg hefi haldið
fram, að jafnvel þótt símhler-
anir gætu stundum verið rjett-
lætanlegar í meiri háttar mál-
um, þá væri þó fráleitt að beita
þeim í áfengissölumálum, vegna
þess hve ómerkileg þau væru.
Þegar jeg Ijet þetta álit uppi,
töldu hinir miklu lögvitringar
stjórnarvaldanna, að jeg hefði
gert voðalegan lögfræðilegan
„horror“ og fengu lögreglu-
stjórann til að býsnast opinber-
lega yfir fáfræði minni. Hvort
þeir átta sig nú, þegar þeir
hafa skeyti frá ,,sjálfri“ Dan-
mörku, þar sem hinu sama er
haldið fram um þetta og jeg
hjelt fram þegar í upphafi, er
ekki gott að segja. En óneitan-
lega snúast vopnin við í hönd-
um lögreglustjóra, ef skeyti
hans sanna, að lögregla „mesta
lýðræðislandsins“ telur sjer ó-
heimilt að beita símhlerunum
í einmitt sömu málunum, sem
hafa gefið tilefni til ágreinings-
ins hjer.
Bjarni Benediktsson.