Morgunblaðið - 17.10.1937, Blaðsíða 3

Simnudagur 17. okt. 1937,
MORGUNBLAÐIÐ
3
Afköst
Þættir úr menningar-
sögu Eskifjarðarkaup-
staðar.
Eftir
Bjarna Sigurösson.
Síra Stefán Björnsson prófast-
rrr á Eskifirði skrifar í Nýja
Dagbl. um strigaverksmiðju á
Eskifirði og bjargráð staðarins í
sambandi við hana. Það er víst
full þörf á því, að eitthvað sje
gert til þess að bæta hag manna
á Eskifirði eða það hörmungar-
ástand, sem sá staður er fallinn
S. En vmsum hefði virst það vel
til fallið, að síra Stefán liefði í
fáum dráttum sagt sögu þessa
staðar um leið, og þann þátt, sem
hann og aðrir umbótamenn þar
«iga í viðleitninni að rjetta alt
J)arna við. Sú saga er fróðleg og
verður ágrip af lienni sagt, hjer
í sruttu máli.
Eskifjörður er gamall verslun-
nrstaður. En fámer:4, var þar lengi
fram eftir. Það var Carl D. Tul-
inius og synir hans, sem lögðu
grundvöllinn að framför þessa
staðar. Stórhugur þeirra, atorka
og framkvæmdaþrek komu af
stað fjörkippum í alt athafnalíf
á staðnum. Einkum var það þó
'Thor E. Tulinius, sem átti drýgst-
■an þátt í þessu, með því, meðal
Ænnars, að halda uppi kullkomn-
ustu samgöngum við Austurland
og Norðurland, sem þá voru til
á þessu landi.
Fyrir atbeina Thor E. Tulinius
og bróður hans, A. Y. Tulinius
og Jóns Arnesens, voru fjelausir
menn styrktir til að kaupa og
gera ut mótorbáta til fiskveiða.
Jafnframt var síldveiði stunduð
af kappi. Ennfremur var nú byrj-
að þarna á jarðrækt, þó jarðveg-
urinn væri ekki annað en stór-
grýttir, gróðurlausir melar, og til
þess notaður úrgangur frá fiski-
veiðunum.
Það var árið 1906—7, sem Reyð-
arfirði hinum forna var skift í
þrjá lireppa. Eskifjörður varð
oinn hinna nýju hreppa. Þá var
lagður vegur um hreppinn, því
að hann var ekki til áður. Þá var
þygður barnaskóli og raforku-
stöð fyrir þorpið. Eftir ca. 10—
12 ár skuldaði hreppurinn í þessu
öllu nálægt níu þúsund krónum.
Þarna var ekki hikað við að
leggja í framkvæmdir og erfið
viðfangsefni. En það var gætt
alls sparnaðar á öllum sviðum, og
okki farið lengra en fært þótti.
En svo lcoma aðrir umbóta-
menn til sögunnar og taka við
stjórnarvöl þorpsins. Vegurinn um
þorpið var þá lengdur um Mjó-
eyrarvík út á Mjóeyri, en á því
evæði er eitt íbúðarhús, sem Ól-
afur Sveinsson mun eiga. Jafn-
framt voru endurbætur gerðar á
stíflugarði raforkustöðvarinnar.
Ennfremur var nú lagt í nýjar
FRAMH. Á FJÓRÐU SÍÐU.
síldarverksmið j anna f
þarf að auka
Eftirlit í
Miðjarðarhafi.
um 22 þúSo mál
Eftir Jón J. Fannberg.
Igrein í Morgunblaðinu í gær færði jeg
rök að því, að á síldarvertíðinni 1937
hefði síldveiðiflotinn á 43 daga tíma-
bili mist af veiði sökum verksmiðjuskorts og
vegna ljelegra löndunartækja, sem nemur:
1. Á hvert skip að meðaltali 2150 mál, eða 17200 kr.
2. Á hvern hásetahlut 367 krónur.
3. I heild um 500 þúsund málum fyrir allan flotann, sem jafn
gildir 7% miljón króna útflutningsverðmæti.
Sumarið 1936 voru þessar síðustu tölur áætlaðar 200 þús.
mál með útflutningsverðmæti um 2% milj. krónur yfir 10 daga
veiðikafla.
Ef til væru skýrslur um þessa hluti lengra aftur í tímann,
þá mundu þær síst vera glæsilegri en þær, sem við hjer höfum
fyrir framan okkur.
En frá því fyrsta síldar-
bræðslan var bygð á íslandi, og
fram á þennan dag, hefir sama
sagan altaf endurtekið sig, sú
saga, að ef veiði hefir glæðst
og gott veður hefir verið, þá
hafa skipin altaf orðið að ligg.ia
í höfnum í bið eftir löndun,
þar til veiðihrotan var liðin hjá.
Hve lengi ætli við ísleridingar
horfum á þetta ástand án þass
að taka á okkur rögg til þess
að bæta úr því? Við erum að
drepast úr skorti á erlendum
gjaldeyri og allskonar fjárhags
legri beinkröm, samtímis því,
að gullið, sem síldveiðarnar við
ísland gefa af sjer, er að reyna
að komast í hendur okkar, en
við höfum ekki rænu á að veita
því móttöku nema að litlu leyti.
Að láta arðvænlegasta atvinnu-
veg þjóðarinnar, búa við það á-
stand sem bræðslusíldarveiðin
á íslandi hefir átt við að búa
um áratugi, það er ekki ein-
ungis þjóðartjón heldur er það
líka þjóðarskömm, jafn auðvelt
eins og hefir verið að bæta úr
ástandinu, að minsta kosti nú
síðustu árin.
*
Hvað er það þá, sem til vant-
ar að úr þessu ástandi sj e bætt,
nú í bili og fyrir vætnanlega
aukningu flotans í framtíðinni?
Þó flest annað í þjóðarbúskapn
um sje ,,planlagt“, þá veit jeg
ekki til þess að birt hafi verið
neitt ,,plan“ um framþróun
bræðslusíldarveiðanna á ís-
landi og er sá þáttur atvinnu-
lífsins í landinu þó harla þýð-
ingarmikill fyrir afkomu þjóð-
arinnar. Fyrst enginn annar
hefir orðið til þess, vil jeg birta
hugmyndir mínar um þetta efni.
Sumarið 1936 vantaði verk-
smiðju, sem á 10 dögum gat
tekið á móti 200 þús. málum
síldar. Verksmiðja með fimm
3000 mála vjelasamstæðum eða
15000 málum á sólarhring og
50 þúsund mála þró, mundi
hafa reynst af hæfilegri stærð
til þess að taka á móti 200 þús.
um 1936, og þó slík verksmiðja
áefði enga aðra síld fengið
mundi rekstur hennar hafa bor-
ið sig.
Sumarið 1937 vantaði verk-
smiðju til þess að taka á móti
500 þús. málum á 43 dögum
og mundi 15 þúsund mála verk-
smiðjan sem þörf var á fyrir
sumarið 1936, hafa verið af
hæfilegri stærð til þess að taka
á móti og vinna úr þeim veiði-
auka á 43 dögum. Á tveimur
sumrum hefði slík verksmiðja
þá alls unnið úr 700 þús. mál-
um og aukið útflutningsverð-
mæti bræðslusíldarafurða þessi
tvö ár um 10 milj. krónur. —
Stofnkostnað slíkrar verk-
smiðju mætti áætla 2 milj. kr.
Af þessu verður Tjóst, að
þó vertíðarnar 1936 og 1937
væru mjög ólíkar, 1936 með
mikla veiði yfir stuttan kafla
(ca. 10 daga) og trega veiði
allan hinn tímann og 1937 með
miðlungsveiði yfir langan kafla
43 daga, þá vantaði verksmiðju
af sömu stærð fyrir báðar eða
verksmiðju sem unnið gat úr
15 þúsund málum á sólarhring.
*
Þetta vantar fyrir síldveiði-
flota með núverandi stærð, en
hvað þarf þá að byggja með
tilliti til aukningar á næstu ár-
um?
Sumarið 1935 munu um 120
herpinætur hafa verið í notkun
við síldveiðina af hálfu íslend-
inga. 1936 voru þær 140, eða
þar yfir, en 1937 voru þær um
170. Aukningin hefir þannig
verið um 20% á ári. Að vísu
má segja að hækkandi verðalg
á bræðslusíldarafurðum hafi
hvatt til þessarar aukningar á
flotanum og því muni þátttak-
an í veiðinni falla aftur með
lækkandi afurðaverði. Nokkuð
er rjett í þessu, en þó kemur
fleira þar til. Fram til þessa
hefir verksmiðjuskorturinn haft
af veiðiflotanum minst 25—
30% af veiðinni. Með byggingu
nægra verksmiðja yrðu afköst
Breskar hernaðarflug vjelar í Miðjarðarhafi.
málum, sém töpuðust á 10 dög- flotans aukin um þann hundr-
aðshluta og hefði síldveiðin á
komandi árum því jöfn afkomu
skilyrði og nú, þó afurðaverðið
fjelli tiltölulega. Um líkurnar
fyrir verðfalli á afurðunum
skal á það bent, að olíur úr
dýraríkinu eru notaðar í flest-
um löndum heims í sívaxandi
mælikvarða og að aðallindin,
sem til þessa hefir fullnægt
þeirri notkun, hvalaolían, er nú
að þrjóta. Notkun fóðurmjöls
fer einnig sívaxandi. Má því
vænta að verð á báðum þessum
vörutegundum falli ekki mjög
mikið.
Síldveiðiflotinn var um 170
skip 1937, og næsta ár má bú-
ast við um 200 skipum, ef horf-
ur verða skaplegar. Framvegis
gæti jeg búist við að flptinn
ykist þannig að talan yrði kom-
in upp í 400 skip (herpinætur)
að 10 árum liðnum og aflinn
að minsta kosti 5 miljón hektó-
lítra í meðal aflaári.
Miðað við síldarmagnið hjer
og í Noregi ættum við í raun-
inni fyrir löngu að hafa náð
þeirri tölu. Engin hætta er á, að
við höfum ekki nóg af hæfum
sjómönnum til þeirrar aukning-
ar og á skipunum mun ekki
standa, ef innflutningur þeirra
verður leyfður.
En til þess að síldveiðin geti
tekið þessum eðlilegu framför-
um, þarf að sjá fyrir nægum
verksmiðjum. Nú strax 15 þús.
málum til þess að fullnægja
170 skipa veiðiflota og jafn-
framt um 7 þús. mál fyrir vænt
anlega aukningu 30 skipa, eða
alls verksmiðjur með 22 þúsund
mála afköstum á sólarhring
fyrir næstu vertíð í viðbót við
þær, sem fyrir eru.
Á ári hverju þyrfti svo að
byggja í viðbót eftir því, sem
reynslan sýnir að flotinn eykst,
þannig að afköst verksmiðj-
anna verði komin upp í 80 þús.
mál á sólarhring eftir nokkur
ár, þegar veiðin verður komin
upp í 5 milj. hektol. á ári.
Norðmenn hafa þegar um 70
síldarverksmiðjur, sem vinna
úr 5 milj. hektol. á ári. Hví
skyldum við ekki geta það
líka?
Ætli síldarmiðin við ísland
sjeu það ljelegri heldur en síld-
armið Noregs, að þau geti ekki
fóðar slíkan rekstur?
*
Þeir sem svartsýnastir eru á
framfaramöguleika íslenskra
síldveiða, hafa altaf á reiðum
höndum svör við svona hugleið-
ingum, þau, að það sje hættu-
legt að auka verksmiðjurnar
eftir aflamagni góðu áranna,
því þá standi nokkur hluti
þeirra ónotaður í aflaleysisár-
unum og það geri vinsluna dýr-
ari.
Það er mál gamalla sjó-
manna og reyndra að síldveiðin
við Island bregðist aldrei oftar
en 2 ár af hverjum tíu. — Ef
reiknað er út frá því, lítur
dæmið þannig út:
Ei. við höldum núverandi á-
stan^i' og látum vanta 15000
mála verksmiðju afköst til þess
að flotinn komi að fullu gagni,
þá missum við af 200—500 þús-
und mála veiði árlega, — segj-
um að meðaltali 350 þúsund
málum. í átta aflaár nemur
það 2 milj. og 800 þúsund mál-
um. Ef bygt væri til þess að
fullnægja aflaárunum, yrðum
við að reikna með að þessi 15
þúsund mála verksmiðja stæði
ónotuð í tvö ár af tíu. Ef hún
kostar 2 milj. kr. mundu vext-
ir og viðhald í tvö ár, nema