Morgunblaðið - 26.02.1938, Qupperneq 5

Xaugardagtir 26. febr. 1938,
MORGUNBL A ÐIÐ
= |Hargtml»!aSS0-------------------------------------
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavfk.
Ritstjórar: Jón Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgCarmatiur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiSsla: Austurstræti 8. — Simi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 4 mánuSi.
í lausasölu: 15 aura eintakiö — 25 aura metS Lesbók.
LÍNURNAR SKÝRAST
Umbrotin, sem nú eiga sjer
stað í Alþýðuflokknum
hafa orðið til þess, að línurn-
ar í stjórnmálunum hafa
skýrst betur en nokkru sinni
áður.
Á yfirborðinu er það látið
Jheita svo, að tildrög umbrot-
anna hafi verið samningamakk
HjeSins Valdimarssonar við
kommúnista. Meirihluti stjórn-
ar Alþýðusambandsins taldi
makk Hjeðins við kommúnista
hættulegt fyrir Alþýðuflokk-
ánn og hví nauðsynlegt að reka
hann úr flokknum.
Nú hafði þessi sama sam-
bandsstjórn hvað eftir annað
dátið málgagn sitt lýsa yfir því,
■i&tS æskilegast væri að Alþýðu-
flokkurinn og Kommúnista-
sflokkurinn sameinuðust í einn
fiokk. Sambandsstjórnin hafði
mnnig lagt blessun sína yfir
samfylkinguna með kommún-
istum við síðustu bæjarstjórnar-
kósningar. Og ekki er annað
vitað, en að meginþorri kjós-
enda Alþýðuflokksins hafi
'Trerið fylgjandi samfylkingunni
og sje fylgjandi sameining-
íunni.
Kjósendur Alþýðuflokksins
:áttu þessvegna erfitt með að
;skilja }þá ákvörðun sambands-
stjórnar, að reka Hjeðinn úr
Jflokknum, en hrófla ekki við
-öSrum flokksmönnum, er unn-
iS höfðu nákvæmlega sama
verk og „Hjeðinn var sakaður
,um.
•
Morguriblaðið var fyrir sitt
iíeyti aldrei í vafa um, hvað
lægí til grundvallar ákvörðun
imeirihluta sambandsstjórnar.
Það var afstaðan til Framsókn-
arflokksins.
Framsóknarflökkurinn hefir
hvað eftir annað lofað sínum
Ikjósendum því, að koma aldrei
málægt þeim flokki, sem liefði
;a sjer einhvern keim af komm-
únistum. Að vísu hefir flokkur-
inn jafnan svikið þetta loforð
wið allar kosriingar, þar sem
bann hefir beinlínis verslað
rmeð atkvæði kommúnista. En
jþetta hefir alt farið fram með
deynd, og þeirri aðferð vildi
:flokkurinn geta haldið áfram.
'Framsóknarflokkurinn hefir
því alveg vafalaust sagt for-
ingjum Alþýðuflokksins, að
’hann gæti ekki haldið áfram
stjornarsamvinnu við þá, ef
kommúnistar yrðu ekki settir
>út úr spilinu. Ekki þó svo að
rskilja, að Framsókn vildi ekki
:áfram eiga vingott við komm-
únista, en það varð bara að
fara fram með leynd. Kjósend-
ur Framsóknar máttu ekki fá
um þetta að vita.
Nú vita það allir, að þing-
Ttnenn og forráðamenn Alþýðu-
flokksins hafa komið ár sinni
þannig fyrir borð, í sambúð-
dnni við Framsókn, að það er
bókstaflega IífsskiIyrSi fyrir þá,
að sambúðin geti haldist. Þeir
hafa — allir með tölu — feng-
ið feit embætti, stöður eða bitl-
inga, og þöir hafa nú aðeins
eitt pólitískt áhugamál: Að
halda valdaaðstöðunni með
Framsókn. Alt annað er fyrir
þeim einskisvirði og hjegómi.
*
I grein, sem Hjeðinn Valdi-
marsson skrifar í blað sitt „Nýtt
land“, sem út kom í gær, stað-
festir hann, að það er afstað-
an til Framsóknarflokksins,
sem nú hefir rekið ráðamenn
Alþýðuflokksins út í stórræð-
in.
Hjeðinn segir, að einmitt
þetta hafi jafnan komið í ljós,
þegar hann átti tal við ráða-
menn Alþýðuflokksins um
sameiningarmálin. Hjeðinn vitn
ar í því sambandi í langt sam-
tal, er hann s. 1. sumar átti um
þessi mál við Harald Guð-
mundsson.
Hjeðinn segir: „Haraldur og
þeir aðrir (ráðamenn Alþýðu-
flokksins), óttuðust sjáanlega,
að hið nána samband við Fram-
sókn mundi raskast, kröfur hins
sameinaða flokks verða ákveðn-
ari og raunverulegri fyrir
verkalýðinn og „aðstaða“ sú,
sem ýmsir trúnaðarmenn Al-
þýðuflokksins hefðu, mundi
tapast og jafnvel þátttakan
sjálf í ríkisstjórninni".
Ýmislegt fleira segir Hjeðinn
um þetta, og er ekki að efa, að
þar fer hann rjett með.
Þetta sama kom einnig
greinilega fram í grein Finns
Jónssonar í Alþýðublaðinu ný-
lega. Hann segir: „Sameining-
in átti rjett á sjer, ef unt hefði
verið að sameina bæði Alþýðu-
flokkinn og Kommúnistaflokk-
inn“ á þeim grundvelli, „sem
gerði stjórnarsamvinnu við
Framsóknarflokkinn mögu-
lega“. Hjer talar sá, sem finn-
ur til pyngjunnar, enda mun
enginn hafa grætt meira á sam-
búðinni við Framsókn en Finn-
ur Jónsson. Fyrir honum er
líka sambúðin við Framsókn
alt; hann lítur ekki á annað
en sína eigin pyngju.
En aðþrengdur verkalýður-
inn lifir ekki á pyngju Finns
eða annara burgeisa Alþýðu-
flokksins.
Framsóknarflokkurinn vill
eðlilega í lengstu lög forðast
það, að þurfa að taka upp beina
og opinbera samninga við
kommúnista, enda þótt hann
myndi ekki hika við að semja
við þá, ef hann ætti ekki ann-
ars úrkostar. En hann veit um
veikleikann hjá þingmönnum
Alþýðuflokksins, og beitir nú
gagnvart þeim sömu fanta-
brögðum og ræninginn, sem
hittir mann á afviknum stað
og segir: Peningana eða lífið!
Björn Kristjánsson
áttræður
oooooooooooooooooooooooooooc
Dættir úr æfintýri
f jölhæfa
sveitadrengsins
Fyrir 63 árum átti vinnupilt-
ur á Eiði á Seltjarnarnesi
oft leið rim Vesturgötu. í húsi
einu við þá götu var nýkomið
fyrsta harmonium, sem hingað
flnttist. Eigandinn, Benedikt Ás-
grímsson ljek stundum á hljóð-
færi sitt fyrir opnum glugga.
Pilturinn af Seltjarnarnesinu
staðnæmdist hugfanginn við
gluggann, til að hlusta á hljóð-
færasláttinn. Síðar áræddi hann
að koma inn til liins ókunna
manns og biðja hann að lofa sjer
að sjá hljóðfærið. Hann fjekk að
gera uppdrátt af nótnaborðinu,
smíðaði trjenótur eftir uppdrætt-
inum og æfði sig síðan að spila
sálmalög á hinar þegjandi nótur.
En síðar þegar hann átti leið um
Vesturgötu, fjekk hann að spila
lö^ sín á hljóðfærið sjálft.
Þetta var upphaf áð hljómíist-
arlífi hins fátæka pilts. Sá var
hinn fyrsti þáttur í æfisögu
hans. , ■'
*
í dag á hann heima í litlu
steinhúsi við Vesturgötuna. f
dag horfir hann áttræður yfir
hina löngu viðburðaríku æfi sína.
M. a. þegar hann var skósmiður
á ísafirði, organisti á Akureyri,
söngstjóri í Reykjavík, leður-
vörukaupmaður, fjársölumaður,
stórkaupmaður, þingmaður í 31
ár, ráðherra, bankastjóri og um
langt skeið stóð í mestu orrahríð
stjórnmálanna, en hafði þó altaf
tíma til að sökkva sjer niður í
efnafræði, steinafræði og námu-
rannsóknir út um sveitir lands-
ins. Á skólabekk komst hann ald-
rei, nema hvað hann á fimtugs-
aldri var tvo vetrarkafla við efna-
fræðisnám í „Staatslaboratorium“
Hamborgar.
*
Þegar jeg í gær heimsótti Björn
Kristjánsson á hinu litla, snotra
lieimili hans í liinu gamla stein-
húsi, sat hann í kenslustund og
var að kenna byrjanda þýsku.
„Það var ekki kveikt við þá götu
er jeg gekk, ó, gef hinum ljós,
sem jeg þráði, en ei fjekk“. Þessi
vísuorð duttu mjer í hug, er jeg
sá áttræða óskólagengna mann-
inn sitja við kenslu.
Við ræddum síðan um stund
um viðburði æfi hans. En þar er
meira efni en komið verður í eina
blaðagrein. Hvernig hinn bláfá-
tæki drengur braust áfram, er
æfintýri líkast. Þ. e. a. s. æfin-
týrið var ekki í hinu ytra, heldur
toieð honum sjálfum, kjarkurinn,
fjölhæfnin og fyrirhyggjan.
Starfsæfi Björns Kristjánsson-
ar er þjóðinni í aðalatriðum
kunn. En æfi hans er nú orðin
svo löng, að fjöldi þeirra, sem
nú lifa, liafa ekki kynst fyrsta
kapítulanum, '„músik'Sþættinum.
Því frá því hann braust úr vinnu
menskunni 18 ára og fram til 25
ára, var hljómlistin hans aðal-
verksvið og hugðarefni.
— Það var eiginlega hrein til-
viljun, segir Björn, að jeg varð
nokkurntíma annað en bóndi í
sveit. Tildrögin voru þau, að jeg
rjeðst sem vinnumaður að Búr-
fellskoti 14 ára og var þar í 3
ár, en fjekk þar svo slætaia að-
búð, að jeg fjekk sár á fótinn,
sem ekki vildi gróa, Gg því •ílutti
jeg úr sveitinni, til þess að fá at-
vinnu, sem útheimti ekki vosbúð.
Á vinnumenskuárunum var jeg;
sendur til sjóróðra. Fyrst var
jeg í Þorlákshöfn 13 ára. Yar jeg
þar ráðinn sem hálfdrættingur.
Jeg vár altaf sjóveikur og leið
illa. En samt var jeg svo fisk-
inn, að altaf kom á öngulinn,
kæmi jeg honum út fyrir borð-
stokkinn. I fyrstu róðrunum dró
jeg meira en svaraði tveim hlut-
um, og hefði því fengið meira en
fullan hlut. En það líkaði for-
manninum ekki, og því breytti
liann til og var jeg ráðinn upp á
heilan lilut. — Jeg hefi oft hugs-
að um það síðan, hvað það gæti
verið, sem gerir suma menn fiskn-
ari en aðra.
—- Hvenær byrjuðuð þjer að
versla ?
— Það var árið 1888. Það var
í ósköp litlum stíl.
Um það leyti fóru margir ís-
lenskir kaupmenn á liöfuðið, urðu
gjaldþrota. Jeg sá ekki betur en
orsökin væri sú, að þeir voru al-
veg háðir dönsku umboðsverslun-
unum. Þessvegna fór jeg aðra
leið, sneiddi hjá umboðssölum
Hafnar og leitaði til Þýskalands
og Englands.
— Hvernig lærðuð þjer þýsku?
— Það er alt önnur saga að
segja frá því. Þegar jeg fór að
kynna mjer „músikkina", þá
fanst mjer jeg yrði að læra
þýsku. En það yrði of langt mál
að fara út í þá sálma í þetta sinn.
Jeg fór til Þýskalands og afl-
aði mjer verslunarsambanda við
góð vöruhús, reyndi síðan að
lialda þeim viðskiftum með því
að fá traust þessara viðskifta-
manna minna.
Björn Kristjánsson.
— En voruð þjer ekki með
þeim fyrstu, sem komuð hjer á
peningaviðskiftum ?
— Það er undarlegt til frá-
sagnar nú. Peningaviðskifti var
helst hægt að hafa við bændur í
fjársveitum. Þetta var á þeim
árum, sem Coghill keypti hjer
fjeð. Jeg auglýsti í Isafold oft á
heilum síðum og birti verðlista.
Þannig fjekk jeg viðskifti við
menn út um land, og borgun í
peningum.
— Hvenær fóruð þjer að gefa
yður að stjórnmálum!
— Það var alt fyrir áeggjan
Björns ritstjóra Jónssonar. Hann
vildi endilega fá mig útá þá braut.
Jeg var ófús til þess, en ljet þó
tilleiðast. Það var árið 1900 að
jeg vár kosinn á þing í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, og var
þingmaður þess kjördæmis til
1931.
En þegar jeg lít yfir fárinn
veg, þá sje jeg ekki betur, en bæði
versluriin og stjórnmálin hafi
aldrei átt hug mirita allan. Fyrst
var þáð hljómlistin. En síðar kom
steinafræðin og málmrannsókn-
irnar. Frá upphafi hefir tilhneig-
ing mín verið til rannsókna og
vísindastarfs, þó farið hafi á ann
an veg.
Meðan jeg fjekst við pólitík
hafði jeg altaf þá reglu, að skifta
mjer aldrei af neinu máli, sem
jeg hafði ekki kynt mjer ræki-
lega. Því voru það ýmsir mála-
flokkar, sem jeg aldrei talaði um.
En svo voru aftur aðrir, sem jeg
lagði í mikla vinnu.
— T. d. járnbrautarmálið —?
— Já, til dæmis. Jeg hefi oft
hugsað um það upp á síðkastið,
að menn væru ekki nú eins gæf-
lyndir eins og þeir voru í járn-
brautarmálinu, þegar jeg var einn
á móti því, í 7 manna nefnd, en
hinir allir voru með því. En það
varð jeg að segja. Mjer þótti
nefndarálit meiri hlutans bragð-
dauft. Enda fór það svo, að minn
málstaður sigraði.
— Og nxi kemur aldrei nein
járnbaut!?
— Nei, segir Björn og kímni
bregður fyrir í augunum. En það
þótti mjer vænt um, að þó við
Jón Þorláksson værum hinir eitr-
uðustu andstæðingar í því máli, þá
urðum við alt fyrir það bestu
vinir.
— Mikið hafið þjer orðið að
vinna lijer á árum áður, til þess
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.