Morgunblaðið - 22.05.1938, Síða 3

3
Umnudagur 22. maí 1938.
Eínar H. Kvaran
rithöfundur
látinn
1 gærmorgun andaðist hjer í
bæ einn aí' víðfrægustu rithöf-
undum þjóðar vorrar á síðari
tímum, Einar H. Kvaran rit-
höfundur, 78 ára að aldri.
Síðustu árin hefi hánn þjáðst
af ellisjúkdóm, sem nokkru
fyrir páska elnaði svó að hann
lagðist, rúmfastur. í fjö'lda
mörg ár hafði hartn verið veill
fyrir brjósti, og þoldi hann því
ennþá ver rúmleguna. Hres^s
var hann þó í máli alt fram til
hins síðasta, og gerðu menn,
sjer vonir um, að hann myndi
enn sem fyr yfirvinna sjúkdóm-
inn. En á föstudagskvöld
versnaði honum skyndilega og
andaðist hann snemma á íaug
aidagsmorgun.
Með Einari H, kvarán er t'all
inn í valinn maður sem í 50—S-
60 ár hefir háft áhrif á menn-
ingu, hugsunarhátt og andlegt
líf Islendinga.
Verður æfiatriða hans getið
hjer síðar.
Mæðradagurinn
I dag sækja Reykvík-
ingar skemtanir
Mæðrastyrksnefndar
Idag efnir Mæðrastyrksnefndin
til hátíðahalda, í tilefni Mæ'ðra
dagsins, og gefst n«p öllum bæjar-
búum tækifæri til þess að leggja
fram sinn skerf til styrktar þeirri
starfsemi, sem Mæðrastyrksnefnd
hefír rekið um margra ára skeið.
Mæðradagurinn er sjerstaltlega
ætlaður þeim þættinuni í starfsemi
Míeðrastyrksnefndar, að afla fjár
íil sumardvalar fátækum mæðrum,
sem annars fá sjaldan tækifæri til
]>ess að lyfta sjer upp og njóta
sumars og sólar í sveit.
★
Reykvíkingar verða að gera sitt
til þess, að þessi gagnlega starfsemi
geti haldið áfrarn ög f'leiri mæður
notið góðs af, en það gera þeir
best með því að sækja hinaf ódýru
skemtanir. Mæðrastyrksnefndar í
dag og kaupa Mæðradagsblómið.
PRAMH. Á SJÖUNDU SÍÐU.
MORGUNBLAÐIÐ
Gestaleikur Poul Reumert og Önnu Borg:
Það er kominn dagur
Paderewski
myndin í
Nýja Bíó
Sjónleikur í þrem þáttum
eftir Karl Schliiter
Iheiðríkju hispursleysisins í lífi
forfeðra vorra báru þeir út
börn sín, þau er óvelkomin voru
í þenna Jieim, og hvolfdu potti yf-
ir örkumla og gamalmenni, er
langþreytt þiðu dauða síns. Þetta
voru þættir í daglega lífinu, *em
engin eftirköst höfðu, engin iðr-
:un fylgdi nje sektarmeðvitund.
Barnaútburðnrinn hefir fylgt
mannkyninu í ýmsum myndum, og
með nýjum siðum orðið eilíft
vandamál. En nútímamenn hafa
þá eindregnu lífsskoðun, að lengja
skuli þjáningar vonlausra vesal-
inga í líf og blóð.
I hinum stórfeng-lega sjónleik
eftir Karl Schliiter, er þau Reu-
merts-hjón hafa vabð sjer sem
gesfaleik hjer, eru þessi vandamál
tekin til meðferðar. með óvenju
legtun kyngikrafti. Aðalpersóna
leikritsins Ruhne læknir, hefir
beðið þaim óbætanlega ósigur
gagnvart lífinu, að hann hefir
með ungri konu sinni eignast son,
sem við fæðingu var sýnilega ó-
læknandi ■'U'tningi. Konan er að
dauða komin er barnið fæðist. En
maður hennar fær „lánaS“ annað
harn, ogv leggur í fajSjn lienni. Kon
an heldur lífi með tökubarnið, sem
húu heldur vei'a sitt, En krypling-
urinn, sem hún ól, ætlar líka að
vata í þá ógæfu að lifa. Það verð-
ur föðurnum óbærileg tilhugsun.
Qg hann stytti barni sínu. aldur.
Er . lejrki'itið !;byrjav; . þafa þau
hjón . mist í ökubarnið, Iðrun . og,
; Kektai'meðyituiKl , hafa,, heltekið
læknirinn. Hann lifír í óstöðvandi
sálarstríði, en reynir að bera byrð
ar sínar eimi. Við hlið hans er
ltonan, sem liann leynir öllu rjettu
samhengi í lífi lians, sem ylskar
ha»n., syrgir barnið, er ,ekki; var
heniíat, reynir með allri kven-
legí'i hugkyæmin og styrk kær-
leikans að ,vera manni sínum stoð
og' förunautur, er hin ástríka kona
í æðsta veldi, alt til þess að hún
veitir honum þá einu björg sem
veitt verður — að gartga með hon-
um í dauðann.
í svona stuttu máli næst ekki
eiiiú sinni heildatsvipur að heit-
ið get.i af leikriti ]>essu. sem er
í einu orði snildarverk, þar sem
livert atriði, hver setning er hnit-
miðuð, svo menn naumast átta sig
á öllu því snildarbragði við fyrstu
sýn, öllum þeim kjarnyrðum, sem
vafin eru um meginþætti leiks-
ins og því róttæka bölsýni, sem
sprottið hefir upp og fest rætur
í hugskoti hins langþjáða læknis,
sem í lífshatri sínu hefir leiðst
alla leið út á glötmiarbarm vit
firringár.
★
Mjor er alveg óhætt að full-
yrða, að leikur þeirra Poul Reu-
merts og konu lians frú Onnu
Borg í sjónleik þessnm verður iill-
um leikhúsgestum hjer i Reykja-
vík ógleymanlegur. Bæði hafa þau
þarna ldutverk, sem eru list þeirra
samboðin. Reumert leikur læknir-
inn, sem lífið hefir leikið svo
grátt, að hann er á eilífum, stjórn
lausum flótta, milli vonar og ótta
undan sjálfsásökunum og sam-
viskubiti. En konan hefir í
fölskvalausri fórnfýsi gegnum eld-
raun hins hörmulega hjónabands-
skiphrots endurnært hinn óslökkv-
andi eld ástar sinnar.
Hjer í Reykjavík eiga leikhús-
gestir því að venjast að greina á
milli tvennskonar frammistöðu á
leiksviði, eftir því himrt leikand-
inn kemur fram sem sannur í hlut
verki sínu, ellegar hann aðeins fer
út úr sínu daglega sniði án þess
að ná í það hlutverk, þá persónu,
sem honum er ætluð.
En hjer er leiklistm komin á
Svið, sem er langt ofar því besta,
sem við eigum að venjast. Hjer
eru leikendur, sem lifa sjálfir í
persónum leiksins, með þeirri fjöl-
breytni í framkomu, að hvergi
sjást endurtekningar. Hjer er
sýnt lífið sjálft í öllum sínum ó-
endanlega marghreytileik. Og
meira til. Því með snild sinni
lyfta þau persónum leiksins upp
í táknrænar myndir úr mannlíf-
inu, þar sem opnaðir eru liuliðs-
heimar hinna dýpstu sálarfylgsna
manna og skelfingar mannlífsins
eru dregnar fram í dagsljósið. Slík
list gefur áhorfendum veganesti
uni langa æfí, umhugsunarefni,
sein. fáþæk, ,orð ^þr.eyj|g, áhorfanda
£á ekki lýst.
Hið víðfeðma svið listur þeirra
verður mönnum ennþá ljósara fyr
ii' það, hve svipurinn yfir leik
þeirra er ólíkur. Poul Reumert,
hinn stórbrotni leikari, „impressi-
onisti“' í list sinni, greinir hvey
geðbrigði, hverja liugsun með
sterkum, hnitmiðuðum hreiin og
hreyfíUgum. Svo stórbrotið ef
þetta alt íijá hinnm mikla lista-
manni, að fólk, sem á ekki slíknm
geðhrifum að venjast, getur átt
fult í fangi með að fylgja þeim
eftir, svo full not verðí af.
En við hlið hans er svo konari,
ímynd yndisleikans, sem hrífur
merin tii samúðár óg skilnings á
sálarstriði hennar með þeim 'feg-
nrstu kverilegu blæbrigðum, er
hjer hafa, sjesf. Þegar húri kom
imi "á sviðio í itpþhufi -'l'éiKéiitó,
jeg' segi fýrir mig, þá hókstafléga
brá mjer í hrún að sjá alt í einu
Ijóslifandi svo fullkomna kven-
lega fegurð.
Þegar Anna Borg yfirgaf
Reykjavík fyfir nokkrum áfttm
óg lagði út á listabraut 'sína,
fylgdn hénrii innilegav árnaðar-
óskir og vonir nm að heUni mætti
ldotnast mikil framtíðarfrægð. Þó
voru ])á til þeir menn, sem töldu,
að list hennar lifði sitt fegursta
í vorgróðri æskunnar. NYi er liún
hingað komin sem þroskuð kpna,
er sýnii' okkur að allar vonirnar
um fí’amtíð og óskeikulleik listar
liennar h'afa. ræst. V. St.
Paderewski við slaghörpuna.
SfldarverðiD
I sumar
Stjörn Sílúaverksmiöj-
anna á ráðstefnu
Otjóm síldarverksmiðja
^ ríkisins situr um þess-
ar mundir á rökstólum norð-
ur á Sifflufirði til að ákveða
síldarverðið í sumar op ann-
að er varðar' rekstur verk-
smiðjanna.
Héfir stjórnin, ' samkvæmt til-
lögum frá fulltrúum Sjáifstæðis-
manna í stjórninni, þeim Sveini
Benédiktssvni og Jóni Þórðarsyni,
sairipykt að óska eftir heimild at-
1 viriritfmálaráðherra "'tipi að kanpa
síldina fíistu vefði á komaudi síld-
arvertíð.
Einnig' var samþykt tiMága frá
f ulltrúum Framsóknarmánria um i
að'' í viðskiftamönnum verksmiðj-
aritta, er vilja það heldur, sje
heimilt að afhenda síld sína tíl
vinslu gegn því að fá 85% af á-
ætluðu verði (kaupverði) útborg-
að við afhendingu, en verð sje
gert upp endanléiri 'síðáf, sainkv.
verksmiðjulögunum, 11. gr.
Fulltrúi sósíalista í stjórninui
var samþykkur því að síldin yrði
lteypt föstn verði.. en vildi ekki
láta viðskiftamenn ráða því hvorn
kostiiin þeir vildn heldur, nemá
svo yrði litíð á að það væri skylda
samkvæmt verksmiðjulögunum.
Með þessari samþykt stjórnar
síldarverksmiðjanna er útlit fyrir
að sjómenn fái að njóta söntu
rjettinda og áður, þ, e. a. fá fast
verð fyrir síldina og þar að auki
geti þeir, ef þeir vilja, Jagt síld-
ina inn.
Síldarverðið liefir stjórnin enn
ekki ákveðið m. a. vegna þess að
ékkert er enn farið að selja af
síldarlýsi fyrirfram. En væntan-
lega verður síldarverðið ákveðið
í næstu viku.
Pianóleikarinn
sem varð for-
seti Póllands
NÆSTU daga verður sýnd
mynd í Nýja Bíó, sem jeg
vildi vekja athygli manna á, eink-
um þeirra, sém áliitga hafa fyrir
tónlist. Það ét' myndiri af pólska
píanósriillingnum Padeféwski. —
Þessi mýnd er fyrst Ög frémst*
merkileg fyrir þáð, að hjer stend-
nr niaður svo að segja augliti til
auglitis , við einn af höfuðsnill-
ingttm tónlistarinnar. uiapninn
sem al-lir vildu heyrt,,og, sjftð þafa,
og. sem um áratugi hefíi' lirifið
ntiljónir nuriam í tiMrandi
píanóleik sínutti. Hjer leiltur
hami Polanaisé í ' As-ditr eftir
landa sirin Uhopiri, Rhapsodíu eft-
ir Lizt og þátt'úr Tnnglskins-
sðnötu“ BeethóVens -— og ber
myiidin heiti þéssarar sóriötti. Pa-
derewsky var kjörinn fyrsti for-
seti Póllands, þegar það hlaut
sjálfstæði sitt að lokiinú lieims-
styrjöldinni. • Sýnir það. þetiu' en
annað, í liversu miklum metum og
áliti hann er. Hann þóttí víst
ekki atkvæðamikill stjórnmála-
maður og dró sig í hlje frá hinu
argsáriia ’ pólitíska 'lífi.
Síðan hefir hann t'arið hverja
irin, Tivitrvétiiá dáðrirý óg, nu er
liarin loks kömnni ’liirigáð, ^að vísu
aðeins á livítn Ijerefti. En við
megum vera þakklát að fá tæki-
færi til að kynnast liontim á þann
hátt, því annars væri vonlaust að
við fengjum nokkurt tækifæri til
að heyra liann eða sjá. P. í.
NORRÆNT
STÚDENTASAMBANl).
Khöfn í gær. FÚ.
Sænska stúdenta sambandið
hefir hafist handa um
það, að stofnað verði norrænt
stúdentasamþand og skuli aðal-
skrifstofa þess vera til skiftis
í höfuðþorgum Norðurland-
anna
Samningar hjer að lútandi
eru þegar byrjaðir í Kaup-
mannahöfn.