Morgunblaðið - 18.06.1939, Síða 4

4
MORÖUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 18. júní 1939.
Hulda Á. Sfefánsdótlir:
Pjóðhátíðarárið 1874 mark-
ar straumhvörf í íslensku
þjóðlífi. Þá er sungið „Ó, guð
vors lands“ í fyrsta sinni, menn
rumskast, hrista af sjer mókið
og opna skjáina upp á gátt. —
Ómurinn berst inn í baðstofurn-
ar og með honum angan vors
og gróanda. -— Menn vakna til
meðvitundar um það, að nú
þurfi að hefjast handa fyrir
alvöru, verkefnin blasa við
hvaðanæfa og bíða úrlausnar.
Eitt stórmál framtíðarinnar
var mentun þjóðarinnar.
Margir menn og konur höfðu
neytt krafta bæði í ræðu og riti
til að vekja menn til umhugs-
unar um það, að aukin mentun
væri nauðsynleg gróandi þjóð-
lífi. Og raddir höfðu borist um
það, hversu mikil óhæfa það
væri, að húsmæðraefnunum væri
varnað þeirrar mentunar, er
skólarnir, sem þá störfuðu, ljetu
af mörkum.
Það var ekki verið að hugsa
#m að þroska andlega hæfi-
leika ungu stúlknanna. Þeirra
framtíðarstörf voru ekki alment
metin svo mikils, að skólaganga
væri talin nauðsynleg. En þetta
merkisár í sögu Islands var þó
Kvennaskólinn í Reykjavík
stofnaður og hefir sá skóli starf-
að síðan. Yar hann fyrsti skóli
á Islandi, er stóð opinn fyrir
angum stúlkum, er þráðu lær-
dóm og þekkingu. Það var aug-
Ijóst mál, að sá skóli gat ekki
veitt móttöku nema fáum stúlk-
um í senn, miðað við þann
fjölda, er óskaði skólavistar.
Nú var fyrsta sporið stigið.
Undirbúningur
Húnvetninga.
Á Norðurlandi höfðu ýmsir
mætir menn vakið máls á því
innan hjeraða sinna, að æskilegt
væri og nauðsynlegt, að koma
á fót kvennaskóla á Norður-
landi, þó eigi hefði það mál
fengið nægilegan byr. í Húna-
vatnssýslu barðist Bjöm Sigfús-
son síðar alþm. og hreppstjóri
á Kornsá mest og best fyrir
Jjessu skólamáli. Fjeleysi, van-
trú, deyfð og skilningsleysi
voru örðugleikar, sem erfitt var
að sigra. En með dugnaði og
aðstoð góðra manna og kvenna
tókst Birni að leiða það mál
fram til sigurs.
Á sumardaginn fyrsta árið
1875 var haldin hlutavelta að
Ási í Vatnsdal. Þá var leysing
•og „söngur í lofti, ilmur í blæ“.
Unga fólkið úr sveitinni fjöl-
menti að Ási. Þetta var nýstár-
leg samkoma. Það var verið að
■safna í sjóð, er -átti að verja
til að styrkja fátækar stúlkur
til náms. Æskan skemti sjer
hið besta, og þegar hlutavelt-
unni lauk, var dansað á hlaðinu
í Ási. Fyrir hlutaveltuna komu
inn kr. 170.00. Með þeirri upp-
hæð var stofnaður Kvennasjóð-
ur Undirfells- og Grímstungu-
:sókna, og átti að verja vöxt-
unum til styrktar efnilegum
stúlkum til náms í nefndum
sóknum. Voru 200 krónur gefn-
sir úr sjóði þessum til kvenna-
skólans, þá hann var stofnaður,
og margar stúlkur hafa notið
fityrks úr honum síðan.
Kvennaskólinn á Blöndu-
ósi sextíu ára
Hugmynd Björns Sigfússonar
var sú, að slíkar sjóðsstofnanir
kæmust á í öðrum sveitum sýsl-
unnar, en því miður fórst það
fyrir. Víða söfnuðust þó nokkr-
ar upphæðir til kvennaskóla-
stofnunar, og kom það sjer vel,
þegar skólinn tók til starfa. —
Mest hafði safnast í Þverár-
hreppi, eða kr. 170,00. Þar voru
irfelli, Margrjet Eiríksdóttir,
húsfreyja, Lækjamóti, Eiríkur
Briem prófastur, Steinnesi, sr.
Hjörleifur Einarsson, Undirfelli
og Björn Sigfússon. Hafði alt
þetta fólk stutt mjög að stofn-
un skólans.Á sama fundi skýrðu
sýslunefndarmenn frá samskot-
um til kvennaskólans innan
sýslunnar, hafði verið lofað
Á sýslufundi í Hnausum árið
1882 voru lesnir upp og sam-
þyktir samningar, er forstöðu-
nefnd kvennaskólans hafði gert
við Björn Jósefsson Skaftasonar
í Hnausum, um byggingu og
fasta stöðu skólans þar. Komst
það bygginarmál svo langt, að
viður var keyptur í húsgrind
og fluttur inn í Húnavatn, og
iiiiiiiimiiiiiiiitiiiiiiiiuiiiimimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiumiiiiumiiiuimiimiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuuiiiiiuamiiiiuiiiiiiuiiiiuimiimmuiiiuiiiuiiiiiii
Tildrög, stofnun og sögukaflar
aiiiimfiiiiiiiimimuimiiuiiimiiiiiiuiiuiiuiiiiuiiiiuuiiimimimiiummiimmuimmiimmiuuiiiiiiiiuuuiuiiuiHiuiumniuui uimimuummuuuir
þrjár ungar heimasætur er
lögðu skólamálinu lið, þær Mar-
grjet M. Ólsen frá Þingeyrum,
þá að Stóru-Borg, og prests-
dæturnar Ingibjörg Jónsdóttir,
Breiðabólsstað í Vesturhópi og
frændkona hennar Kristín Bene-
diktsdóttir frá Múla.
Eyfirðingar og Skagfirðingar
urðu fyrri til að koma sínum
kvennaskólum á fót. Haustið
1877 var stofnaður kvennaskóli
á Laugalandi í Eyjafirði, und-
ir forustu frú Valgerðar Þor-
steinsdóttur. Og sama haust tók
til starfa kvennaskóli að Ási í
Hegranesi. Húsfreyjan í Ási,
Sigurlaug Gunnarsdóttir veitti
honum forstöðu. Hafði hún og
maður hennar, Ólafur Sigurðs-
son, átt mestan þátt í þeirri
skólastofnun.
Skólinn að Undirfelli.
Húnvetningar undu því illa
að verða eftirbátar nágranna
sinna með stofnun kvennaskóla
og hertu nú sóknina. Vorið 1879
var svo ákveðið, að kvennaskóli
skyldi taka til starfa þ. 1. okt.
sama ár að Undirfelli í Vatns-
dal og standa til 14. maí. Var
þá sjera Hjörleifur Einarsson
fluttur að Undirfelli og voru
þau hjónin einlægir stuðnings-
menn skólans.
Þessu fyrsta skólaári var
skift í tvö námstímabil. Fyrra
tímabilið var frá 1. okt. til jan-
úarloka. Síðara tímabilið frá 1.
febrúar til 14. maí. Kensla fór
fram í lestri, skrift, reikningi,
landafræði, dönsku, sögu, rjett-
ritun, útsaum og fatasaum. Mat-
reiðsla var kend um helgar. —
Söngur var og iðkaður. Náms-
meyjar borguðu fæði sitt og
lögðu sjer til rúmfatnað, annar
kostnaður var greiddur af sam-
skotafje því, er áður um getur.
Ungfrú Björg Schou, ættuð
af Austurlandi, var þar kenslu-
kona. Kendi sr. Hjörleifur ejnn-
ig við skólann.
Á sýslufundi Húnvetninga ár-
ið 1880 var samþykt skipulags-
skrá og reglugerð fyrir kvenna-
skólann og kosin forstöðunefnd.
Iílutu kosningu: Frú Guðrún
Gísladóttir Briem, Steinnesi,
Guðlaug Eyjólfsdóttir frú, Und-
rúmum 900 krónum. Þá veitti
sýslunefndin 100 kr. til skólans.
Frú Elín Briem.
Eigi var skólinn nema þetta
eina ár að Undirfelli. Árin 1880
—1882 var hann að Lækjamóti
og 1882—83 að Hofi í Vatns-
dal. Árið sem skólinn fluttist að
Lækjamóti rjeðist Elín Briem
sem kenslukona að skólanum,
varð það skólanum giftudrjúgt.
Elín Briem var gáfuð kona og
mentuð vel, með brennandi á-
huga fyrir starfinu, enda tókst
henni brátt að gera skólann svo
úr garði, að hann varð mjög
vinsæll. Frú Elín Briem gaf síð-
ar sjóð til skólans, er ber nafn
„Gjafasjóður Elínar Briem“. —
Hafa nokkur undanfarin ár ver-
ið veittar úr honum kr. 150.00
til styrktar efnilegum náms-
meyjum í skólanum.
Umræður um
skólasetur.
Forráðamönnum skólans var
það ljóst strax frá byrjun, að
nauðsyn bæri til að útvega skól-
anum fast aðsetur, það væri
með öllu óhæft að hafa hann á
hrakningi. Húsakynni voru víð-
ast hvar af skornum skamti og
því erfiðleikum bundið að koma
skólanum fyrir, svo að til framJ
búðar yrði. Mönnum stóð held-
ur ekki á sama um hver staður
yrði valinn. Vildi forstöðu-
nefnd skólans fyrir hvern mun
láta reisa skólann á góðri búj
jörð, er væri vel í sveit settr
taldi það mjög mikilsvert að
búskapur yrði rekinn í sambandi
við skólann, svo námsmeyjar
fengi tilsögn í meðferð mjólkur
o. fl. þeirra starfi viðkomandi,
þá þær tækju við búsforráðum.
Árið 1881 þ. 15. febrúar voru
á sýslufundi Húnvetninga kosn-
ir þrír menn úr sýslunendinni til
að semja við Ásgeir Einarsson
Dbrm. um að byggja mætti hús
handa kvennaskólanum að
Þingeyrum, yrði það hús einnig
haft til fundahalda fyrir sýslu-
nefndina. Voru til þess kosnir
Árni Sigurðsson, Benedikt Blön-
dal og Erlendur Pálmason, og
að auki einn úr forstöðunefnd
kvennaskólans, Björn Sigfússon.
En samningar náðust eigi við
Ásgeir.
settur þar á land. En margt fer
öðru vísi en ætlað er. Mönnum
auðnaðist eigi í það sinn að sjá
skólahús reist að Hnausum.
Lauk þessu byggingamáli
þanng, að íbúðarhúsið á Ytri-
Ey var keypt fyrir skólasetur.
Arnór Árnason sýslumaður
hafði bygt það, og fylgdi í kaup
unum landspilda sunnan við
Eyjará. Var þetta ódýrara í
bráðina en að byggja nýtt skóla
hús, og rjeði það úrslitum. —
Birni Sigfússyni og fleiri mæt-
um mönnum þótti hjer hafa
skipast illa. Þótti þeim Þingeyr-
ar og Hnausar mun álitlegri
skólasetur, en við það var ekki
ráðið.
Að Ytri Ey.
Kvennaskólinn fluttist að Ytri
Ey haustið 1883 og var þangað
til árið 1901, að hann var flutt-
ur inn að Blönduósi. Hafði þar
verið bygt stórt timburhús fyrir
skólann. Skólahúsið á Ytri-Ey
var orðið skólanum ónóg sök-
um vaxandi aðsóknar. En Ytri-
Eyjar skólinn var í miklu áliti,
sem sjá má meðal annars af því,
að frú Herdís Benediktsen, tek-
ur það fram í erfðaskrá sinni,
að skóli sá, er hún ætlast til að
sje stofnaður af erfðafje henn-
ar, skuli vera með sama fyrir-
komulagi og kvennaskólinn á
Ytri-Ey.
Þegar loks að skólinn hafði
fengið fast aðsetur á Ytri-Ey
var hann tveggja til þriggja
vetra skóli, og hjelst það fyrir-
komulag eftir að hann fluttist
að Blönduósi. Kensla fór fram
í almennum gagnfræðafögum,
átsaum, karl- og kvenfatasaum,
auk þess tóku nemendur þátt í
matreiðslu- og ræstingu.
Eftir nýár 1911 brann skóla-
húsið á Blönduósi, en var bygt
upp á sama stað árið eftir, og
þá úr steini. Veturinn eftir að
brann 1911—12 var skólinn
í Möllershúsinu á Blönduósi.
Um og eftir aldamót urðu
miklar breytingar í okkar þjóð-
fjelagi; skólunum fjölgaði og
jafnrjetti varð meira. Konur og
karlar áttu jafnan aðgang að
æðri almennri mentun. Stúlkur
fóru að sækja gagnfræðaskól
ana og höfðu frjálsari hendur
en áður var.
Húsmæðr askóli.
Svo skall á heimsstyrjöldin
1914 og eftir að henni lauk
varð dýrtíð mikil og erfitt með
skólahald. Veturinn 1919—20
starfaði skólinn eigi, og næstu
ár á eftir var aðsókn minni, e»
áður hafði verið.
Ákvað því forstöðunefnd
skólans að breyta skólanum,
gera hann að húsmæðraskóla,
taldi það heppilegra fyrir ungu
stúlkurnar að fá verklegan
skóla, eins og þá stóðu sakir.
Bóklegt nám var víða hægt að
í.funda, en vöntun á húsmæðra-
skólum.
Haustið 1923 var fyrsta til-
raunin gerð. Skólinn var gerður
að eins vetrar skóla, dregið úr
bóklega náininu, en það verk-
lega aukið. Þann vetur var fyrst
kendur vefnaður við skólann,
og var hann þá ekki sem skyldu
fag.
Ári síðar var enn dregið úr
bóknáminu og bætt við það
verklega. Hefir skólinn starfað
síðan sem húsmæðraskóli. Nýtur
hann styrks úr ríkissjóði. Sýslu-
sjóðir Vestur- og Austur-Húna-
vatnssýslu greiða árlega til skól-
ans kr. 1000.00. Vestursýslan
kr. 400,00. Austursýslan kr.
600,00.
Skólaárið er nú frá 1. okt. til
30. maí. og tala reglulegra
námsmeyja bundin við 32 nem-
endur.
Mest stund er lögð á verk-
legt nám, matreiðslu, sauma-
skap allskonar, vefnað, prjón,
þvotta og ræstingu. Bóklegar
námsgreinar eru íslenska
danska og reikningur. Matefna-
og heilsufræði, uppeldis og þjóð
félagsfræði er kend í fyrirlestr-
um. Einnig æfður söngur og
leikfimi. Þetta breytta fyrir-
komulag skólans hefir reynst
vel; hefir skólinn jafnan verið
vel sóttur, síðan breytingin var
gerð. Mörgum hefir þótt þaÖ
ókostur, hve námstíminn er
stuttur, aðeins einn vetur. Hefir
því verið ráðin nokkur bót á
því, með því að gefa nemendum
kost á framhaldskenslu í verk-
legu námsgreinunum. Þó er það
takmörkum bundið, hve mörg-
um nemendum skólinn getur
veitt viðtöku aftur. Tólf stúlkur
á ári geta komist að í fram-
haldsnámi. Skólavist hefir á
síðari árum verið fremur ódýr,
nemendur hafa haft matarfje-
lag og unnið að allri matreiðslu
sjálfir, enda lögð áhersla á það
að sýna sem mesta hagsýni í hví-
vetna.
1 Fjöldi ungra kvenna víðsveg-
ar að af landinu hafa notið
mentunar í þessum skóla. Það
er því engum vafa bundið, að
margar hlýjar kveðjur og ám-
aðaróskir berast skólanum á
þessum tímamótum. Mjer kem-
ur í hug erindið hans Páls Ár-
dals, er hann sendi Gagnfræða-
ÍRAMH. Á SJÖTTlí SÍÐU,