Morgunblaðið - 17.11.1939, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLA ÐIÐ
Föstudagur 17. nóv. 1933.
| Síðarl grefn |
Vilmundur Jónsson
og tjárhagsástandið
í landinu
Eftir jón Pálmason
alþingismann
Af því að Vilmundur Jóns-
son býður mjer til hólm-
göngu á viðskiftaleiðum op-
inberrar starfsemi, þá býst
jeg við að honum og öðrum,
sem trúaðír eru á hans fórn-
arlund, mannkærleika og
drengskap, finnist það ekki
fjarri eðlilegum vopnaburði,
þó jeg dragi fram fáeinar
smámyndir úr sögu liðinna
ára.
Fyrir nirmun 20 árum hófst
saga sósíalismans hjer á landi sem
■opinberrar baráttustefnu í fjár-
málum þjóðarinnar. Fylgið var
Iítið í upphafi, en fór vaxandi,
•einkurn vegna þess, að foringjarn-
ir voru ótrauðir á að útmála það,
bve mikil dýrðaröld yrði hjer á
landi í fjármálum og atvinnulífi,
ef þessi stefna næði viðgangi og
fengi að taka við völdum á þjóð-
arbiiinu. Isafjarðarbær varð fyrst-
ur til að falla fyrir freistinganna
rödd. Haim var þá vel stætt og
vaxandi bæjarfjelag. Yilmundur
.Jónsson hafði komið þar sem. ung-
ur læknir. Hann reyndist ötull og
heppinn í starfi sínu og f jekk vin-
■sældir fólksins eins og títt er um
nýta menn í þeirri stöðu. Þessar
vinsældir notaði hann út í ystu
æsar til þess að ginna lýðinn inn
á brautir sósíalismans. Þetta tókst.
Hinu rangsnúna íhaldi!!! var hrint
af stóli, og fyrsta sósíalistaríkið
var stofnsett á Islamli með öllum
þeim bægslagangi og slcrumi, sem
slíku fylgir. Afleiðingarnar komu
brátt í Ijós. Helstu atvinnurekend-
ur voru flæmdir burtu með of-
sóknum, fjárhagur allur fór hrak-
andi og allskonar óheillavænlegt
brask, sem ýmsir áttu hlut að,
var rekið af bæjarfjelagnu. Er öll
sú saga ein hin mesta raunasaga,
en svipbrigðin voru að ýmsu leyti
þau sömu eins og á Vífilsstöðum
og Kleppi. Að nokkrum árum liðn-
um flúði sjálfur foringinn Vil-
mundur Jónsson frá öllíu saman
og gerðist landlæknir. Var hann
þá nýkominn á þing sem fulltrúi
Isfirðinga.
Síðan hafa lærisveinar meistar-
ans| stýrt málefnum kaupstaðarins
við mikil óhægindi, en þeir hafa
reynst það miklir drengskapar-
menn að flýja ekki af hólminum.
Þó undarlegt megi virðast) hefir
þessi sama saga í alls konar mis-
munandi myndum orðið hlutskifti
margra annara bæjarfjelaga og
kauptúna hjer* á landi og vfirleitt
með svipuðum afleiðingum, þó á
mismunandi stigi sje. Iljá ríkis-
valdinu hefir að ýmsu leyti stefnt
í sömu átt. Jafnvel arðsömustu at-
vinnnfyrirtæki þjóðarinnar eins og
síldarbræðslur ríkisins Iiafa orðið
að stórfeldum hallarekstri, þeg-
ar síldveiðin varð mest. — Þar
og víða annars staðar var og
«r sama sagan eins og speglast í
samningagerð og ráðsmensku
fctjórnarnefndar ríkisspítalanna.
Þau bæjar- og sveitarfjelög á land
inu, sem ekki hafa hlýtt kallinu,
hafa fram til þessa staðið helst
upp úr svaðinu, en vegna þess hve
að þeiin hefir verið hert með kröfu
frek.ju í ýmsum myndum, eru þau
smátt og smátt að færast fram á
brúnir fjárhagslegra þrota.
Að svo er komið vorum hag er
margra manna verk, en ef til vill
hafa ekki aðrir menn verið sterk-
ari til áhrifa bak við tjöldin en
Vilmundur Jónsson. En hann er
einn þeirra manna, sem sjaldan
draga segl við hún á opnu hafi.
Undirdjúpin eru honum geðfeld-
ari siglingaleið. Hann er ekki i
neinu verkalýðsfjelagi til þess að
geta verið löglegur samningsaðili
þegar hann er fyrir ríkisins hönd
að semja við fjelögin. Hann segist
ekki vera í Alþýðuflokknum og
hafa ekki verið það, svo engar
syndir flokksins verði honum kend
ar. Hann reynir að koma ábyrgð-
inni á meðnefndarmenn sína og
yfirlækna spítalanna, þegar fund-
ið er að verkum þeirrar stjórnar-
nefndar, sem hann hefir ráðið
mestu ef ekki öllu í.
Viðskiftin við Iljeðinn Valdi-
marsson voru svipaðrar tegundar.
Báðir voru með í því, að gera
bandalag A'ið kommúnista við bæj-
arstjórnarkosningarnar síðustu.
Arangurinn fór ekki að óskum, og
þá greip hinn hreinlyndi maður
til þess happaráðs að kenna Il.jeðni
um alt saman, fá því til leiðar
komið, að hann væri rekinn úr
flokknum til þess að geta þvegið
af sjálfum sjer allar grunsamdir
um samneyti við hina bersynd-
ugu kommúnista. Viðskifti Hjeð-
ins og Vilmundar á Alþingi voru
ein hin eftirtektarverðustu, sem
þar hafa lengi gerst. Við Sjálf-
stæðismenn, sem hlutlausir áheyr-
endur sáum bardagaaðferðir svo
ólíkar sem mest rná vera, enda ó-
neitanlega mikill mannamunur.
Þegar svo maður eins og Vil-
mundur Jónsson býður m.jer sam-
anburð við sig um viðskifti við
það opinbera, þá gerast undarleg-
ir hlutir, en jeg tek áskoruninni
með gleði, jafnvel þó jeg geti ekki
raupað eins af minni fórnarlund
og drengilegu framkomu eins og
læknirinn gerir.
Mín fjármálaviðskifti eru í stuttu
máli þessi: Jeg var 5 ár á þingi og
fjekk þingkaúpið og ekkert annað.
Sjötta árið eru mjer falin tvö auka
störf af mínum flokksm., en ekki
ríkisstjórninni. Þetta er endurskoð
un ríkisreikninganna og nefndar-
starf í tilraunamálum landbiinað-
arins. Fyrir þessi störf fjekk jeg
árið 1938 töluvert lægri upphæð en
Vilmundur fyrir að vera í stjórn-
arnefnd ríkisspítalanna, og jeg
hefi engin áhrif á það haft, hvað
er borgað fyrir þessi verk. Það
hefir verið ákveðið af öðrum eftir
viðteknum regluin. Eigi að síður
liafa nokkrir fleiri en Vilmund-
ur úr liði fyrvarandi stjórnar gert
nokkurn úlfaþyt út af því, að
Sjálfstæðisflokkurinn skyldi fela
mjer þessi verk. Ekki af því að
borgunin væri hærri til mín en
annara, lieldur af því, að jeg var
ekki á föstum launum fyrir, og
mátti því ekki fá aukastarf, en
einkum þó af hinu, að nokkur
ótti leyndist í brjósti sumra manna
um það, að jeg mundi gagnrýna
falífðarlaust fjármálaspillingu und
anfarinna ára.
Hver munu svo vera viðskifti
Vilmundar Jónssonar við hið op-
inbera? Ef jeg man rjett, mun
það hafa verið á hans fyrsta þing
ári, sem hann komst í eitt virðu-
legasta embætti landsins. En laun-
in þótti honum lítil og fjekk því
brátt launuð aukastörf hvert' á
fætur öðru, eklri eitt eða tvö í
senn, heldur mörg. Öll árin munu
því greiðslurnar fyrir aukastörfin
hafa verið talsvert hærri en land-
læknislaunin, sem eru 6600 krón-
ur. Stjórnarnefnd spítalanna kem-
ur mest, til greina í þessu sam-
bandi, þar eru greiddar 2550 krón-
ur á ári. Eftirlit með lyfjabúðum
er annað, og þar er veiðin 3750
kr. Auk þess hefir skrifari Vil-
mundar fengið árum saman 120
kr. á mánuði frá Afengisverslun
ríkisins fyrir eftirlit með lyfseðl-
um. Fyrir heilbrigðiseftirlit í
Mentaskólanum fær landlæknir
400 kr. á ári. Auk þess er þing-
kaupið, sem var árið sem leið kr.
1305, og ýmsar smágreiðslur og
hlunnindi, sem of langt yrði upp
að telja. Fyrir utan þær upphæð-
jr, sem .ríkið, greiðir, er svo ýmis-
legt annað, eins og 1200 kr. á ári
fyrir að vera í stjórn „Kron“-
,fjelagsins o. fl. Ilvernig störfin
eru svo rækt hefir að nokkru ver-
ið rekið, en til viðbótar má rninn-
ast þess, að eklti er vitað, að eft-
irlit með lyfjabúðum hafi verið
neitt, enda þekkingin ekki fyrir
hendi. En þegar lærður lyfjafræð-
ingur kom til landsins og átti að
taka við starfinu eins og vera bar,
þá neitaði hinn fórnfúsi maður að
sleppa beininu, maðurinn sem út-
málar andstygð sína á bitlingum í
FKAMH. Á SJÖTTU SÍÐU
„Á helmleið"
Jafnskjótt og þessi skáldsaga
eftir Guðrúnu Lárusdóttur
kom út árið 1913, vakti hún mikla
athygli. Flestir virtust sammála
Halldóri Jónssyni bankafjehirði,
er fyrstur skrifaði langan og góð-
an ritdóm um bókina, að hún hæri
þess lítil merki, að þetta væri
fyrsta skáldsaga höfundarins. Um
efnið sjálft, eða stefnu sögunnar,
voru hins vegar dómar skiftir.
Deilur stóðu um það leyti milli
aldamótaguðfræði og liinnar eldri
stefnu, og sáu leiðtogar beggja að
nokkuð munaði um ]>essa bók í
þeirri deilu. En það varð aftur
aðalorsök þess, að sagan var þýdd
á dönsku árið 1916. Er bæði ís-
lenska og danska útgðfan ófáan-
leg fyrir löngu, enda varð bókin
brátt mjög vinsæl 'meðal allrar al-
þýðu.
Samt hit.ti jeg konu vestur í
Dalasýslu, sem var beinlínis ang-
urvær yfir því, „að önnur eins
kona og Guðrún Lárusdóttir skvldi
geta fengið af sjer að vera að
búa til sögur“. — „Þessar svo
kölluðu skáldsögur eru ekkert ann
að en • lygasögur, og jeg vil ekki
að vel kristið fólk komi nálægt
slíku og öðru eins“. — Svo mælti
hún gamla og gestrisna Dalakon-
an fyrrum, og svipað hugsar sumt
yngra fólk enn um öll leikrit, þótt
það brosi að skammsýni gömlu
konunnar.
Alt þetta rifjast upp hjá kunn-
ugum nú þegar verið er að leika
leikritið „Á heimleið“. Þar eru
sýndir, og sýndir vel, nokkrir þeir
kaflar sögunnar, sem fjalla um; á-
greiningsmál, málefni, sem alt
af eru ný, þótt nöfn á stefnum og
leiðtogum þeirra breytist. Guð-
fræðin, sem ný var talin fyrir 40
árum, er t. d. úrelt orðin í sinni
gömlu mynd við flesta háskóla,
en sumi aðalatriði hennar eru þó
runnin saman við þjóðernisstefn-
una þýsku, og „nýguðfræði“ vors
tíma er að sumu leyti íhaldssam-
ari en „eldri stefnan“ íslenska
var um aldamótin síðustu.
Presturinn í leikritinu ver sína
stefnu jafnvel og bestu menn alda
mótaguðfræðinnar gerðu fyrrum,
— °g „þýsk-kristnu“ prestarnir
nú, en mætir háði hjá vantrú
barnakennarans og vantrausti hjá
trú hjúkrunarkonunnar, svipað og
þeir þýsk-kristnu mæta annars-
vegar hjá „germanskri heiðni“ og
hinsvegar hjá Játningarkirkjunni.
Alt það, sem presturinn segir sinni
stefnu til ágætis, les jeg iðulega
hjá þýsk-kristnum rithöfundum,
þótt þeir segi: „Vjer ÞjóðAmrjar“,
þar sem sr. B.jörn segir: „Vjer ís-
lendingar“. „Nýguðfræðin" í dag,
hjá Barthsstefnu og Játningar-
kirkju endurtekur hinsvegar flest,
sem Margrjet segir í leikritinu.
Því er ofur skiljanlegt, að marg-
ur beri nú kala til leihritsins al-
veg eins og fyrrum til sögunnar
sjálfrar, — og að í þeim hóp sjeu
ekki trúleysingjar einir.
Aðalmál sögunnar — og leik-
ritsins, er þó ekki neinar trúmála-
rökræður, heldur annarsvegar að
sýna hvað efasemdamenn sjeu ó-
færir sálgætendur. — Sbr. and-
svar Guðmundar: „Þvættingur;
fullgóður í stól, en ónýtur handa
deyjandi drykkjumanni!“ — Og
hinsvegar, að hjónaefni þurfi að
eiga samleið í trúmálum, ef vel
eigi að fara. Sje trúaráhuginn eng
inn, kemur það ekki til greina, og
því mun ýmsum leikhúsgestum
virðast Margr.jet vera í meira lagi
„einStrengingsleg“. Hitt hafa þ»
margir sjeð, að komist ólíkur
stjórnmálaáhugi á sama heimili,
fer alloft þaðan sátt og samlyndi,
og er þá auðskilið 'mál, að ólíkur
trúaráhugi getur valdið svipuðu
ósamlyndi. Margar erlendar skáld-
sögur eru um árekstur út af trú-
málum í tilhugalífi unga fólksins,
og í kristilegum æskulýðsfjelögunt
ytra er mjög oft rætt um þetta at
riði sem eitt af vandamálum trú-
aðra, æskumanna. Hins vegar er
fremur sjaldgæft vor á meðal, að
u'm þessi mál sje rætt jafn greini-
lega og leikritið gerir. Eru þess
þó dæmin mörg, að trúaráhugi
dvínar í sambúð við misskilning
og trúleysi; enda tók G. L. ekki
þetta mál upp eftir neinni erlendri
fyrirmynd. ÞaSj er mjer kunnugra
en öllum öðrum!
Þegar Guðrún Lárusdóttir fór
að starfa að fátækramálum, kynt-
ist faún bæði fjölmörgum ófarsæl-
um hjónaböndum, og friðvana
mannssálum, er leitað höfðu sjer
hugsvölunar við ýmsa lekabrunna.
Og þar sem henni var ljóst, að
„lifandi myndir“ á leiksviði ná til
margra, sem ekki hlusta á prje-
dikanir, var henni hugleikið að
kaflar úr fyrstu sögunni hennar
kæmust þangað, ef það kynni að
verða einhverjum til gæfu. Hennl
var bæði ljúft og ljett að skrifa,
en hún vildi aldrei birta neitt öðr-
um til dægrastyttingar einnar,
þótt henni væri full ljóst, að leið-
inlegar málalengingar eru enginn
stuðningur góðu málefni.
Leikritið þræðir þenna meðal-
veg og sýnir vel bæði alvarleg-
ustu og kátlegustu persónur sög-
unnar. Hitt er ekki um að kvarta,
þótt leikritið geti ekki flutt þá
kafla, sem ýmsir töldu best skrif-
aða í sögúnni. En það voru brjef-
in, sem Jóhann skrifaði Margrjeti
í banalegu sinni, og lýsingar af
ferðalögum á hestbaki.
S. Á. Gíslason.
AUGAÐ hvilist TIIICI C
mcC gleraugum frá I IIILLL
Yður
grunar
ekki
hvað það eru til margir
menn hjer í bænum sem
gæti átt viðskifti við yð-
ur. Hjer eiga nú heima
37 þúsundir manna. —
Með því að auglýsa í
Starfskrá Morgunblaðs-
ins komið þjer beðum til
þeirra aHra. Hafið þjer
athugað hvað þjer getið
grætt á því?