Morgunblaðið - 08.05.1940, Blaðsíða 5

Mðvikudagur 8. maí 1940.
JfHorgv. %% it>
Útfeeí.: H.f. Árvakur, Rey’ Javlk,
Rltstjðrar:
Jðn Tijartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrKðarm.).
Anglýslngar: Árnl Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrelBsla:
Áusturstræti 8. — SImí 1600.
Aakriftargjald: kr. 8,50 A n&nuBl
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
í lausasölu: 20 aura eintakiB,
25 aura meB Lesbðk.
Öfugstreymið
Bæjarráð hefir farið fram á
heimild ríkisstjórnarinnar
til þess að bæta 500 þúsund
krónum ofan á þær nálega
5.000.000 króna, sem ráðgert
var að krefja bæjarbúa í út-
svari á þessu ári. Verður skamt-
urinn þá um miljón króna,
sem útsvarsseðlarnir rjetta að
bæjarbúum að þessu sinni.
Hvenær skyldi sú fúlga öll
verða komin í bæjarsjóðinn?
Og hverjir eiga að borga fúlg-
una, eins og atvinnuástandið
«r í bænum nú? Ekki þarf að
efa það, að bærinn þarfnast
Jjessar tekjur og þó meiri væru.
En það eitt er ekki nóg, að
reikna út, hve miklar tekjur
bærinn þarfnast og jafna síðan
Jþeirri fúlgu á borgarana. Borg-
ararnir þurfa að hafa einhverja
maöguleika til þess að rísa und-
ir byrðinni. En hvar möguleik-
arnir eru fyrir því nú, eins og
í pottinn er búið, að herja út
•úr borgurum Reykjavíkur 5i/2
miljóna króna útsvar, er oss
ihrein ráðgáta.
Bæjarráð kveðst þurfa við-
bótarskattinn, þú miljón króna,
til þess að standast kostnað af
hækkun ellitrygginga og ör-
•orkubóta (samkv. ákvörðun síð-
asta Alþingis), til verðlagsupp-
bóta á laun starfsmanna bæj-
arins, til atvinnubóta (þar sem
að mestu sje upp etið það fje,
sem ætlað var til atvinnubóta)
og til aukins framfærslukostn-
aðar.
Ekki er að efa það, að þessir
auknu kostnaðir, sem bæjarráð
xáðgerir, verða allir fyrir hendi,
■enda þótt sumir hafi verið fyr-
irsjáanlegir þegar f járhagsáætl-
ainin var samin.
En þegar minst er á aukna
atvinnubótavinnu og aukinn
íramfærslukostnað, verður ekki
homist hjá að minna enn á ný
á það háskalega öfugstreymi,
sem ríkjandi er í okkar þjóð-
fjelagi.
Síðastliðinn vetur leitaði
Búnaðarfjelag Islands til bænda
og óskaði upplýsinga þeirra um
hvað þeir gætu tekið af fólki.
Bárust beiðnir frá bændum um
1200 manns, til ýmis konar
vinnu í sveitunum. En ekki hefir
enn tekist að ráða hjer í Reykja
vík nema um 50 manns.
Hvaða skýringu er hægt að
gefa á þessu háttalagi? Hvern-
ig stendur á því, að ómögulegt
er að fá fólk til þess að vinna
hin hollu sveitastörf um sum-
artímann? Er fólkið að bíða
eftir atvinnubótavinnunni eða
framfærslustyrknum? Kýs það
heldur að vera styrkþegar í
Reykjavík en að vinna fyrir sjer
í sveitinni?
Þessa meinsemd verður að
Iækna hið bráðasta.
jiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiiimR
MENN O G MÁLEFNI
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiniii
Sendiför Sir Neviles Hendersons til
að vinna að bresk-þýsku samsíarfi
'úiimmmimmmmiimimmmmiiimiiiiimimiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiimiiimiiiiiiii
ummiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiUlm
Sir Neville Henderson hef-
ir skrifað bók* *) um hina
mishepnuðu sendiför sína
til Þýskalands (hann var
eins og: kunnugt er sendi-
herra Breta í Berlín þar ti)
stríðið hófst) en markmiðið
með þessari sendiför var að
koma á varanlegu samkomu-
lagi milli Breta og Þjóð-
verja.
Uimi niðurstöðuna, sem Sir Ne-
ville kemst að í bók siuni: „að
Hitler hafi aldrei ætlast ,til að
endalokin yrðu önnur en styrjöld“
verður auðvitað deilt, á sama hátt
og menn skiftast í flokka eftir
því hvorum þeir fylgja að mál-
um Þjóðverjum eða Bretum.
En það sem gerir bók þessa
sjerstaklega fróðlega, eru hin-
ar nákvæmu lýsingar Sir Ne-
villes á tveim örlagaþrungnum
tímamótum í sögu síðustu ára, í
september 1938 þegar Evrópa stóð
á barmi styrjaldar vegna deilu-
mála Þjóðverja og Tjekka, og í
ágúst 1939, þegar hún fór fram
af þessum barmi.
Þrátt fyrir niðurstöðu Sir Ne-
villes gætir hvergi óvildar í garð
Þjóðverja alment, nje nazistaleið-
toganna sjerstaklega, og smnum
þeirra segist harin blátt áfram
hafa haft dálæti á, eins og t. d.
Göring.
★
Oöring er einasti nazistaleiS-
toginn, sem Sir Neville
helgar heilan kafla í bók sinni.
Bókin hefst á því, er Sir Neville
lagði af stað frá Buenos Ayres
veturinn 1937 til þes sað takast
á hendur sendiförina til Berlín,
—- „sannfærður um að friðurinn
í Evrópu ylti á því að samkomu-
lag tækist milli Þýskalands og
Bretlands' ‘.
„Jeg var þess vegna staðráðinn
í því“ (segir Sir Neville) „í fyrsta
lagi að gera alt sem í mínu valdi
stæði til þess að umgangast naz-
istaleiðtogana, og ef þess væri
kostur að ávinna mjer traust
þeirra og jafnvel vináttu, og í
öðru lagi að kynna mjer málstað
Þjóðverja frá eins hlutilægu sjón-
armiði og unt væri, og þar sem
jeg áliti það rjettmætt, að túlka
þenna málstað eins sanngjarn-
lega og jeg gæti fyrir ríkisstjórn-
inni. Við þessar tvær reglur
; hjel't jeg mjer þau rúmlega tvö
ár, sem jeg var í Berlín“.
★
Honum tókst þó aldrei að um-
gangast Hitler, að neinu ráði. En
þó virðist Hitler og aðrir leiðtog-
ar nazista hafa borið nokkurt
traust til hans og jafnvel von Ribb
entrop, sem Sir Neville er minst
um gefið, óskaði honum alls góðs
persónulega, er þeir kvöddust, eft-
ir að Bretar höfðu sagt Þjóðverj-
ur stríð á hendur.
Sir Neville segist frá upphafi,
*) Sir Nevile Henderson: Fail-
ure of a Mission, Ilodder and
• Staug’hton Ltd.
Uevile Henderson.
ekki hafa getað losað sig við þá
hugmynd, þrátt fyrir alla við-
leitni sína og allar vonir síuar, að
heimurinn væri á miskunnarlausri
för um blaðsíður grísks liarmleiks
og stefndi óhjákvæmilega að hin-
um ægilegustu endalokum. —
Hann segir, að þetta gríska mótíf
hafi rifjast upp fyrir sjer er hann
ræddi í fyrsta skifti við Hitler,
og Hitler var í æstu skapi vegna
(Sprengingarinnar, sem þá hafði
nýlega átt sjer stað í liinu glæsi-
,lega loftfari „Hindenburg“ og tal-
in var eiga rót sína að rekja til
hemdarverka. Næst þegar Sit Ne-
ville ræddi viði Hitler um sambúð
Breta og Þjóðverja, var Hitler í
uppnámi, að sögn Sir Neviles, útaf
loftárásinni, sem gerð var á þýska
v asaorustuskipið „Deutschland“
undan Spánarströndum. Samtalið
gat því engu komið til leiðar —
hinn gríski liannleikur, segir Sii'
Neville.
'4r
Sir Nevile bendir á sem dæmi
um það, live heimurinn virtist leið-
ast næs'tUm óviðráðanlega út í
styrjöld, er Mr. Chamberlain
sendi Hitler persónulegan boðskap
í. ágúst síðastliðnu'm. Þessi boð-
skapur kom e. t. v. aðeins nokkr-
um dögum of seint, sagði Sir Ne-
vile, til að geta komið einhverju
til leiðar, því að Hitler hafði þá
náð samkomulagi við Rússa. A
sama hátt segir Sir Neville, að
tillaga Cianos greifa, um að köll-
uð yrði saman stórveldaráðstefna,
til að ráða til lykta deilum Pól-
verja og Þjóðverja, hafi að lík-
indum komið nokkrum dögum of
seint. Ciano greifi lagði þessa til-
lögu fyrir von Ribbentrop um
miðjan ágvist, en nokkrum dögum
áður höfðu farið orðsendingar á
milli pólsku og þýsku stjórnar-
innar, þar sem pólska stjórnin
fsagði m. a., „að litið myndi verða
á hverskonar íhlutun Þjóðvérja,
sem færi í bág við rjettindi Pól-
verja og hagstauni þeirra í Dan-
zig, sem beina, árás“. Dómur Sir
Nevilles um að „aðvörun" þessi
hafi orðið til þess að gera aðeins
ilt verra í sambúð Pólverja og
Þjóðverja kemur heim við það,
sem segir í „hvítu bókinni“ (Þjóð-
verja) um; samtal, sem fór fram
milli von Weiszácker, skrifstofu-
stjóra í þýska utanríkismálaráðu-
neytinu, og M. Coulondre, sendi-
herra Frakka í Berlín, von Weis-
.zácker sagði, að ástandið í sambúð
Þjóðv. og Pólverja hefði þá fyrst
versnað, þegftr Pólverjar fóru að
hafa í hótunum við öldungaráðið
í Danzig (4. ágúst), og þegar
orðsendingarnar, sem hjer um get-
ur, fóru fram.
ótt tillögu Cianos greifa, um
stórveldaráðstefnu, hafi þann-
ig verið vísað á bug, þá telur Sir
Neville að afleiðingin af samtali
ítalska utanríkismálaráðherrans og
von Ribbentrops hefði orðið sú, að
Italir hefðu upp frá því talið sig
ekki bundna því loforði að veita
Þjóðverjum þegar í stað beina
aðstoð ef í odda skærist við Pól-
verja.
Það er ekki hvað síst nú, með
tilliti til þess sem er að gerast við
Miðjarðarhafið ,fróðlegt að lesa
það, sem Sir Nevile segir yfir-
leitt um afskifti ítala af aðdrag-
andanum að styrjöldinni og að
atburðunum í lok september 1938,
þegar öldurnar risu hæst út af
deilum Tjekka og Þjóðverja.
Sir Nevile er þó fáorður um síð-
ustu tilraunina, sem Mussolini
gerði til að koma á stórveldaráð-
stefnu 1. sept., eftir að innrás Þjóð
verja í Pólland var hafin. Hann
segir, að Attolico, sendiherra Itala
í Berlín, hafi komið á fund sinn
umi miðjan dag 1. sept. og spurt
sig hvort líta bæri á orðsendingu
þá, sem hann liefði afhent þýsku
stjórninni þá um morguninn, sem
úrslitakosti. Sir Nevile svaraði,
að svo væri ekki, en hann bætti
því við, að sjer skildist að Musso-
lini væri að reyna að koma því
til leiðar, að kölluð yrði saman
stórveldaráðstefna, og ef svo væri,
þá gæti hann ekki annað en látið
í ljós þá skoðun sína, aS engin
von væri til að breska stjórnin
gengi að þessari uppástungu, nema
að þýsku hersveitirnar í Póllandi
yrðu kallaðar burtu um leið. Atto-
lico svaraði þá, að Sir Nevile gæti
ekki svarað fyrir hönd stjórnar
sinnar, en reyndin varð samt sú,
að því er virðist, að uppástunga
Mussolinis strandaði á því, að
breska stjórnin tók sömu afstöðu
og Sir Neville.
Hinsvegar verður ekki annað
. sjeð, en að Sir Neville líti
svo á ,að viðleitni Mussolinis til
að koma í veg fyrir styrjöld hafi
verið, einlæg, ekki aðeins í ágúst
og september síðastliðnumi, heldur
líka, og ekki. síður, í september í
fyrra, en, þá; varð honum reyndar
betur ágengt. En sá kaflinn, sem
fjallar um Múnchenráðstefnuna og
aðdragandann að henni, er allur
mjög fróðlegur.
1 Hversu litlu munaði, að Tjekkó-
jslóvakíudeilan leiddi til styrjald-
ar má sjá af eftirfarandi tilvitn-
un, í bók Sir Nevilles. Eftir að
Mr. Chamberlain liafði verið í
Berchtesgaden og 'Godesberg, og
ekkert orðið ágengt, g-erði hann
síðustu tilraunina til að ná sam-
komulagi við Hitler með því að
senda fulltrúa sinn, Sir Horace
Wilson, til Berlín. Sir Horace
ræddi tvisvar við Ilitler, sama dag-
inn (27. sept.) og niðurstaðan og
fyrra samtalinu var að Hitler
sagði: „Það er tilgangslaust að
halda áfram samningum“. í síð-
ara skiftið flutti Sir Horace Hitler
svohljóðandi boðskap frá Mr.
Chamberlain: „Ef Frakkar lenda
í styrjöld við Þjóðverja vegna
þess að þeir þurfa að uppfylla
skuldbindingar sínar, myndi
breska konungsríkið álíta það
skyldu sína að veita þeim aðstoð“.
Þessu svaraði Hitler á þá leið,
að
„Ef Frakkar og Bretar hefja
stríð, þá skulu þeir bara gera það.
Mjer er náltvæmlega á sama um
það. Jeg er við öllu búinn. Jeg
get aðeins veitt því athygli hvern-
ig málin standa. Núna er þriðjn-
dagur, og næsta mánudag verðum
við allir komnir í stríð“.
★
Tíu dögum áður hafði þó virst,
sem málin ætluðu að leysast frið-
samlega, eða þegar Mr. Chamber-
lain hafði rætt við Hitler í Bercht-
esgaden. En síðan kom Godesberg,
og þá breyttist viðhorfið skyndi-
lega, eins og menn muna.
Sir Neville var með Mr. Ohamb-
erlain í Godesberg. í Berchtes-
gaden hafði Hitler skýrt Mr.
Chamberlain frá því, að hann gæti
ekki sætt sig við aðra lausn, en
að Tjekkar ljetu Sudeten-hjeruð-
in af höndum. Með þetta fór. Mr.
Chamberlain til London, og fekk
því þar til leiðar komið, að stjóm-
ir Frakklands, Bretlands og
Tjekkóslóvakíu fjellust á þessa
lausn.
En þegar Mr. Chamberlanin
kom til Godesberg með þessa lausn
og hafði gert Hitler grein fyrir
henni, þá spurði Hitler, „hvort
hann ætti að skilja þetta svo, að
stjórnir Bretlands, Frakklands og
Tjekkóslóvakíu hefðu í raun og
veru fallist á að færa, Sudeten-
hjeruðin undan yfirráðum Tjekka
og undir yfirráð Þjóðverja. —
Forsætisráðherrann svaraði: ,,Já“.
Þá varð stutt þögn og Hitler virt-
ist vera að taka ákvörðun með
sjálfum sjer. Síðan sagði hann
ákveðið: „Mjer þykir það ákaf-
lega leitt, en þetta dugir ekki
lenguri ‘.
Sir Neville segir, að þarna hafi
Hitler brugðist forsætisráðherra
breska heimsveldisins og telur, að
með því hafi orðið st.raumhvörf.
því að þá hafi Hitler sýnt í fyrsta
sinn, að hann mæti einskis að
halda orð sín.
En öll nótt var þó ekki úti enn
— því að Munchen var eftir.
(Síðari grein á morgun.)