Morgunblaðið - 23.07.1940, Qupperneq 5

Þriðjudagur 23. júlí 1940.
*
Útgef.: H.f. Árrakur, Baykjavlk.
Bltatjðrar:
Jön KJartanason,
Valtýr Stefánaaon (ábyretJarm.).
Auglýsingar: ÁrUi Óia.
Bitatjörn, augrlýslngar o( afrrslOsla:
Austurstrœtl 8. — Slsal 1800.
Áskriftargjald: kr. S,E0 á. ntknuOl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintaklö,
26 aura meV L>esbök.
Hörmuleg kjör
rj'yrir hálfum mánuði kom. það
fyrir, að skrifað var hjer í
klaðið um grein er birtist í múl-
gagni kommúnista hjer í bæ. Dag-
:inn eftir birtist löng grein í
kommúnistablaðinu, þar sem gleði
ritstjórans varð ekki dulin yfir
því, að hann skyldi í þessu til-
Æelli hafa verið virtur svars.
Og enn hleypur á snærið fyrir
ritstjóra Þjóðviljans. Hjer er blað
"hans aftur gert að umtalsefni.
Bn hætt er við að eftir því sem
'lesendum Þjóðviljans fækkar og
fylgismenn kommúnista, sem áður
voru, snúi fleiri baki við hinni
irússnesku „línu“, verði það sjaldn-
;ar, sem íslensk blöð telji það ó-
maksins vert að minnast á nokkuð
það, sem í Þjóðviljanum stendur.
Því Þjóðviljinn er ekki lengur
'áslenskt blað, þó hann sje gefinn
iít á íslensku. Blaðið ber ekki ís-
‘lenska hagsmuni fyrir brjósti.
Stefna blaðsins er frá Moskva.
Þaðan taka forráðamenn blaðsins
við fyrirmælum um, hvernig þeir
•eigi að hugsa, hvernig að skrifa og
hvernig vinna verk sín í þágu
hins rússneska undirróðurs, sem
■ Stalin vill að hjer sje rekinn.
Ein fyrirskipunn virðist vera
;um það, að blað þeirra geri að
umtalsefni og leiði í ljós með sem
.gleggstum orðum hverskyns vand-
iræði sem steðja að almenningi í
þessu landi.
í grein einni í blaði þessu fyrir
mokkrum dögum er talað um hin
-stórfeldu vandræði sem reykvísk-
ur verkalýður hefir ratað í ú þessu
■sumri. Svo mikið kveður að hung-
urvofu atvinnuleysisins hjer í
hænum, að því er kommúnista-
'hlaðið segir, að dæmi eru til þess
•að fólk hafi þurft að grípa til
’þeirra örþrifaráða, að ráða sig í
kaupavinnu. En slíka neyð telur
Þjóðviljinn augsýnilega vera há-
mark neyðarástandsins í hinu ís-
lenska þjóðfjelagi. Að fólk, bæði
karlar og konur, um hásumarið
rþurfa að taka sig upp hjeðan af
mölinni, til að vinna í sveit að
heyskap fyrir kaup og fæði, í stað
þess að segja sig til sveitar í
Rcykjavík, eftir að Framsóknar-
og Alþýðuflokkurinn hafa tekið
sanian um að íþyngja Reykja-
víkurbæ sem allra mest með því
að stefna hingað sveitarómögum
af öllu landinu eftir frekustu getu.
Það er orðið hreint neyðarúr-
ræði í augum Þjóðviljans, að full-
vinnandi fólk skuli þurfa að neyð-
ast til þess að vinna að annari
aðalframleiðslugrein þjóðarinnar
um hábjargræðistímann.
Menn, sem harma það að verka-
fólk úr Reykjavík komist tii
heyskapar vinnu á sumrin, þeir
þurfa allmikið að læra, til þess
þeir að rjettu lagi geti talist ís-
lendingar. En máske kæra þeir sig
ekkert um að bera það þjóðernis-
merki.
s i
Fjárhagsafkoma sveifar-
fjelaganna 1938
[Morgunblaðið hefir farið þess á leit við Jónas
Guðmundsson, að hann skrifaði fyrir blaðið yfirlits-
grein uift hag sveitarfjelaga, og hefir hann orðið við
þessum tilmælum. Birtist hjer fyrri hluti greinar
hans].
Síðan jeg tók við starfi
mínu sem eftirlitsmaður
sveitarstjórnarmálefna, hef-
ir einn meginþátturinn í því
verið sá, að afla sem glegst
yfirlits yfir fjárhagsafkomu
hinna einstöku sveitarf jelaga
með því að safna saman og
inna úr gögnum þeim, sem
til eru um fjárhag sveitar-
f jelaganna og afkomu þeirra
★
Hefir nú verið -— í samráði við
milliþinganefndina, er starfar í
tolla- og skattamálum — gert
heildaryfirlit yfir afkomu allra
sveitarfjelaga í landinu árin 1936,
1937 og 1938. Nú í ár, þegar gögn
öll hafa borist um árið 1939 verð-
ur því bætt við og síðan haldið
áfram árlega svo safnast geti fyrir
sem fullkomnast heildaryfirlit yfir
hag og rekstur sveitarfjelaganna.
Þar sem slíkt yfirlit hefir aldrei
fyr verið gert og vegna þeirra
mörgu manna, sem beint og óbeint
hafa afskifti af málefnum sveit-
arfjelaganna, tel jeg rjett að fyrir
almenningssjónir komi megin at-
riði yfirlits þessa fyrir árið 1938
og að síðar verði slík yfirlit 'gefin
árlega.
Því miður vantar enn reikninga
eins stærsta sveitarfjelagsins —
Yestmannaeyja — fyrir 1938, en í
þessu yfirliti hafa reikningar þess
fyrir 1937 verið notaðir, en þar
sem vitað er, að árin 1937 og 1938
voru lík hvað afkomu bæjarsjóðs
Vestmannaeyja snerti, breytir
þetta ekki miklu. Auðvitað verður
þetta lagfærf þegar reikningar
Vestmannaeyja berast og nýtt
heildaryfirlit þá gert.
Eitt er rjett að taka fram1 til
að fyrirbyygja misskilning og það
er, að í grein þessari er orðið
„sveitarfjelag“ notað um kaup-
staði jafnt sem hreppa. Er það
sameiginlegt heiti þeirra og ætti
að taka upp þá notkun orðsins.
Jafnvel löggjöfin er farin að láta
orðið „sveitarfjelag“ tákna ein-
ungis hreppsfjelag, en það er
rangt. (Samanber Jöfnunarsjóð-
ur bæjar og sveitarfjelaga). Hjer
á landi eru til hreppar og kaup-
staðir og er sameiginlegt heiti
þeirra: sveitarfjelög (Kommune).
TEKJUR
SVEITARFJELAGANNA
Á árinu 1938 námu tekjur sveit-
/arfjelaganna og fyrirtækja þeirra
reikningslega rúmlega 24 miljón-
um króna. Af þessum tekjum voru
3.5 miljónir „eftirstöðvar frá fyrri
árum“, en 2.3 milj. „lán tekin á
,árinu“, svo raunverulegar tekjur
ársins eru um 18,2 milj. króna.
Þessar tekjur skiftast þannig:
1. Tekjur af atvinnufyrir-
tækjum sveitarfjel. .. 5,996,831
2. Skattar:
a. Útsvör .... 7,899,236
h. Fasteign.sk. 967,160
e. Hreppsv.gj. 53,931
d. Hundask ... 13,264
e. Hlut' af....
sýsluvegask. . . 5.566
f. Hluti áf....
tekjusk. ..
og aðrir. ...
skattar .... 289,657
-----------9.228.814
3. Tekjur af fasteignum 555,715
4. Vextir af peningum og
verðbrjefum'........... 147,845
5. Endurgr. fátækraf je .. 950.696
6. Tillag Tryggingarstofn.
unar ríkisins til elli- og
örorkubóta ............. 283,538
7. Atvinnubótafje frá rík-
, issjóði ................ 215,774
8. Skólabyggingarstyrkir 37,767
9. Ymsar tekjur og færsl-
ur ..................... 535,484
lO.Seldar eignir ......... 241.856
Samtals kr. 18.194.320
Af þessu er Ijóst, að það eru
ekki neinir smávegis fjár.munir,
sem sveitarstjórnum landsins er
trúað fyrir að fara með og ráð-
stafa og því ekki nema eðlilegt
og sjálfsagt að árlega. sje birt yf-
irlit um þessi málefni.
Því miður er það svo, vegna,
mismunandi bóklialds hjá hinum
ýmsu sveitarfjelögum, að erfitt er
að finna út hið rjetta, en jeg hefi
í hyggju að reyna að fá úr þessu
bætt og mun víkja að því síðar.
Tekjur af fyrirtækjum sveitar-
fjelaganna eru auðvitað fyrst og
fremst tekjur hafnarsjóðanna, raf-
stöðvanna, vatnsveitanna og ann-
ara slíkra fyrirtækja, sem rekin
eru í almennings þágu, en mjög
lítill hluti þessara tekna er af fyr-
irtækjum sem eingögnu eru rekiu
til þess að afla tekna í sveitar-
sjóðinn sjálfan.
Á móti þessum tekjulið, sem
nemur tæpum 6 milj. króna, er
gjaldamegin á reikningum sveit-
arfjelaganna liður, sem nefnist:
„Kostnaður við atvinnurekstur“
og nemur hann rúml. 4,5 milj. Eru
því hreinar tekjur af fyrirtækj-
umi sveitarfjelaganna 1,5 milj. kr.
Eru þær vitanlega mestmegnis af
höfnunum þó nokkuð sje af vatns-
veitum og raforkustöðvum. Mjög
víða munu þessar umframtekjur
fyrirtækjanna verða að „innieign“
hjá bæjar- og hreppssjóðunum og
notast þar áriega sem eyðslueyr-
ir. Eins og vænta má eru það kaup
staðirnir og stærstu kauptúnin,
sem aðallega reka þessi fyrirtæki.
Nema tekjur af fyrirtækjum
hinna átta kaupstaða samtals 5
milj. 961 þús. krónum, svo tekjur
allra annara sveitarfjelaga til
samans af atvinnufyrirtækjum eru
ekki nema 35 þús. krónur. Af
þessu kemur mest í hlut Reykja-
víkur, eða rúmlega 3,8 milj. kr.
Enn er ekki fyrir hendi greini-
legt yfirlit um fyrirtæki sveitar-
fjelaganna, en í undirbúningi e>’
að gera slíkt yfirlit, og gæti það
orðið mjög fróðlegt.
Skattar sveitarfjelaganna nema
samtals kr. 9,228,814,00. Af þeim
eru útsvörin aðal-skatturinn, eða
tæpar 7,9 milj. króna, svo allir
aðrir skattar samanlagt eru ekki
nema 1,2 milj. kr. Af þessari, 1,2
milj. króna er fasteignaskatturinn
einn saman 967 þús .krónur, svo
allir aðrir skattar eru ekki nema
360 þúsund krónur. Er af þessu
augljóst hversu illa er búið að
sveitarfjelögunum hvað tekju-
stofna snertir. Það eru útsvörin
ein, sem1 sveitarfjelögin verða að
lifa á, og eru þau þó rýrð á marg-
víslegan hátt fyrir þeim. Mun jeg
ef til vill víkja nánar að þvi
síðar. g
Eins og að líkum lætur er það
á kaupstöðunum sem meginþungi
útsvarsbyrðinnar hvílir. Nema út-
svör kaupstaðanna 8 samanlagt
rúml. 6 milj. króna, en allra ann-
ara sveitarfjelaga til samans tæpl.
1.9 milj. króna. Reykjavík ein ber
rúman lielming allra útsvarsbjuð-
anna, eða á því ári rúmlega 4,5
milj. króna.
Svipað er að segja um fast-
eignaskattinn. Hann er alls 967
þús. krónur og af honum eru
kaupstaðirnir með 934 þús. kr. og
öll önnur sveitarfjelög aðeins með
33 þús. krónur.
Hreppsvegagjöldin eru hinsveg-
ar ekki til í kanpstöðunum ög er
því sá skatttur eingöngu í hrepp-
unum. Hann nemur tæpum 54
þús. kr. Svipað er um hundaskatt-
inn, sem er rúmlega 13 þús. kr.,
að af honum eru aðeins 276 kr.
greiddar í kaupstöðum. Sýsluvega-
skatturinn er og eðlilega einungis
tekjustofn lireppsfjelaganna og
það í þeim sýslum einum, sem
sýsluvegagjaldi hafa komið á hjá
sjer.
Aðrir skattar sveitarfjelaganna
eru fáir og smáir. Munar þar
mestu um þann hluta hátekju-
skattsins, sem ríkissjóður endur-
greiðir til kaupstaða og sýslu-
sjóða. Kemur sá skatttur þvi
hreppsfjelögunum. ekki nema ó-
beint til góða, þ. e. í lægri gjöld-
um til sýslusjóðs.
Hverjum sem hlutdrægnislaust
lítur á þetta yfirlit hlýtur að verða
það ljóst, að sveitarfjelögin eiga
,ekki margs úrkosta í tekjuöflun
sinni. Útsvörin og aftur útsvörin
eru það, sem þau verða að lifa á
livað mikils sem af þeim er kraf-
ist. Á síðari árum' hefir sífelt sótt
í það horf að fleiri og fleiri fyrir-
tæki eru með lögum undanþegin
útsvari. Þannig eru t. d. allir
sparisjóðir og bankar á landinu
undanþegnir útsvari af gróða sín-
um. Slíkt þekkist hvergi nema
hjer, nema um þjóðbankana. Sam-
yinnufjelögin eru, sem kunnugt
er, undanþegin útsvari af við-
,skiftum fjelagsmanna sinna, en
eru látin greiða í þess stað eins-
konar fasteignaskatt sem er ekki
nema brot af því sem þau yrðu
að greiða ef sömu ál agniu garregl u
væri fylgt með þau eins og með
önnur fyrirtæki.
Ríkiseinkasölur greiða ekki út-
svör, en aðeins lágan söluskatt, og
svipað er um ríkisfyrirtækin. Eim-
skipafjelagið, Sölusambandið,
Mjólkursamsalan o. s. frv. eru
einnig undanþegin útsvari. Og nú
að síðustu hefir togaraútgerðin
verið svo að kalla undanþegin út-
svarsgreiðslu.
Hvar endar með þennan eina
tekjustofn sveitarfjelaganna ef
svona verður haldið áfram f
★
Að öðrum tekjustofnum sveitar-
fjelaganna er rjett að víkja lítil-
lega.
Tekjur af fasteignum eru sam-
tals 555 þús. kr. Af þeim koma
455 þús. á kaupstaðina, en 100
þús. kr. á önnur sveitarfjelög.
Tekjur þessar eru mestmegnis
leigur eftir hús og lóðir í kaup-
stöðum og kauptúnum, en leigur
eftir jarðeignir í sveitum. Hafa
þessar tekjur aukist um tæpar 120
þús. krónur frá því 1936, og er sú
aukning aðallega í kaupstöðunum.
Endurgreitt fátækrafje er tæp
1 milj. króna. Ber þar að athuga
að þar í er talin hjálp sú, sem
ríkið veitir sveitarfjelögunum með
framkvæmd fátækrajöfnunarinn-
ar. Nemur það fje um 700 þús.
krónum og er því ekki um raun-
verulega endurgreiðslu á fátækra-
fje frá þurfamönnum sjálfum að
ræða nema sem svarar tæpum 300
þús. krónum, eða tæplega 10% af
fátækraframsærslunni allri í land-
inu það ár.
Tillaga Tryggingarstofnunar rík
isins til elli- og örorkubóta er í
reikningum sveitarfjelaganna fyr-
ir árið 1938 talið vera 283 þús.
krónur, en er raunverulega um 360
þús. krónur. Stafar þessi mismun-
ur af því ,að á érinu 1938 var
breytt til um úthlutunarárið svo
nokkur hluti þess sem greitt var
fyrir árið 1938 kom á reikninga
hreppanna 1937.
Atvinnubótafje frá ríkissjóði
kemur heldur ekki fram í reikn-
ingum sveitárfjelaganna að fullu.
Telja þau fram rúml. 215 þús. kr,,
en alls nam atvinnubótafjeð 500
þús. krónum. Stafar þetta af því
að Reykjavíkurkaupstaður telur
það atvinnubótafje sem hann fær
ekki í reikningum bæjarins. Það
nam á 'árinu 1938 um 290 þús.
krónum.
Skólabyggingastyrkirnir eru og
tillag frá ríkissjóði. Af þeim hafa
rúml. 26 þús. krónur runnið til
kaupstaðanna, en 11 þús. til ann-
ara sveitarfjelaga.
Þeir tveir liðirnir sem eftir eru
þurfa' ekki sjerstakra skýringa,
enda efitt í stuttu máli að til-
greina alt það, sem þar undir fell-
ar. Aðeins er rjett að benda á að
á móti hinum. seldu eignum (eigna-
rýrnuninni) kemur á árinu eigna-
aukning sem nemur samtals rúm-
lega 1 miljón króna.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐTJ.