Morgunblaðið - 24.09.1940, Page 5

r
\
' i ■
v *'
„Sveitadrengur að uppruna
mjer það til gildis“
Fr. le Sage de Fontenay sendi-
Fr. le Sage de Fontenay.
T>riðjudagur 24. sept. 1940.
\ Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjórar:
Jðn KJartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrelBsla:
Austurstræti 8. — Slml 1600.
Áakriftargjald: kr. 8,60 & snAnUBi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
: f lausasölu: 20 aura elntakiB,
25 aura meB Leabðk.
Sovjet
Mjög alvarlegir samningar
standa yfir milli ríkis-
tstjórnarinnar annarsvegar og
lierstjórnarinnar bresku hins-
vegar, útaf loftskeytatækjum á
fiskiskipum. Fulltrúar Breta
ihjer á landi geta sennilega ekki
_gengið frá þessum samningum
og munu úrslitin velta á undir-
tektum í Bretlandi. Á meðan
samningar þessir standa yfir,
verða opinberar umræður um
málið til þess eins að torvelda
aðstöðu þeirra manna, sem
halda á hinum íslenska málstað.
En ríkisstjtórnin mun að sjálf-
sögðu leggja fram í þessu máli
öll þau rök til stuðnings málstað
okkar, sem fyrir hendi eru.
Það skaðar ekki þó almenn-
ingur í landinu fái að vita, að
hjer á landi eru menn að v^rki,
sem vilja gera aðstöðu okkar
sem erfiðasta, sem vilja að
;sem flestir landar missi atvinnu
sína og lífsframfæri, og sýna
þennan vilja sinn í verki, með
því, að skrifa um þessi loft-
. skeytamál þannig, að það geti
spilt fyrir haganlegri lausn
: málsins.
Þessir menn eru kommúnist-
ar. En eina bótin er, að mátu-
' lega mikið mark er tekið á þeim.
Og ennþá minna mark verður
tekið á þeim, en nokkru sinni
áður, eftir greinina sem birtist
I málgagni þeirra nýlega.
Þar gera þeir að umtalsefni
ummæli þau, sem komu á loft
um afskifti Ameríkumanna af
íslandi og afstöðu íslands til
hernaðarins.
Þeir kommúnistar telja, eins
og áður hefir verið vikið að
hjer í blaðinu, að íslenska
stjórnin eigi og geti sett stór-
þjóðum beggja megin Atlants-
"hafsins stólinn fyrir dyrnar. Og
með því varðveitt sjálfstæði
vort.
En áður en greininni sleppir
kemur greinarhöfundurinn upp
um sig, og hið sanna innræti
sitt og þeirra kommúnista allra
með tölu.
Þar er það beinlínis sagt, að
við Islendingar eigum að leita
sambands við Sovjetríkin(!) —
Rússar, Stalin og mennirnir, er
tekið hafa að sjer hýenu hlut-
verkið í styrjöldinni, eiga að
dómi Þjóðviljans að vera
„verndarar" Islands.
Það er rjett að skrifa þessa
uppástungu kommúnsta bak við
eyrað. Af henni verður best
ráðið, hve mikil er flærð þeirra
og fláttskapur, er þeir bykjast
vilja vinni þjóð sinni gagn. —
Alþýðublaðið ymprar á því,
að blaðaskrif kommúnista verði
bönnuð. Slíkt væri mjög illa
farið. Þeir þurfa að hafa blöð,
til þess að þjóðin læri sem best
; að þekkja þá.
og tel
¥ sextán ár hefir Fr. le
Sage de Fontenay ver-
ið sendiherra Dana hjer á
landi. í dag á hann sextugs-
afmæli. Eitt kvöld í fyrri
viku kom jeg heim til hans
og spurði hann að því hvort
hann vildi ekki halda upp á
afmælið sitt með því ao
seg-ja lesendum blaðsins eitt
og annað um kynni sín af
íslandi og íslendingum. Um
það gæti hann best sjálfur
talað. Annað mál væri það
að ótal margir gætu skrif-
að um hann það sem ótal
margir vissu, um starf hans
í þágu viðskifta og gfóðrar
viðkynningar milli Dana og
íslendinga, um .' ’æðimensku
hans, um þekkingu hans á
íslenskum bókmentum o. s.
frv.
Við tókum síðan tal saman nm
fyrstu kynni hans af íslandi og
íslendingum. En þegar jeg spurði
hann hve kynni hans af íslandi
væru löng, þá gekk hann að ein-
um af hinum miklu og fjölskrúð-
ugu bókaskápum, sem hylja vegg-
ina í skrifstofu hans, og tók þar
út Eftirmæli 18. aldar, eftir Magn-
ús gamla Stephensen.
Fyrir 200 árum.
Ef við eigum, sagði hann, að
tala um það hve fyrstu kynni for-
feðra minna af íslandi eru gömul.
þá eru þau rjett um 200 ára. Því
langá langa langafi minn var sjó-
liðsforingi í danska ‘ flotanum og
hafði yfirstjórn á dönsku „línu-
skipi“, sem sent var hingað til Is-
lands árið 1741. Af honum er
myndin sú arna, sem hangir þarna
á veggnum, sagði sendiherrann og
benti á stóra mynd af virðulegum
manni í glæsilegum aðmírálsbún-
ingi. Ekki hefi jeg getað grafið
það upp, heldur sendiherr-
ann áfram, hvort herskip
þetta, hafi haft hingað nokkuð
sjerstakt erindi. Skip voru send
hjer norður um höf altaf við og
við á þeim árum. Seinna hafði
þessi forfaðir minn afskifti af fs-
landsmálum, er hann va*r skipað-
ur í nefndina sem dæma skyldi
í máli Hörmangara, og sem dæmdi
þá í stórsektir fyrir svik í ís-
landsversluninni.
Annars var ætt mín til þess að
gera nýkomin til Danmerkur á
hans dögum, fluttist þangað 1686
frá Normandie, er fjöldi Ilugen-
otta varð að flýja land. Þessi
franska aðalsætt hefir nú átt heim
kynni í Danmörku í 250 ár, og
hafa margir ættmanna minna ver-
ið þar embættismenn. Afi minn
var „departementschef“ í fjármála
ráðuneytinu. En faðir minn var
stórbóndi (Herregaardsejer) á
Norður-Sjálandi, átti jörð nálægt
Tisvilde, sem var um 200 „tunnur
lands“ að stærð. Svo búskapur
hans var ekki sjerstaklega mikill.
Sveitadrengur.
— Eruð þjer þá sveitadrengur
að uppruna?
— Já, og tel mjer það til gildis.
Jeg gekk í Fredriksborgar latínu-
skólann. Svo jeg lærði ungur jöfn-
um höndum að þekkja sjóinn
heima við Tisvilde og skóginn í
Ililleröd.
Faðir minn var einn af þeim
mönnum, ,sem aldrei gerði sjer
neinn mannamun. Hann var að
því leyti eins og Sigríður í Skarfa-
nesi. Af honum lærði jeg það
ungur að umgangast alla sem jafn-
ingja í hvaða stöðu sem þeir eru.
Frá uppvaxtarárum mínum fjekk
jeg það vegarnesti, sem hefir orð-
ið mjer ómetanlegt í lífinu, að
geta gert mjer jafna grein fyrir
kjörum og hugsunarhætti verka-
manna sem embættismanna, í
stuttu máli allra þeirra er jeg
mætti á leið minni gegnum lífið.
Uppeldisáhrif
íslendingasagna.
— En hver voru fyrstu per-
sónuleg kynni yðar af íslandi?
— Yið skólapiltar í Fredriks-
borgarskóla fengum allir nokkur
kynni af íslendingasögum. Flestir
okkar höfðum okkar „sögutíma-
bil“, þegar við sóttum umhugsun-
arefni í áhrifamikla viðburði ís-
lendingasagna. Sögurnar frjóvg-
uðu ímyndunarafl okkar.
Frændi minn einn, er var pipar-
sveinn, yfirgaf aldrei þetta „æfi-
skeið“ sitt.Heimili hans stóð okkur
skólapiltum opið. Þegar hann gaf
okkur tækifæri til þess að njóta
lífsreynslu sinnar, og benti okkur
á ýms lífsins sannindi, þá tók
hann altaf fyrst og fremst dæmi
úr íslendingasögum. Sáttfýsi kendi
hann okkur samkvæmt for-
dæmi Tngimundar gamla. Og vís-
dómsorð Njáls og annara forn-
manna voru honum altaf hin töm-
ustu.
Þegar jeg varð stúdent fjekk
jeg vist á Garði, sem einn hinna
fátæku stúdenta, enda varð jeg
að mestu leyti að sjá fvrir mjer
sjálfur. Þar kyntist jeg eðlilega
Islendingum er þar voru. Því í
skóla hafði jeg tekið mjer fyrir
hendur að pæla gegnum kenslu-
bók Wimmers í íslensku, með
fornkvæðum og öllu saman. Jeg
hefi altaf verið það sem menn
kalla hjer „skorpumaður“, tók í
mig að leggja stund á íslenskuna
að gamni mínu meira en náms-
skylda bauð. Og þegar jeg kom
í sambýli við íslenska stúdenta á
Garði var eðlilegt að jeg leitaði
hjá þeim freliari þekkingar á ís-
lensku og íslenskum högum. Þar
battst . jeg vináttuböndum við
marga jafnaldra mína, ,sem ihafa
reynst mjer traustir vinir a; síðan.
í utanríkis-
ráðuneytinu.
— Hjelduð þjer sambandi við
Islendinga eftir að þjer komuð
frá Garði?
— Það var að vísu ekki mikið.
Jeg var á Garði árin 1899—1903.
íslenskir kunningjar mínir fóru
heim til Fróns, og kynni mín af
íslendingum og íslandsmálum
urðu lítil á tímabilinu frá 1903—
1918.
Þegar ísland fjekk fullveldi sitt
var jeg starfsmaður í utanríkis-
málaráðuneytinu.
Jeg vona að það verði ekki
skoðað sem neitt sjálfshól þótt jeg
segi frá því, að þegar fullveldi fs-
lands var viðurkent, þá var jeg
í þeirra hcp, sem hófu máls
á því í ráðuneytinu, að nú
hvíldi rík skylda á okkur til þess
að sýna íslandi allan þann sóma
sem frekast væri unt, og m. a.
auglýsa fullveldi landsins sem
best út á við.
Sennilega hefir þessi áhugi minn
eða frumkvæði, ef svo mætti kalla
það, orðið til þess að Neergaard,
þáverandi forsætisráðherra, var
bent á mig og k»Ilaði hann
mig á sinn fund, er sendi-
herraembættið losnaði hjer 1924
og bauð mjer stöðu þessa. Það
hafði líka sín áhrif, að jeg var
frá fornu fari nokkuð heima bæði
í íslenskum bókmentum og tungu.
Þrennskonar
menning.
— Hvernig samsvaraði nútíma-
veruleikinn, er hingað kom, þeim
hugmyndum sem þjer höfðuð gert
yður um ísland?
— Þótt jeg hefði aðallega kynst
fornbókmentunum, þá var það
ekki svo að skilja að jeg væri
ókunnugur íslandi nútímans. Jeg
hafði lesið bók Valtýs Guðmunds-
sonar um íslenska menningu um
aldamótin. Og fjelagar mínir á
Garði höfðu sagt mjer mikið af
högum þjóðarinnar. Kvæðum
nokkurra nútímaskálda hafði jeg
kynst, svo sem Ilannesar Hafstein
og Gríms Thomsen. Því fór fjarri
að jeg ætti von á að mæta hjer
mönnum og lífsskilyrðum Söguald-
arinnar.
Frá æskuárum mínum vandist
jeg á að gera greinarmun á
þrennskonar menningarbrag í
landinu, sveitamenning, kaupstaða
menning og höfuðstaðarmenning.
Hjer á landi má vafalaust skil-
greina svipaða þrískifting. Eu
Reykjavík sem höfuðstað verður
vitanlega ekki líkt við stórborg
meðal fólksfleiri þjóða.
Jónas Hallgríms-
son elskaði bláa
litinn.
— Hvaða íslenskt skáld teljið
þjer fremst?
— Tvímælalaust Jónas Hall-
grímssoni Jeg kyntist ekki kvæð-
um hans fyrri en jeg kom hingað.
Jeg hafði skamma stund verið
hjer er jeg fór í bókabúð Sigfús-
ar Eymundssonar og keypti þar
kvæðabækur nokkurra skálda. —
\
Varð mjer brátt ljóst, að Jónas
Hallgrímsson var þeirra langmest-
ur. Jeg hefi lagt nokkra stund á
að grandskoða kvæði hans og
finna fagurfræðilegt listgildi
þeirra. Þeim mun lengur sem jeg
les og kynnist ljóðum Jónasar,
þeim mun meiri mætur hefi jeg
á þeim, þeim mun betur get jeg
t. d. notið þess hvernig hann í
einu vísuerindi getur gefið manni
fullgilda lifandi mynd af dásam-
legri fegurð landsins.
Samin hefir verið doktorsrit-
gerð um litalýsingar danska skálds
ins I. P. Jacobsen. Það var vand-
að o£ mikið verk. Niðurstaðan
varð sú, að guli liturinn hefði
verið eftirlætislitur hans. Ef sama
rannsókn færi fram á kvæðum
Jónasar Hallgrímssonar, myndi
niðurstaðan verða sú, að hann
hefði haft mest dálæti á bláa litn-
um. Tilbrigðin í lýsingum hans á
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.
V