Morgunblaðið - 12.06.1941, Side 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Flmtudagur 12. júní 1941,
Dýrtíðarf ru m varpið
Samtal við Magnús Jónsson
PRAMH. AF ÞRIÐJTJ SÍÐU.
Frumorsök meinsins.
— Hvernig horfir þá málið vit
frá vðar sjónarhól?
— Hvernig horfa hlutirnir við
í hálfrökkri? spyr M. -J. Það
fyrsta, sem hefði þurft að gera
var að fá skýrar upplýsingar í
málinu. Hver er orsök meinsins?
Hve brýn er þörfin á aðgerðum
og hvað er til ráða, hvar á að
setja gluggann á kofann?
Jeg er Gísla Sveinssyni alveg
sammála, þar sem hann, í viðtali
sínu við Mgbl. telur rangt gengi
á íslenskri krónu frumorsök meins
ins. í samræmi við það er það
fyrsta, sem sú nefnd stakk upp á,
]jað, að stjórnin leitist við að fá
þar gerða leiðrjetting á. En ein-
mitt þetta atriði er felt iir í frum-
varpinu, sem fram.er komið.
Á þetta atriði verður að líta
nánar. Áður en gengi ísl. krónu
var lækkað, var hið ofháa verð
hennar að sliga framleiðsluna. Alt,
sem selt var úr landi gaf offáar
krónur, og það sem keypt var
kostaði óþarflega fáar krónur. Ut-
flutningurinn var vængstýfður,
en innflutningúrinn örvaður, en
jafnframt reynt að berjast móti
öfugstreyminu með innflutnings-
höftum — revnt að bera sólskinið
í fötum. Sífeldur skortur á er-
lendum (of verðlágujn) gjaldeyri
og skuldasöfnun eriendis, var af-
leiðingin, jafnhliða því, að hjer
lieima virtist nóg af hinum hátt-
skráða innlenda gjaldeyri.
í apríl 1939 var svo loks ráðist
í það, að hætta stritinu og gera í
þess stað glugga. Krónan var þá
færð úr því, að 22.15 þurfti gegn
einu pundi niður í það, að 27
þurfti til hins sama. Krónan var
feld um 22%. Því miður kom
stríðið þá svo stuttu síðar, a'ð
verkanir þessarar lækkunar krón-
nnnar komu ekki í ljós. Pundið
fór að falla og krónan fylgdi því
fyrst. En síðan var krónan tengd
við dollar, og lækkaði þá pundið
aftur í verði móti krónu, svo að
það komst jafnvel niður fyrir
það, sem það hafði verið áður, en
gengislækkunin var gerð, eða nið-
Tir í eitthvað um 21 krónu. En þá
er það hækkað aftur í einu stökki
npp í kr. 26.22, án þess að gengi
dollars væri breytt. Krónan er
verðfeld gagnvart pundi. Og þetta
gilti alla síðustu mánuði ársins
1940 og fram á þennan dag, þ. e,
meðan allar miljónirnar af pund
nm. hafa verið afreiknaðar.
Þetta er sú ráðstöfun, sem að
mínu viti er frumorsök þess
meins, sem við eigum nú að kljást
við.
Kaupgetu dælt
inn í landið.
— II vers vegna var þetta gert?
spyrjnm vjer.
— Ja, jeg held að óhætt sje að
segja, að við höfum ekki verið
oinir í ráðum um það. Viðskifta-
málaráðherrann hefir nú upplýst,
að þetta hafi verdð samkvæmt
sainningum við Englendinga. Eu
verkanirnar komu strax í ljós
.Alt snerist við. Nú varð erlendur
gjaldeyrir eins og gi-jótið á möl-
’inni. Skuldirnar hurfu og inneign-
ír komu í staðinn. Eins og hið of
háa verð krónunnar leyndi sjer
<*klci áður, eins leyndi það sjer
«kki, að nú var verðið á krónuniu
tkráð altof lágt.
Og með þessu ofháa verði hafa
svo verið yfirfærðar miljómr
punda. Utflutningurinn hefir ver-
ið ofborgaður í íslenskum krón-
um, Bretavinnan hefir verið oí'-
borguð, alt hefir verið ofborgað,
sem greitt er í pundum og yfir-
fært í íslenskar krónur með þessu
ofháa gengi, þ. e. oflágu verði á
íslenskri krónu.
Jeg treysti mjer ekki til að
segja, hve mikilli kaupgetu hefir
þarna verið dælt inn í landið um-
fram það rjettmæta, án þess ao
framboð á verðmætum hafi komið
í staðinn. Það er eitt af því, sem
hefði átt að ligg.ja fyrir. En það
eru margar, margar miljónir, tug-
ir miljóna, og það eru þær fyrst
og fremst, sem hafa gert uslann í
þjóðarbúskapnum. Ef hægt hefði
verið að þyrja að verðhækka krón-
una á síðari mánuðum ársins sem
leið og halda því áfram hægt og
hægt, stæði alt. málið öðruvísi. Þá
hefði erlenda verðlagið ekki þurft
að hækka að neinu ráði. Og þá
liefðum við hjer vísitiilu, sem væii
alt önnur en sú, sem nú er, án
þess að það væri verra á nokk-
urn hátt, nema kannske fyrir fáa
menn.
— Ilvað álítið þjer þá að ætti
að gera? spyrjum vjer.
— Jeg er eklíi í neinum vafa uni
hvað „ætti“ að gera. Það ætti að
byrja nú þegar, þó seint sje, að
verðhækka krónuna. Alveg eins og
jeg 1 jet undan þeirri nauðsyn, að
lækka krónuna 1939, þó að jég
fengi af því óvinsældir, eins er
jeg viss um, að nú á hún að
hækka. Hitt er annað mál, hvort
það er hægt, og skal jeg koma
að því síðar. En best er að gera
sjer greín fyrir málinu alveg eins
og engar hindranir væru.
— En bankarnir? spyrjum vjer.
Þola þeir skel'linn af verðfalli á
þeim miljónum punda, sem þeir
eiga nú?
M. J. yptir öxlum: Það er bú-
ið, sem búið er. Það er búið að
kaupa miljónir punda fyrir 26.22
og það verður ekki aftur tekið.
Nokkuð af þessu hefir líka verið
„bundið“ í Englandi á reikningi
útflytjenda, og þeir fá þá hall-
ann á því. En það er óbifanleg
sannfæring mín, að af þessu kem-
ur skellur, fyr eða síðar, hvernig
sem að verður farið. Það þýðir
ekki að bíða þess vegna.
Málið tvíjjætt.
Ef þetta væri gert, er málið
tvíþætt.
Annars vegar er ]>að, hvernig á
að bera skaðann, sem orðinn er.
Hitt er hvað gera skal svo fram-
vegis.
Sanngjarnast væri, að þeir bæru
skaðann, sem hafa haft hagnað-
inn af þessari röngu skráningii
pundsins. En hvernig á að finna
])á? Þessi varhugaverði hagnaður er
aðallega í tveim flokkum. Annars
vegar eru þeir, sem fengið hafa
ofborgaðan útflutning, og hinsveg-
ar eru þeir, sem hafa fengið
bretapeningana. En báðir þessir
flokkar eru afardreifðir. IJtflutn
ingsverðmætið hefir farið í þús-
undir staða, t. d. til þeirra, sem
fiskað hafa og selt fiskinn, til
þeirra, sem keypt hafa, ílutt út
og selt og loks til þeirra, sem
hvorttveggja hafa gert. Allir þess-
ir hafa fengið geysihagnað, þeg-
ar litið er á heildina. Það er eins
og sumir líti í þessu sambandi á
stórútgerðina eina, en það nær
engri átt. Þá hafa bretapeningarn-
ir ekki dreifst minna, en einnig
þar er um geysifje að ræða.
En þó að ekki sje hægt að tína
alla þessa menn úr hópnum til
þess að láta þá endurgreiða þjóð-
fjelaginu það, sem þeim hefir ver-
ið ofborgað, þá get jeg ekki bet-
ur sjeð, en taka verði fult tillit
til þess, þegar verið er a.ð ræða
um skatt í þessu skyni.
í greinargerð frumvarpsins er
verið inn á þessu. Þar er talið
sjálfsagt að afla þessa fjár „þar,
sem um beinan og ótvíræðan hagn-
að vegna styrjaldarinnar er að
ræða“. Er svo nefnt útflutpings-
gjald. Þá er með rjettu talað um
„framkvæmdir breska setuliðsins“.
En ályktunin af því er einkenni-
leg. Þar segir: „Virðist því rjett-
| mætt, að greitt sje nokkurt gjald
' af hreinum tekjum“.
Ójafnt skift.
Hjer er eins og gengið sje út
frá því, að „framkvæmdir breska
setuliðsins“ og yfirleitt öll þessi
ofborgun, sem fram hefir farið
vegna rangs verðs á krónunni,
hafi skifst jafnt milli allra. En
þessu fer mjög fjarri, segir M. J.
Pyrst er hópur manna, sem hef-
ir beinlínis tapað á þessu. Má þar
nefna þá, sem hafa tekjur af pen-
ingaeign. Verðmæti þeirra hefir
beinlínis verið rýrt og }>að gífur-
lega. Með sömu vöxtum hefðu þeir
verið sviftir allri uppbót af rýrn-
un gjaldeyrisins. En ank þess
hafa vextir stórlækkað, sumpart
með lækkun innlánsvaxta og sum-
part með verðhækkun verðbrjefa.
— Þá má nefna húseigendur, sem
banuað er að taka sjer verðlags-
uppbót, þó að allir, sem í húsun-
um leigja, hafi stórhækkað í lauu-
um að krónutali.
Þá má segja að fjöldi ínaiina
hafi staðið í stað. Það eru állir
þeir, sem fastar stöður hafa og
hvorki hafa fengið hærri laun nje
meiri atvinnu en áður. Verðlags-
uppbótin á að tryggja þeim sörnu
aðstöðu og áður, hvorki verri nje
betri. Allur þessi hópur sténdur
því raunverulega utan við þennau
leik. Hann hefir ekkert unnið og
ekkert mist.
Loks eru svo þeir, sem beint eða
óbeint hafa grætt á hinu oflága
krónugengi og afleiðingum þess.
Það eru þeir, sem fengið hafa
hlutdeild í útflutningsverðmætum
eða bretavinnunni, hvort sem er
með hærra kaupi, lengri vinnu-
tíma eða öðru.
Það getur nú vitanlega ekki
náð nokkurri átt, að þeir sem
annaðhvort hafa ekkert grætt eða
jafnvel stórtapað á ástandinu eigi
að greiða skatt til þess að lag-
færa það, til jafns við hina, sem
grætt hafa — eða að minsta kosti
á að reyna að hlífa þeim.
Niðurstaðan um þennan þátt
málsins er þá sú, að ríkissjóður
verður að bera meginþunga þess,
sem borga verður til uppbótar
þeim rýrnuðu verðmætum, sem
bankarnir sitja nú með í pund-
um, og að ríkissjóður á að ná því
með skatti, sein reynt er að miða
við það, hvar gróðinn kom niður
umfram rjettmæti.
'Ætti því að mínu viti fyrst og
fremst að nota stríðsgróðaskatt-
inn í þessu skyni, og aðra ógengd -
arskatta síðasta árs, og að svo
mikhi leyti, sem það ekki dugar,
á að taka þetta með einhverskon-
ar skatti á tekjuauka. Vitanlega
væri sjálfsagt að reyna að kom-
ast eins Ijett út af þessu eins og
mögulegt væri.
Breytt gengi.
En svo er hinn þáttur málsins,
framtíðin. Um hann ségir M. J.:
Ef gengi krónunnar kemst nærri
rjettu ætti ekki að þnrfa að gera
neinar sjerstakar ráðstafanir í
bráð. Verð erlendu varanna á þá
að lækka þegar í stað og innlenda
varan lækkar þá einnig. Dýrtíðar-
vísitalan lækkar. Og hún lækkar
fljótt vegna þess, hve oft hún er
tekin Mjer finst, að miða ætti
sem allra flest við vísitöluna, því
að þessháttar ósjálfráðar tilfærsl-
ur eru miklu brotaminna en hin-
ar, sem ákveða þarf. Ef til vill
þyrfti einhverra aðgerða, við til
stuðnings, en annars hvgg jeg
naumast að óttast þyrfti mikla
verðþenslu eftir að gjaldeyris-
gengið hefði verið rjett ákveðið.
— En Bretavinnan? Oss skilst á
ummælum Jóns Blöndal í Alþ.bl.,
að kaupið þar þurfi að standa í
stað í krónum, og því þurfi Bret-
ar að borga fleiri pund ef þau
eru lækkuð, segjum vjer.
— Þetta er misskilnihgur hjá I.
B., segir M. -T. Puridslækkunin leið-
ir til verðlækkunar og þá einnig
vísitölulækkunar, sem gerir það að
verkum, að færri þarf krónurn-
ar. Þó verður aldrei fullvrt að
þetta standist alveg, en það ætti
ekki að muna svo miklu, að það
stæði í vegi.
— En eru ekki örðugleikar á
því að hækka krónuna?
— Það er nú upplýst af við-
skiftamálaráðherra, að um þetta
hefir beint verið samið við Breta,
segir M. J. En jeg sje ekki annað
en að Alþingi megi láta í ljós
vilja sinn í því efni. Færeving-
ar skrá sína krónu 22,40, og er
það ekki lítill munur eða 26,22.
Setjum svo að við lækkuðum
pundið um þessa 14—15%. Eð'i
þá í sama verð og það hafði um
langt árabil, í 22,15, eða um
15þ2%- Jeg skil varla í að neinn
gæti baft á móti því, ef við gerð-
um ekki mun á pundi og öðrum
gjaldeyri, t. d. dollar. Að vísu er
engin veruleg ástæða til þess að
breyta genginu gagnvart dollar,
en Englendingum myndi sennilega
vera það viðkvæmt mál, ef við
færum að fella pundið sjerstak-
lega í verði.
En ef engu verður breytt í þess-
um snildarlegu samningum viS
Breta, þá finst mjer rjettast að
gera það, sem næst því er, en það
er að skattleggja, eftir því sem
við verður komið, það, sem hagn-
að fær af hinu ranga gengi. Þann.
skatt yrði svo að nota til þess að
færa niður aðfluttu vöruna, eins
og verða myndi ef gengi værí
breytt. Ef til vill mætti einnig
verja af honum til niðurfærslu á
innlendri framleiðslu.
Furðulegt plagg.
Jeg vil svo að lokum segja það,
segir M. J., að jeg er alveg undr-
andi yfir því, að viðskiftamála-
ráðherra og fjárhagsnefnd skuii
láta frá sjer fara frumvarp með
öðrum eins frágangi og er á þessn
dýrtíðarfrumvarpi. Það er alt svo
óljóst og illa orðað, að fádæmnm
sætir. Það var gert gys að því á
sínum tíma, þegar „klauflax4*-
frumvarpið vár borið fram, og
hófst með því að segja, til hvers
ætti að nota peningana, sem inn
kæmu. Hjer er í 1. gr. afaróljóst
orðalag um það, hvað gera eigi.
Svo kemur 2. gr. með heimild tií
þess að ákveða farmgjöld, og það
er það eina, sem berum orðum er
sagt að gera megi. Þá kemur 3.
gr. með það, að verja megi 5 milj-
ónum úr ríkissjóði „í því skyni,
er í 1. gr. getur“, sem enginn get-
ur vitað hvað er, en til farm-
gjaldalækkunar má ekki verj.i
því. Er þá meiningin, að af allri
verðlækkandi starfsemi í landinu
sjeu farmgjöld það eina, sem ekki
megi verja fje til? En nú er það
alkunna, að flutningar milli landa
á lífsnauðsýnjum eru að verð*
eitthvert allra erfiðasta mál, sem
til er í veröldinni, og gæti verið
full ástæða til þess að hvetja þar
til dáða meira en nokkursstaðar
annars. Svo koma skattaákvæðin í
4. og 5. gr„ og eru það víst hæstu
skattaheimildir, sem sjest hafa í
íslenskum lögum, en jafnframt
þær allra óljósustu. IIví ekki að
setja nánari reglu-r um útflutn-
ingsgjahl, ef það þarf á að leggja,
og bæta lireinlega við tekjuskatt-
inn, ef þess er þörf að brand-
skatta alla? — en um sanngirni
þess hefi jeg áður tulað. Og eiga
sömu aðiljar, ef svo ber undir, að
bera hvorttveggja, útflutnings-
gjaldið og tekjuskattinn ? Mjer
sýnist það vera á valdi stjórnar-
innar. Yfirleitt er alt lagt- hjer á
vald stjórnarinnar. Jeg er stuðn-
ingsmaður þessarar stjórnar og
vona að henni farnist vel. En mjer
er líka ant um Alþingi, og mjer
sýnist verk Alþingis fara að verða
vandalítið — og gagnslítið, ‘f
svona á að afgreiða málin. Væri
þá ekki rjettara fvrir Alþingi að
afgreiða málið heldur lireinlega
með þingsálvktun svohljóðandi:
„Alþingi heimilar ríkisstjórninni
að gera allar ráðstafanir, sem hún
telur nauðsynlegar út af dýrtíð-
inni (eða verðbólgunni, ef menu
vilja hafa það fallega orð) og
innheimta það fje, sem hún þarf
til þess og með því móti, seru
henni þóknast“.
Skrifstofa Verkakvennafjelags
ins Framsókn er opin ld. 4—5.30
alla daga, nema laugardaga kl. 10
—12. Geta konur fengið þar upp-
lýsingar um dýrtíðaruppbót
verkakvenna.