Morgunblaðið - 12.08.1941, Blaðsíða 5

l»riðjudagur 12. ágúst 1941
JPlorgtfttMa&id
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
; Rttstjörar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrctJarm.).
Auglýsingar: 'Árnl Óla.
Rltstjörn, auglýsingar o( afgrelbsla:
Austurstræti 8. — Sfatl 1800.
Áskriftargjald: kr. 4,00 & mánuttl
innanlands, kr. 4,50 utanlands.
f lausasölu: 25 aura elntaklC,
30 aura meO Lesbök.
Skjót umskifti
SIJMIR menn eru þannig ger'Ö-
ir, að þeir þurfa altaf að
setja út á verk annara. Jafnvel
þót.t þeir með sjálfum sjer viður-
kenni að vel sje gert og eltki hefði
betur tekist, þótt þeir hefðu sjálf-
ir unnið verkið, þykir samt sjálf -
:-sagt að skamma hina og svívirða
á allan hátt.
Skrif sumra blaða í sambandi
'•við bresk-ísl. viðskiftasamninginn
nýja sanna átakanlega þenna
:skapbrest í fari íslendinga.
Þegar við vorum að missa skip-
in okkar og sjómennina í Bng-
; landsferðum, var hvarvetna við-
kvæðið þetta: Hví erum við að
hætta skipum okkar og sjómönn-
■ nm í þessar Englandsferðir ? Hví
geta Englendingar ekki sjálfir
: sótt fiskinn til okkar?
Þegar svo samið er um það, að
! Englendingar sæki fiskinn til okk-
■ ar, án þess þó að þetta sje bind-
andi fyrir allan fiskiflotann, þá
í koma sömu menn og hrópa : Þarna
sjáið þið svívirðuna! Nú á arður-
: inn af starfi íslenskra handa að
rrenna í hít erlendra gróðamanna!
Við getnm án efa verið sam-
: mála um, að við hefðum haft ým-
; islegt á annan veg í samningnum,
ef við hefðum einir mátt ráða
• 511u. Útgerðarmenn og sjómenn
hefðu sjálfsagt þegið að hafa
■ fiskverðið hærra. En við megum
bara ekki gleyma hinu, að við
vorum lijer að semja .og tókum
það besta, sem fáanlegt var. Ef
sú verður reyndin, að þeir samn-
ingar aðrir, sem ógerðir eru við
Breta og nú standa yfir, verða
■ okkur ekki óhagstæðari en þessi
fyrstí, getum við eftir atvikum
vel við unað.
Okkur er gjarnt að gleyma því,
íslendingum, að við erum elrki
einráðir um okkar viðsþiftamái á
þessum tímum. Bændur landsins
.'.befðu t. d. áreiðanlega þegið, að
fengist hefði í fyrra að selja
nllina og gærurnar til Svíþjóðar,
'því að hlutur þeirra hefði þá orð-
íð alt að tvöfaldur móts við það,
■er hann varð. En þessi viðskifti
voru stöðvuð af þeim, sem valdið
hafði og fengum við ekkert að
gert. Svona er þetta á öllum svið-
ttm.
En nú höfum við í höndum ó-
' tvíræð loforð tveggja stórvelda
fyrir því, að vænta megi hag-
stæðra viðskiftasamninga. Þessum
loforðum hljótum við að treysta.
Við trúum því ekki, að þessi vold-
ngu stórveldi, Bretland og Banda-
ríkin, gefi slík loforð, ef eklti er
ætlunin að efna þau, enda væri
slíkt ósæmandi af þeirra hálfu.
Það verður væntanlega ekki
langt að bíða þess, að við sjáum
hverjar verði efndir þessara lof-
orða. Öll íslenslta þjóðin væntir
þess, að þær verði í samræmi við.
loforðin, sem gefin voru.
HARRY SINDER:
Sir Archibalð Wavel
MorRuninn 9. desember
1940 voru ameríkansk-
ir or enskir blaðamenn í
Kairo kvaddir fyrirvara-
laust á fund hjá herstjórn-
inni. Þar hittu beir fyrir
Sir Archibald Percival Wav-
ell, yfirhershöfðingja Breta
í vestlæg-um Austurlöndum.
Hann hallaði sjer fram á
snoturt skrifborðið, með
pappírsörk í hendinni, og
sagði formálalaust:
„Herrar mínir! f dögun í
morgun hóf herlið okkar árás á
Sidi Barrani. í fyrstu tilkynning-
unni frá vígvellinum segir, að
tveimur tímum eftir að árásin
hófst höfum við náð fyrsta mark-
inu. Viðureignin heldur áfram“.
Þetta voru merkustu ensku
stríðsfrjettirnar síðan flutninginn
frá Dunkirk. Um leið og Wavell
hershöfðingi leit á andlit blaða-
mannanna brosti hann eilítið, svo
að línurnar í grjótkjálkunum á
honum milduðust. „Það væri gam-
an að fá að vita, hvort nokkur
ykkar hafði lmgmvnd um, að á-
rásin væri hafin“, bætti hann við.
Svarið við þessu var neitandi,
jafnvel af hálfu þeirra blaða-
manna, sem höfðu verið með hern-
um í eyðimörkinni fyrir tveimur
dögum. Wavell hafði hrakið, þá
hermálakenningu, að síðan njósn-
ir í lofti hefðu fullkomnast væri
ómögulegt .að láta hernaðaraðgerð
ir í eyðimÖrkinni koma eins og'
þjóf á nóttu. Wavell sagði, að
þetta áform hefði verið ráðið í
haust: „Jeg sat á skrifstofunni
minni dag eftir dag og liorfði j
uppdráttinn af herstöðvnm ítala.
Loks sannfærðist jeg um, að þess-
ar stöðvar væru gallaðar, og að
við gætum gert. aðsúg að ítölum,
þó við hefðum miklu minna lið“«
Arásin bygðist á fyrirtaks h.er-
bragði. Við veginn til Sidi Barr-
ani höfðu Bretar stórar gerfi-
herbúðir, sem virfust eiga að verða
framrásarstöð. Dag og nótt óku
langar lestir af flutningavögnum
til herbúðanna og frá, eins og
þær væru að flytja þangað vopn
og' vistir. Skriðdrekar tir timbn,
flutningavagnar og hergagnakerr-
ur voru smíðaðar. En meðan þessu
fór fram var hinum, eiginlegu her-
búðum, sem voru miklu minni,
komið upp sunnar í eyðimörk-
inni. Þegar liðið hafði verið aukið
svo, að ekki voru nema tveir ít-
alir á móti hverjum einum bresk-
um þegn, gaf Wavell skipun um
að hefja árásinaí
Fótgönguliðið var á göngu all-
an daginn fyrir og stefndi eins og
það ætti að gera atlögu framan að
Sidi Barrani; það þyrlaði upp
moldreyk, sem ítalir í Sidi Barrani
sáu mjög greinilega. Um nóttina
var liðið flutt á bifreiðum til
hinna rjettu framvarðaherbúða,
en þar var brynjaða hersveitin
fvrir, og' í dögun var árásin haf-
in. Brvnvarða sveitin ítalska hafð.
bækistöð sína fvrir sunnan Sidi
Barrani; kom atlagan henni svo á
óvart, að ekki vanst tími til að
koma áhöfnunum í nema fáa af
skriðdrekum hennar. Eftir fyrstu
— MaOurina sem slýiði leiftursóko Breta f Afrfku
atlöguna umluktu Bretar Sidi
Barrani frá öllum hliðum.
Meðan breska sóknarliðið ranu
fram eins og sigurverk og tætti
.sundur hvert ítalska vígið eftir
annað, þangað til veldi ítala í
Norður-Afríku var brotið á bak
aftur, þreyttist heimurinn ekki á
að samsinna með þ.ýska hershöfð-
ingjanum Keitel, að „Wavell er
besti hershöfðinginn, sem Bretar
eiga, og hann er mjög, mjög dug-
legur“.
★
Wavell hershöfðingi sendir út
hinar víðtæku fyrirskipanir sínar
frá lítitti, fátæklegri skrifstofu í
Cairo. Mikið af tíma hans fer í
heimsóknir hjá hernum og hann
flýgur til hinna fjarlægustu út-
varðarstöðva Breta. Hann kann
vel við að koma eins og fjandinn
úr sauðarleggnum í fjarlægar her-
búðir, setjast hjá yfirmanninum
og ræða ítarlega við hann um á-
stand og horfur þar á staðnum.
Ekki löngu áður en hann hóf
vestursóknina var hann staddur
uppi á hæð einni í Eritreu, þús-
und mílurn sunnar, og horfði þar
á viðureign Breta og ítalska hers-
ins, sem var að hörfa undan, með
gleraugað fyrir góða auganu. Með-
an á sókninni í Libyn stóð var
hailn sífelt á flugi milli Cairo og
vígstöðvanna.
Wavéll ver miklum tíma til
starfs síns, en gefur sjer þó tíma
til líkamsæfinga og sinnir dálítið
samkvæmislífinu. Á morgnana
svndir hann og fer á hestbak og
eftir hádegisverðinn setur liann
stundum níu holur í golf áður en
hann fer til vinnu sinnar aftur.
Seint síðdegis lítur hann stundum
inn á gildaskálann Mena House
og fær sjer glas og á sunnudögum
safnast fjöldi manns saman á
heimili Wavellshjónanna og fær
cocktail.
Snuðrarar í Cairo og ítalskir
njósnarar hafa að jafnaði komist
iililega á villigötur þegar þeir
hafa reynt að fá nasasjón af hern-
aðarleyndarmálum með því, að
fylgjast með daglegu lífi Wav-
ells. Daginn fyrir árásina miklu
í vestur-eyðimörkinni sat hann á
svölunum við Mena Ilouse og
drevpti á cocktail við og við.
Þetta hefir Verið vfirlagt ráð til
þess að villa Itali, en aðalundir-
búningi sínum undir .sóknina hafði
Wavell lokið löngu áður. Haún
lætur hvorki tafir nje hepni
breyta nokkru í áætlun sinni, en
fylgir heniii fram jafnt og þjett.
Ekki datt honum í hug að sleppa
morgunsundinu sínú í nóvember,
þegar honum barst frjettin um að
Berbera, höfuðborg Breska Somali-
lands væri fallin í hendur ítala.
Og í desember fór hann í veiði-
ferð með Farouk konungi þremur
dögum eftir að vestursóknin hófst.
Wavell er fallega limaður en
nokkuð gildur vexti. Hánn er
jafnlyndur og svo fátalaður að
hann hefir verið kallaður „Guinea-
Wavell hershöfðingi.
fyrir-orðið“. Greindarmaður hinn
mesti og hefir ritað 12 greinar í
Encyclopaedia Britannica; hann er
víðlesinn og hefir mætur á Shake-
speare, Browning og P. G. Wode-
house.
Wavell var stórfylkismajór !
heimsstyrjöldinni. Hann var sæmd-
ur herkrossinuni, misti vinstra
augað í orustunni við Ypres og
fjekk megnustu óbeit á hinni blóð-
ugu stritbaráttu, sem háð var í
skotgröfunum í Frakklandi. Hann
trúir á „leifturárásina, eldsnara
hrinu af höggum, sem látin sjeu
dynja á uppnæmum andstæðing-
um, og sigur með öngvitshöggi“.
Þar er snilli Wavells fólgin.
Hann lærði listina í Palestínu af
Allenby, meistara öræfahernaðar-
ins. Undir hans umsjá varð Wa-
vell foringi herforingjaráðsins og
lærði mörg af brögðum þeim, sem
hann hefir beitt ítali síðan. „Góð-
ur hershöfðingi á ýmislegt skylt
við fjárhættuspilara“, segir Wa-
vell. Á síðastliðnu ári gaf hann
út æfisögu hins mikla átrúnaðar-
goðs síns: Allenby, A Study in
Greatness heitir hún og er einkar
eftirtektarverð og læsileg bók.
Hann hefir komið til Rússlands
eitthvað um sex sinnum síðan
heimsstyrjöldinni lauk og lært að
tala rússnesku af mikilli leikni;
getur sú kunnátta komið breskum
hershöfðingja að góðu haldi í þess-
ari styrjöld. Hann var mjög hrif-
inn af tilraunum þeim, sem Rúss-
ar voru að gera með fallhlífaher-
sveitir, skrifaði skýrslur um þær
og sendi heim, en hermálaráðu-
nevtið stakk þeim undir stól. t
fyrravetur varð Wavell til þess,
fyrstur allra enskra hershöfðingja,
að nota fallhlífahersveitir.
Wavell er frumlegur í skoðun-
um og þess vegna var hann árum
saman þyrnir í augurn skrifstofu-
herfræðinganna í Englandi. Árið
1936 voru heræfingar í Aldershot
og þar mætti hann með herdeild
ásamt öllum farangri, sem átti að
fylgja hernum, áamkvæmt settum
reglum. Þar var fótgöngulið, múl-
asnar og' bifreiðar alt í einum
hrærigraut. Ein afleiðing þessa
varð sú, að herinn var losaður við
mikið af úreltum tækjum. En önn-
ur varð sú, að Wavell var skolað
til Palestínu á öldum ónáðar þeirra
sem rjeðu.
★
Hernaðarálit Breta hafði beðið
hnekki við ýmislegt af því, sem
gert hafði verið í Palestínu, landið
helga hafði orðið gröf þess. Wa-
vell kom þangað árið 1937 þegar
upphlaup Araba og Gyðinga voru
í algleymingi, og hann beitti járn-
hendi til þess að bæla niður upp-
þotin. Þetta var ógeðfelt verk, en
hann kom reglu á aftur. Hann var
skipaður yfirherstjóri vestlægra
Austurlanda í júlí 1939, en þang-
að til Frakkland fjell var herlið
Breta í Egyptalandi ekki annað
en staðbundið setulið, sem ætlað
var að starfa undir æðstu skipxm-
um Weygands. Það var ekki fyr
en eftir júní í fyrra, sem Bretar
fóru að koma upp her þeim er
Wavell stjórnaði til sigurs í des-
ember.
Alríkisherinn við Níl er meir
ósamkynja en nokkur her mítíma-
sögunnar. Mæniásinn í honum er
skipaður 100.000 Bretum og 30.00»
Áströlum og Ný-Sjálendingum. En
þar eru líka innfæddir hermenn
frá Afríku, Indlandi og víðar nr
Asíu, og þar eru bandamannaher-
sveitir,- frjálsin Frakkar, Tjekkar
og Pólverjar.
Hver flokkur hefir sína eigin
búninga og venjur. Hver einasti
enskur yfirboðari erlendra sveita
talar móðurmál þeirra. Gestur, sem
kemur í herbúðirnar að kvöldi
dags, má búast við því, að sjá
Maoria dansa þjóðdansa kringnm
varðeldana, Hindúa iðka yoga og
Múhameðssinna bvggja Allah alt-
ari.
Maður verður forviða á að sjá
hvernig leyst er úr fæðisspurs-
máli þessa herliðs, því að Waveli
ljet sjer ekki til hugar koma, að
ætla að fæða alt þetta fólk á
enskum mat. Þarna eru rísgrjóo
handa Aröbum og Hindúum, sjér-
stakar grænmetistegundir handa
Ný-Sjálendingum, rauðvín og
brauð handa Frökkum og makka-
roni handa hermönnunum frá.
Malta.
Með því að leyfa hverjum þjóð-
flokki að halda háttum sínum hef-
ir Wavell tekist að gera herinn
áhugasaman í hernaðinum. Inn-
fæddir foringjar koma til hans og
biðja um að lofa sjer að’vera í
sóknarbroddinum næst. Oft her
það við í eyðimörkinni að Waveli
gáir til veðurs á morgnana, kann-
ar sandinn undir fótúm sjer og
segir svo: „Jæja, piltar, mjer finst
sandurinn vera svo ástralskur í
dag, og að sólin sje svo frönsk.
Það er best að Ástralir og Frakk-
ar verði fremstir í sókninni núna“
Her Wavells var fyrsti banda-
mannaherinn í þessari styrjöld,
sem gekk syngjandi til atlögu og
við þau tækifæri hafa Ástralir
gert „The Wizard of Oz“ frægan
sem hersöng.
Foringjar Wavells eru látnir
hafa mikið svigriim til athafna,
innan ákveðinna takmarka, og
þeir fá fulla viðurkenningu þegar
þeim verðuq vel ágengt,. f Libvu-
stríðinu urðu að minsta kosti tveír
FBAMH. k BJÖTTU SÍÐO.