Morgunblaðið - 25.09.1941, Blaðsíða 5

Hjlmtudagur 25. sept. 1941.
jPorgiisatf>l£t$td
Otgef.: H.f. Árvakur, K«xkj»vlk.
Rltatjörar:
Jön Kjartansaon,
Valtýr Stef&nason (kbrrcSarai.).
Auglýsingar: Árnl Óla.
Ritstjörn, auglýslngar og af*r«10aia:
Austurstrœti 8. — Staal 1*00.
Áakriftargjald: kr. 4,00 A mánuBi
innanlands, kr. 4,60 utanlands.
t lausasölu: 26 aura elntaklB,
30 aura meB Leabök.
Eimskipafjelagið og
Leyndin
T T VERNIG stendur á þeirri
miklu leynd, sem er látin
vera yfir olíum opinberum mál-
'im, sem eru.á döfinni hjer í bæn-
nm, lögrej^lu- og sakamálum ?
Við blaðamenn vitum um mörg
mál og sum stor og yfirgrips-
mikil glæpamál, sem hafa verið
'Og eru hjer á döfinni, en blöðin
fá enga vitneákju um. Þegar blöð-
in spyrja lögregluna, fá þau
jafnan eitt og sama svarið: Okk-
ur er bannað að skýra frá mál-
Tinum; það eru aðeins yfirmenn
okkar, sem ráða því, hvað blöð-
nm er sagt af gangi slíkra mála.
Og þegar svo blöðin leita til yfir-
mannanna, er svarið venjulega
þetta; Það er ekki tímabært að
■skýra frá málinu.
Þannig gengur þetta og lyktar
venjulega þannig, að blöðin fá
• skkert að' segja.
Hvað á þessi leynd að þýða,
Vitanlega getur verið góð og
'gild ástæiða, að halda leyndum
gan gl sákamála eða yfirgripsmik-
illa lögreglumála, meðan rannsókn
istendur yfir. Það getur orðið til
að torvelda rannsókn, að skýrt
sje opinberlega frá gangi mál-
anna. En þessi leynd er venju-
’lega Öþörf nema á frumstigi rann-
sóknarinnar. Hitt er í alla staði
óviðeígandi og óhafandi í lýð-
frjálsu landi, að opinber mál sjeu
grafin niður í skjalasafni þeirra
emíbætta, sem um málin fjalla.
Yfir þessum málum á engin leynd
að vera.
f öllum lýðfrjálsum löndum
kafa blöðin greiðan aðgang að
þeim stofnunum, sem eiga að
gæta laga og rjettar í landinu.
Þetta er og nauðsynlegt, því að
það er ekki lítið öryggi fólgið í
því fyrir borgarana, að þessi mál
sjeu opin fyrir gagnrýni. Hjer
hefir það og verið þannig undan-
farin ár, að blöðin hafa liaft greið-
an aðgang að þessum málum frá
byrjun. En í seinni tíð hefir orð-
ið gerbreyting á þessu. Nú virðist
beinlínis að því stefnt, að þessura
málum sje haldið leyndum fyrir
blöðunum. Með því er almenningi
algerlega varnað að fylgjast með
gangi málanna.
Blöðin hafa reynt að spyrjast
fyrir um það, hverju því sætti,
að þessi mikla leynd er viðhöfð
um opinberu málin. En þau fá
■ekkert fullnægjandi svar.
Segja má, að blöðin geti sagt
það sem þau vita um málin og
láta sig engu skifta hvað embætt-
ismennirnir segja. Hingað til hafa
blöðin ekki viljað fara þannig að,
því að vitanlega er ekki altaf ör’-
ugt, að þau fái sannar fregnir af
málunum. Lögreglan og rannsókn-
arrjetturinn á að vera trygging
fvrir því, að rjett sje hermt. Það
-aetti að vera í þeirra þágu líka,
að ekki spvnnust missagnir og
fleipur um þessi mál.
PAÐ er eins og sumum
blöðum landsins sje
ómögulegt að minnast á hina
vaxandi dýrtíð án þess að
hnjóða í Eimskipafjelagið 0"
kenna farmgjöldum þess um,
hve altaf sje að verða dýrara
að lifa í þessu landi.
Þó ætti blöðum þessum að vera
kunnugt um, að fjelagið hefir
haldið farmgjöldum sínum óbreytt
um frá 1. apríl 1940, að öðru
leyti en því, að þegar hið nýja
siglingabann Þjóðverja skall á í
síðastl. aprílmánuði, og öll vá-
tryggingargjöld þutu upp úr öllu
valþi, þá voru farmgjöld frá
Englandi hækkuð um 50% af
hinni fyrri hækkun. Það virðist
því ekki vel skiljanlegt, hvernig
stöðugt vaxandi dýrtíð ætti að
geta stafað af óbreyttum, eða að
miklu leyti óbreyttum, farmgjöld-
um.
Þá er það ekki síður undarlegt,
að þessi sömu blöð skuli nota sem
tækifæri til þess að ráðast á
farmgjöld Eimskipa, að dýrtíðar-
vísitalan óx í síðastl. mánuði um
10 stig, þótt jafnframt væri upp-
lýst, að þessi hækkun stafaði' af
verðhækkun innlendra afurða.
Þessar árásir á Eimskipafjelagið
virðast sprottnar af því, að sam-
kvæmt ársreikningi fjelagsins fyr
ir síðastl. ár, sem lagður var fram
á aðalfundi þess 7. júní þ. á., hafði
tekjuafgangur þess á því ári orð-
ið kr. 3.071.260)78, en jafnframt
voru á reikningnum færðar til
útgjalda kr. 1.249.106.27 sem ið-
gjöld til vátryggingarsjóðs fje-
lagsins sjálfs vegna sjálfsáhættu
þess á mismunum vátryggingar-
upphæða skipanna hjá vátrygg-
ingarfjelögum og væntanlegs end
urnýjunarkostnaðar skipanna, ,ef
þau færust. Á aðalfundinum hjelt
Skúli Guðmundsson alþm. því
fram, að þessa iðgjaldaupphæð
vegna sjálfsáhættu bæri að skoða
sem tekjuafgang, og væri því
reksturságóði fjelagsins árið 1940
ekki þessar ca. 3 milj. kr., sem
reikningurinn sýndi, heldur ca.
414 milj. kr. Bar hann, ásamt
öðrum manni fram á aðalfundin-
um tillögu, um að upphæð
er svaraði til tjeðrar ið-
gjaldaupphæðar, yrði útborguð
til lækkana farmgjalda á yfir-
standandi ári. Á aðalfundinum
varði fjelagsstjórnin reikninginn,
eins og hann lá fyrir, og var hann
samþyktur þannig með öllum
þorra atkvæða, en tillaga Skúla
feld. En síðan hafa sum blöð lands
ins altáf verið að skrifa um þenna
mikla gróða Eimskips og nefnt
hann á fimtu miljón kr., til þess
að gjöra sem mest úr honum, þó
hann raunverulega væri ekki nema
ca. 3 milj. kr.
Ráðamenn Eimskipafjelagsins
hafa ekki borið hönd fyrir höfuð
sjer út af þessum árásum.
En tveir menn hafa ritað greinar
til þess að verja Eimskip í þess-
um efnum.
Brynjólfur Stefánsson, forstjóri
Sjóvátryggingarf jelagsins, skrif- ^
aði grein, sem birtist í Morgun- f
blaðinu 30. júlí þ. á. Hann, sá ^
tryggingarfróði maður, taldi of-
angreinda ráðstöfun fjelagsstjórn- (
arinnar og meiri hluta hluthafa
farmgjölöin
nauðsynlega. Hann lagði áherslu
á hina miklu áhættu, sem vofði
yfir fjelaginu um að skip þess
færust, en vegna hinnar miklu
þarfar landsmanna myndi fjelag-
ið verða að leggja mjög niikið í
sölurnar til þess að eignast skip
í staðinn, sjerstaklega að því er
eina kæliskipið, Brúarfoss, snerti.
Hann sagði, að fjelagið þyrfti að
vera við því búið að endurnýjun-
arkostnaður skipanna færi langt
fram \ir vátryggingarverði þeirra
að hann taldi sjálfsagt, að fyr-
greind iðgjaldaupphæð, ca. 1%
milj. kr., væri lögð „í sjerstakan
vátryggingarsjóð, sem ekki getur
losnað til frjálsra afnota nema
áhætta sú, sem honum er ætlað |
að standa undir, líði hjá, án þess 1
að til hans þurfi að taka. Þá
fyrst mætti skoða hann sem inn-
unna eign fjelagsins.
Þá benti Brynjólfur Stefánsson
forstjóri á það, að Eimskip hefði
ekki hækkað farmgjöld sín neitt
líkt því, sem farmgjöld hefðu
hækkað annarsstaðar í heiminum
og upplýsti, að samkvæmt skrán-
ingu á frjálsum markaði í New
York hefði skipaleiga næstum því
sjöfaldast (700%) frá því um
stríðsbyrjun 1939 til maí þ. á.,
en aftur á móti hefðu flutnings-
gjöld Eimskips í Ameríkuferðum
aðeins hækkað um rúmlega 56%.
Ennfremur bendir Brynjólfur á
það, að hin góða afkoma Eimskips
stafi fyrst og fremst af því, að
lánið hafi fylgt skipum þess, sigl-
ingarnar hafi gengið slysa- og
tafar minna en hægt var að gjöra
sjer vonir um, rjett því að láta
fjelagið njóta ávaxtanna af því
til þess að tryggja sig sem best
gegn yfirvofandi hættum. Lætur
hann þess getið, að meðal árs-
arður til hluthafa hafi verið 2 —
tveir — % síðustu 20 árin, og
með því að fjelaginu græðist fje,
þá sje ekki verið að auðga hlut-
hafana, heldur að tryggja fram-
tíð fjelagsins og þá sje því jafn-
framt verið að tryggja þjóðinni
að flutningaþörfinni verði í fram-
tíðinni sem best fullnægt, en það
sje lífsnauðsyn. Loks telur hann,
að flestir muni dæma ráðstafanir
Eimskips ekki sem okur, heldur
sem lofsverða fyrirhyggju.
Hinn maðurinn, sem ritað hefir
um málið, er Hallgrímur Jónsson,
vjelstjóri. Grein hans birtist í
ágústblaði sjómannablaðsins Vík-
ings. Hann telur að umræddar að-
finslur, sem Eimskip hafi orðið
fyrir, sjeu fyllilega óverðskuld-
aðar, vegna, þess hversu nauðsyn-
legt sje að trvggja fjelagið gegn
hættum þeim, sem vofa yfir því,
það sje almenningseign, sje þann-
ig til orðið, og hafi verið rekið
þannig, hann álítur að „skamm-
sýni sú 'og sýtingssemi, kem snúið
Jiefir að Eimsjkipafjelaginu að
undanförnu“ verði að hverfa,
vegna þjóðarinnar þurfi fjelagið
mikið fje til þess að geta endur-
nýjað og aukið ’skipastól sinn.
Telur Hallgrímur, að þæú 3 milj.
kr., sem f.jelagið hafði í tekjuaf-
gang síðastl. ár, nái skamt í því
efni, og segir: „jafnvel 3 sinnum
3 miljónir er altof lítið“. Loks
segir Hallgrímur meðal annars:
„að varasjöðir fjelagsins eru vissu
lega einhverjir þörfustu spari-
s.jóðir landsmanna. Þeir eru trygg
ing fyrir árlegum miljónagróða
fyrir þessa þjóð í framtíðinni“.
Þessir tveir greinahöfundar
hafa þannig flutt svo röggsamlega
vörn fyrir Eimskipafjelagið, að
það er ef til vill óþarft að bæta
þar nokkru við. Jeg hef þó aflað
mjer hjá Eimskipafjelaginu vit-
neskju um nokkur atriði í þessu
sambandi, sem mjer virðist ástæða
til að verði gjörð þjóðinni kunn.
Þegar meta skal hvern þátt
farmgjöld innfluttra vara eiga í
hækkandi dýrtíðarvísitölu, virðist
fyrst af öllu náuðsynlegt að at-
huga grundvöll dýrtíðartölunnar,
sjerstaklega hve mikil áhrif hinir
ýmsu kostnaðarliðir eru látnir hafa
á útreikning dýrtíðartölunnar.
Kauplagsnefnd, sem með aðstoð
Hagstofunnar reiknar út dýrtíð-
artöluna, skal samkvæmt gildandi
lögum byggja dýrtíðarvísitöluna á
framfærslukostnaði í Reykjavík.
Nefndin leggur því til grundvallar
niðurstöðu, sem fjekst af hús-
haldsreikningum 40 fjölskyldna í
Reykjavík 1. júlí 1939 til 30. júní
1940. Samkvæmt þeirri niðurstöðu
er talið (sbr. Hagtíðindi nr. 10—
12 1940), að af húshaldskostnaði
manna sjeu:
Matvörur .......... 44,2%
Eldsneyti og ljósmeti 7,3%
Fatnaður .......... 16,6%
Húsnæði ........... 18,2%
Ýmislegt .......... 13,7%
Samtals 100%
Af þessu sjest, að matvörur
hafa hlutfallslega langmesta þýð-
ingu að því er dýrtíðartöluna
snertir. Þótt innlend matvæli sjeu
talin hjer með, þá -er þó auðsjeð,
að hvað framgjöld hjá Eimskip
snertir, þá eru matvörurnar að-
alatriðið, þar koma ekki til greina
eldsneyti og ljósmeti, sem að
mjög litlu löyti er flutt með skip-
um Eimskips, fatnaður er að
nokkru leyti innlendur, en húsa-
leigu haldið í skefjum með laga-
ákvæðum.
Það er þýðingarlaust að ræða
nú um farmgjöldin milli Norður-
landa og íslands. Aðeins má geta
þess, að þegar samgöngur tókust
af við Norðurlönd í apríl 1940, þá
höfðu farmgjöld á Norðurlöndum
meira en fjórfaldast, en á sama
tíma höfðu farmgjöld Eimskipa-
fjelagsins ekki hækkað um meir en
200%.
Að því er England snertir, hefir
Eimskip síðan í' ófriðarbyrjun
hækkað farmgjöld sín þahnig:
14/9 1939 hækkun 50% á frumt.
11/10 _ _ 100% - —
24/1 1940 — 200% - —
26/4 1941 — 300% - —
Nú er vitanlegt, að matvörur
hafa síðan í ársbyrjun 1940 nær
eingöngu verið innfluttar frá Am-
eríku. Farmgjöldin frá Englandi
Eftir Sigurjón
Jónsson forstj.
hafa því mjög litla þýðingu fyrir
dýrtíðarvísitöluna.
Það eru því farmgjöldin fyrir
matvörur frá Ameríku, sem eru
þaufarmgjöld, er hafa aðallega
áhrif á dýrtíðartöluna.
En um farmgjöld J^mskips frá
Ameríku er það að segja, að þau
voru í stríðsbvrjun, liaustið 1939,
þegar beinar Ameríkuferðir hóf-
ust, hækkað um 25%. Hinn 1.
apríl 1940 var sá taxti hækkaður
um 25%, og var þá hækknnin frá’
farmgjöldum fyrir stríð orðin rúm-
lega 56%, en eins og Brynjólfur
Stefánsson forstjóri tekur fram
í áðurnefndri grein sinni, þá hefir
skipaleiga á frjálsum markaði í
New York næstum sjöfaldast frá
ágúst 1939 til síðastl. maímánaðar.
Síðin 1. apríl 1940 hefir engin
hækkun orðið á Ámeríku-farm-
gjöldum Eimskipafjelagsins.
Farmgjöld Eimskips milli fs-
lands og Ameríku eru líka miklu
lægri nú en í ófriðnum 1914—•
1918, sem sjest á því, að farm-
gjöld fvrir smálest sumra vara
frá Ameríku eru nú aðeins 132
kr., og eru þar í innifalin strand-
ferðafarmgjöld frá Reykjavík til
allra hafna úti um land, en þá
voru tilsvarandi farmgjöld 164 kr.
fyrir smálest til Reykjavíkur, og
varð því auk þess að greiða allan.
kostnað af sendingu varanna frá
Reykjavík út um alt land.
Niðurstaðan af þessum farm-
gjöldum Eimskips fyrir matvörur
frá Ameríku hefiV þá líka orðið'
sú, að í fimm ferðum, sem Eim- -
skip Ijet fara til Halifax í maí,
júní, júlí og ágúst þ. á. varð halli
í hverri ferð. að meðaltali 44 þús.
kr. í ferð, eða um 40 til 50 kr. á
hverri smálest.
Gróði fjelagsins stafar því ekki
af farmgjöldum fyrir matvörur,
heldur fyrir aðrar vörur, sem ekki
hafa verulega þýðingu fyrir vísi-
tölu dýrtíðarinnar, svo 0g af flutn-
ingi, sem á engan hátt getur haft
áhrif á dýrtíðina í landinu yfir-
höfuð.
Síðasta farmgjaldshækkun í Am
eríknferðum fór, eins og fyr er
sagt, fram 1.* apríl 1940.
Sú hækkun hefir verið komin
til fullra áhrifa á dýrtíðartöluna
fyrir apríl-júní 1940, sem birt var
í lok júní 1940. Dýrtíðarvísitala
kauplagsnefndar að því er mat-
væli snerti, var þá eftir núgildandi
reglum 132 og almenna vísitalan
var þá, eftir sömu reglum, 127,
en 1. f. m. var dýrtíðarvísitala
matvæla' 204 og almenna vísitalan
167. Virðist augljóst, að farm-
gjöldin geti ekki átt nokkurn þátt
í þeirri hækkun.
Þau eru því mjög röng og vill-
andi öll blaðaskrifin um það,
hversu mikið gróði Eimskips hafi
aukið dýrtíðina í landinu, og sjer-
staklega er þetta rangt að því er
snertir dýrtíðartöluna, sem kaup-
greiðslur fara eftir.
f Tímanum, sem út kom 1. júlí
þ. á., hefir Skúli Guðm. alþ.maður
FRAMH. JL 8JÖTTU 8ÍÐU