Morgunblaðið - 28.11.1941, Page 5

Föstudagur 28. nóv. 1941
S
JPorjgimfclaí>id
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgfTJarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjórn, auglýsingar og afgrelbtla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áakriftargjald: kr. 4,00 á mánuOi
innanlands, kr. 4,50 utanlands.
í lausasölu: 25 aura eintakiO,
30 aura meO Lesbók.
Jeg veit ekkerí!
HVAÐ er að fr.jetta af <lýr-
tíðarmálunum Hefir ríkis-
stjórnin nokkrar ráðstafanir í
nndirbúningi í þessum málum
Þessar spurningar kveðst. rit-
stjóri Tímans hafa lagt fyrir
viðskiftamálaráðherrann.
„Jeg get eklti, eins og sakir
standa, gefið upplýsingar um
væntanlegar framkvæmdir ríkis-
st jórnarinnar í dýrtíðarmálun-
um, og það þegar af þeirri á-
stæðu, að Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn hafa algerlega
tekið að sjer framkvæmdir í þeim
máhim---------—“. „Við ráðherrar
Pramsóknarflokksins höfum í sam
ræmi' við vilja flokksins alger-
lega neitað að bera áb.yrgð á
þessu máli -— — —
Þannig hljóðaði svar viðskifta-
málaráðherrans. Ritstjóri Tímans
hefir sýnilega verið búinn að
steingleyma því, að viðskiftamála-
ráðherrann var „ábyrgðarlaus" og
vissi þ. a. 1. ekki minstu vitund
um það, sem var að gerast. Hann
var t. 1. alveg nýlega búinn að
- senda frá sjer nýja vísitölu. Hún
sýndi þriggja stiga hækkun fra
síðustu vísitölu. Bn það einkenni-
lega vár, að hækkunin stafaði frá
alt öðrum vörum en ráðherrann
var með í dýrtíðarfrumvarpi.
Sínu og vildi verðfesta. Hverhig
stendur á þessu? spyrja menn.
Hafði viðskiftamálaráðherrann
blundað á vaktinni og gleymt eft-
irlitinu með verðlaginu? Eða má-
ske ráðherrann sje einnig orðinn
„ábyrgðarlaus“ gerða sinna á
þeim vettvangi 1
Ekki myndi þjóðin harma það,
■ að vald þessa ráðherra minkaði'
á sviði viðskiftamálanna. Tjónið,
sem þjóðarheildin hefir biðið fvr-
ir skammsýni hans, er orðið svo
mikið, að þar er vissulega ekla
á bætandi. Og enn í dag heldur
ráðherrann dauðahaldi í tvö rán-
dýr skrifstofubákn, sem hafa þao
aðalhlutverk að vinna, að torvelda
innflutning nauðsynja til lands-
ins. Skrifstofubákn þessi kosta
landið 3—400 þús. krónur á ári.
Myndi þessu fje ekki betur varið
til þess að brúa einhverja tor-
færuna, t. d. Jökulsá á F.jöllum ?
Síðasta árið fyrir ófriðinn lögðu.
nágrannalönd okkar liöfuðáherslu
á að safna birgðum nauðsynja-
vara. Þau attu því mjög miklar
birgðir fyrirliggjandi, er ófriður-
inn braust út, sennilega tveggja
til þriggja ára birgðir.
En okkar viðskiftamálaráð-
herra — hvað gerði hann? Hann
gerði alt, sem hann gat, til þess
að sporna við innflutningi nauð-
synja. Hami herti stöðugt á höft-
unum. Og liann hjelt þessu áfram
lengi, eftir að stiíðið var skollið
á og sýnilegt var, hvert stefndi.
Þannig var framsýnin hjá þess-'
um manni. Þá hefði hann vissu-
íiega mátt vera „ábyrgðarlaus".
Dýrtíðarmálin og
stjórnarsamvinnan
FRAMH. AF ÞRIÐJU SIÐU
ar ef frjálsa leiðin yrði ekki þeg-
ar í stað dauðadæmd, en frum-
varp um lögfestingu flutt af rík-
isstjórninni allri.
Hvernig má slíkt verða, spyrja
menn.
I Eins og í dýrtíðarmálinu er um
. tvær lausnir að ræða, og hvoruga
þó góða.
Annaðhvort hefir eitt.hvað ó-
vænt að borið innan Pramsóknar-.
flokksins á þessum eina sólar-j
hring, svo sem að flokkurinn hafi
kúvent, eða borið ráðherra sína
ofurliði, og þarf þó fleira til. Eða,
að við þessir þrír ráðh. Alþ.fl. og
Sjálfstæðisfl. höfum verið svo
gersamlega sljóir og skyniskroppn
ir, þegar við vorum að ganga til
endanlegra úrslita við starfsbræð-
ur okkar í ríkisstjórninni um það
mál, sem við undanfarna mánuði
höfðum rætt hvað mest, og lýst
sem eitt aðaltilefni til þess að
kveðja saman ]>ing, að engan okk-
ar skyldi svo mikið sem gruna, að
aðstaða ráðh. Framsóknarfl. væri
eitthvað óskýr eða tvíræð, því ella
hefði væntanlega einhver okkar
talið ástæðu til að ganga betur úr
skugga um þetta en gert var, áð-
ur en við fórum á fund í flokk-
um okkar til þess að skýra frá
því, að sættir hefðu tekist. Sem
sje, að Framsóknarfl. ætlaði að
ganga inn á frjálsu leiðina.
Það er sannarlega „undarlegt
þegar slík æfintýri gerast með
þjóð vorri“, en því verður hver
einn að trúa sem hann telur senni-
legast.
★
Um forsögu málsins læt jeg
þetta nægja.
Eins og kunnugt er baðst for-
sætisráðherra lausnar fyrir sjálf-
an sig og ráðuneyti sitt, og nú tók
þingið til „óspiltra málanna“.
Jeg mæli fyrir munn allra ís-
lendinga þegar jeg segi, að þetta
þing verði engin prýði talin á
þingsögu íslendinga, og vildu víst
allir velviljaðir menn óska þess, að
ríkisstjórnin hefði aldrei lagt til
að það vrði kvatt saman.
Af afrekum þess mun sagan
geyma þetta;
1. Pramsóknarflokkurinn krefst
þess, að fáist ekki allir ráð-
herrarnir til þess að gerast
flutningsmenn að ákveðnu
frumvarpi, þá skuli ríkisstjórn-
in beiðast lausnar.
2. Þrír af fimm ráðherrum neita
að verða við þeirri kröfu.
3. Porsætisráðherrann, sem er
Framsóknarmaður, beiðist
lausnar fyrir sig og ráðuneyti
sitt.
4. Prámsóknarflokkurinn leggur
frumvarp um ágreiningsmálið
fyrir Alþingi.
5. Alþingi fellir frumvarpið.
6. Sami forsætisráðherra myndar
„nýja“ stjórrf. Sömu flokkar.
Sama verkaskifting! Sömu
menn.
7. Þingi slitið.
Þjóðin átt.i erfitt með að átta
sig, en rnargir sögðu: Alt óbreytt.
Sú breyting hafði þó á, orðið, að
þegar sumir, margir, flestir eða
kannslte allir af þessum ,,sömu“
voru settir „undir smásjá tveggja
stórvelda“ og einnar smáþjóðar,
þá stækkuðu þeir ekki, heldur
minkuðu.
★
Orðheppinn maður sagði um
þ jóðstjórnina:
„Það vilja allir hafa hana, en
enginn kannast við hana“.
I þessu felst. sa sannleikur, að
fleiri hafa veist að stjórninni en
þeir, sem vilja hana feiga. Mjer
hefði því fallið vel að stjórnin
J segði af sjer á þessu þingi í því
skyni að flokkarnir ættu þess kost
| að breyta um ráðherra. Hefði þá
annað tveggja orðið, að þjóðin
hefði fengið skárri ráðherra, eða
ráðherrarnir traustari aðstöðu, og
myndi hvorttv.eggja til bóta.
Hinsvegar lít jeg svo á, að mis-
ráðið hafi verið að hugsa til slita
á samstarfi um löggjöf og stjórn
landsins, svo sem nú er háttað
högum Islendinga, og skal jeg
ekki rökstyðja það sjerstaklega.
Jeg skal nú gera þá hreinskilnu
játningu, að mjer er með öllu ó-
skiljanlegt, hvað ráðið hefir þeirri
ákvörðun Framsóknarfl. að ætla
að slíta samvinnunni út af ágrein-
ingnum um úrlausn dýrtíðarmál-
anna. Ilitt skil jeg, að úr því
sú skvssa á annað borð henti
flokkinn, telji hann sjer lífsnauð-
syn að gera sem allra mest úr á-
greiningnum. Út frá þessu sjónar-
miði ber að lesa og skilja full-
yrðingu svo sem þessa, sem er í
ræðu þeirri, 'er forsætisráðherra
flutti á Alþingi, er hann tilkynti
okkur að hann hefði myndað hið
„nýja“ ráðuneyti;
„Við sem viljum fara lögbind-
ingarleiðina teljum að svo mik-
ill munur sje á henni og frjálsu
leiðinni, að raunverulega sje
hjer um andstæður að ræða“.
Og ennfremur:
„Prjálsa leiðin táknar ekki
annað en uppgjöf og úrræða-
leysi í því niiltla vandamáli, sein
fyrir liggur“.
Jeg svara aðdróttun forsætis-
ráðherra um uppgjöf og úrræða-
levsi því einu, að jeg hafi fyr
hevrt menn fullyrða mest, þegar
sannfæringin var minst. Og jeg
bæti því við, að ef við rerum ekki
daglega á sama borð í barningn-
um, og gerðum ]>að sem okkar
litla geta leyfir til þess að verja
þjóðarfleyið áföllum, myndi jeg
finna hjá mjer freistingu til að
tilfæra hjer ýms ummæli, er hann
síðasta mánuðinn hefir látið frá
sjer fara, og reyna að gera þeim
]>au skil, að sumt yrði að minsta
kosti af einhverjum fremur tekið
sem gott grín. en djúp og hátíð-
leg speki. Á jeg þar einkum við
þann samanburð, sem beint og ó-
beint er gerður á hans flokki og
mínum.
Nei, hinar tvrer leiðir í þessu
deilumáli eru ekki ,.andstæður“.
Þær liggja samhliða, falla á löng-:
um köflum samau og leiða ná-
kvæmlega að, eða framhjá, sama
markinu, eftir því hversu til
tekst, svo sem nú skal sýnt.
Jeg skal reyna að hafa rökin
fá, einföld og auðskilin.
Um verðlag á aðkeyþtri vöru
þarf ekki að fjölyrða, vegna þess
að báðar leiðir beita sömu vopn-
um í þeirri viðureign.
Það sem á milli ber varðar verð-
lag innlendrar framleiðsluvöru,
enda ræður það 4/5 hlutum vísi-
tölunnar.
Framleiðandinn segir: Jeg get
ekki lofað að hækka ekki fram-
leiðsluvöru mína, nema trvgt sje
að kaupgjaldið ha'kki ekki.
Kaupþeginn segir: Jeg get ekki
lofað að hækka ekki káupið, nema
trygt sje að innlenda framleiðslu-
varan hækki ekki.
Lögfestingarstefnan segir: Lög-
festum óbreytt kaup og afurða-
''•erð.
Prjálsa leiðin segir-. Þess þarf
ekki. Með frjálsum samningum er
búið að tryggja, að engar breyt-
ingar geti orðið á kaupgjaldinu
alt næsta ár, ef vísitalan hækkar
ekki. Jafnframt er vitað, að inn-
lendar afurðií' aðrar en mjólk eru
flestar verðfestar til næstu slátur-
tíðar, en mjólkina má bæta úr dýr-
tíðarsjóði.
Af þessu sjest, að frjálsa leiðin
býður upp á sama öryggi eða ör-
yggisleysi, sem lögfestingin, þ. e.
a. s. til næstu sláturtíðar.
En, og það bið jeg menn vel að
athuga, lögfesting Framsóknarfl.
bauð heldur ekki upp á neitt ann-
að eða meira öryggi. Hún átti ein-
göngu að gilda til 1. september
næstkomandi, eða til næstu slát-
urtíðar, það er að segja, nákvæm-
lega meðan engin þörf var á henni,
og ekki stundinni lengnr.
Jeg á svo aðeins eftir einföld-
ustu og haldbestu rökin, þau sem
enginn sannur Pramsóknarmaður
fær staðist.
Þegar hin nýja stjórn var mynd
uð, voru menn strax á eitt sáttir um
skilmálana, 'að öðru leyti en því,
að Framsóknarfl. setti eitt, og að-
eins eitt skilyrði. Það var svo-
hljóðandi;
„Pramsóknarflokkurinn legg-
ur til að dýrtíðinni sje til
næsta þings haldið niðri í olctó-
ber-vísitölu, með því að nota
heimild giklandi laga“.
Er þetta ekki dásamlega skýrt.
Menn gleyma því vonandi ekki,
að lögfestingin var ekki samþykt,
heldur feld.
Menn láta sjer skiljast, að úr
því svo fór, er frjálsa leiðin ein-
asta haldreipið, eini „grundvöllur
gildandi lagá“.
Loks skulu menn syo mintir á, að
það eru ekki flokkamir sem liigðn
til að frjálsa leiðin væri farin,
heldur flokkurinn, sem ætlaði að
slíta samvinnunni út af því að
nokkur skyldi dirfast við orða það.
að reyna hana, sem nú krefst þess
—ekki að reynt sje að halda dýr-
tíðinni niðri eftir ráðum frjálsu
leiðarinnar, heldur að dýrtíðinni
,.sje til næsta þings haldið niðri í
1 október-vísitölunni".
En meðal annara orða. Sje
frjálsa leiðin ekkert nema „upp-
gjöf og úrræðaleysi“, hvernig er
þá hægt að halda dýrtíðinni ó-
breyttri í marga mánuði með slík-
um ráðum. Og sje hægt að halda
október-vísitölunni óbreyttri til 1.
mars næsta ár með þesskonar
„uppgjöf og úrræðaleysi“, þá hlýt-
ur líka að vera hægt að halda
sömu vísitölu með sömu aðferð
óbreyttri í nokkra mánuði í við-
bót, til 1. september, í stað 1.
mars, eða til þess dags sem lögfest
ing Framsóknar átti að gilda.
Þessi rök eru auðskilin. Engum
eru þau ljósari en foringjum
Framsóknarflokksins. Það mega
menn marka á því, að ílokkurinn
krafðist forystu ríkisst.jórnarinnar,
enda þótt búið væri að fella fyrir
honum frumvarpið, sem hann
gerði að ágreiningsefni. Slíkt ger-
ir enginn stjórnmálaflokkur sem
ekki vill teljast siðlaus, ef hann
í raun og veru telur hina ráð-
andi stefnu þjóðhættulega. Og
staðhæfing forsætisráðherra um
að hann sje orðinn „ábyrgðarlaus"
í dýrtíðarmálunum, vegna þess að
Alþingi viti, að hann hafi aðra
stefnu í þeim en þingið, er auð-
vitað bara orðaleikur, gamansemi.
Væri um smámál að ræða, mætti
finna slíkum orðum stað. En þegar
um ræðir mál, sem flokkur for-
sætisráðherra telur svo mikilvægt,
að hann segir slitið samvinnunni,
þá er ekkert um að villast:
Hvað sem forsætisráðherra seg-
ir, }>á er honum fyllilega ljóst,
að báðar leiðirnar veita svipað
öryggi.
Ella myndi hann ekki hafa tek-
ið að sjer forystuna að nýju.
Eða, hver myndi taka við skip-
stjórn, ef hann vissi, að kölski
stæði við stýrið?
Og hver við forystn í þjóð-
stjórn, ef hann sæi glögt, að
stefnan væri mörkuð beint inn
á braut. ógæfu og upplausnar?
★
Þjóðstjórnin var í öndverðu
mynduð m. a. af ótta við að ó-
friður kynni að brjótast út.
Styrjöldin hefir nú geisað í á
þriðja ár, og í landi voru liafa nú
setu herlið tveggja stórvelda.
Slík þjóðstjórn, sem auk þess
hefir gefið þjóðinni hið sterkasta
fyrirheit um friðsamlegfan ásetn-
ing, sem yfirleitt er hægt að gefa,
með því að eiga frumkvæði að
frestun þingkosninga, slík stjórn
má ekki leyfa sjer að taka út úr
mörgum viðfangsefnum eitt ein-
asta, sem auk þess lítið ber á
milli um, og láta það valda frið-
rofum. Og enn fráleitara er þetta
þó, þegar þess að gætt, að allir
viðurkenna, að ekkert algjört ör-
yggi er hægt að öðlast í barátt-
unni við dýrtíðiua, og að sjálfnr
flutningsmaður ágreiningsmálsins
— dýrtíðarmálsins, hiklaust við-
urkennir, að frumvarp hans sje
með öllu haldlaust, nema trygt
sje, að Bretar láti að óskum ís-
lenskra stjórnarvalda um afnot
ísl. vinnuafls, en um það hefir
enn ekki verið svo mikið sem
spurt.