Morgunblaðið - 31.12.1944, Blaðsíða 3

Sunnudag'ur 31. des. 1944
MORGUNBLAÐIÐ
3
Liðna árið.
ÁRIÐ 1944 verður ávalt tal-
ið.merkisár í sögu íslands. Um
áramótin lítum við til atburð-
anna, sem eru að fjarlægjast
x endurminningunni, mótast í
stuðla sögunnar.
Fátítt mun það vera, að þeir
menn, sem viðstaddir eru sögu-
lega atburði, ex; mynda alda-
hvörf, geti gert sjer fulla grein
fyrir mikilvægi líðandi stund-
ar. Atburðirnir eru sjaldan svo
merkilegir í sjálfu sjer. Það eru
afleiðingarnar, þróunin, sem
þeir kveikja eða skapa, er ger-
ir þá svo athyglisverða, að
þeir njóta sín til fulls.
Þegar mannfjöldinn stóð á
Lögbergi 17. júní í sumar, til
þess að vera viðstaddur hina
hátíðlegu lýðveldisstofnun, þá
voru menn ekki samankomnir
þar fyrst og fremst til þess að
sjá og heyra það, sem fram fór,
heldur engu síður í eftirvænt-
ingunni um, að saga komandi
ára mundi sanna, að á þessum
hátíðisdegi hefðu orðið tíma-
mót í sögu þjóðarinnar, sem
komandi kynslóðir hugsa til
með ánægju.
Þúsundirnar, sem stóðu á
Lögbergi, uppi í Almannagjá
eða niðri á bökkum Öxarár,
gátu naumast áttað sig á því
til fulls, hver breyting varð á
högum þjóðarinnar, frá því áð-
ur en Lögbergsathöfnin hófst,
og þar til henni var lokið.
Að einmitt á þessari stund
hafði þjóðin endurreist lýðve}.di
Sitt eftir nálega 7 alda bið, og
íengið viðurkenningu á þeirri
athöfn sinni frá voldugustu
lýðríkjum heims. Menn gátu
lítinn mun fundið á sjálf-
um sjer eða þjóð sinni frá því
um morguninn og þangað til
um kvöldið.
Þögul heit.
HÁTÍÐLEIKI dagsins lifði
þó einmitt fyrst og iremst í hug
og hjarta einstaklinganna. Hin
ytri form og athafnir voru
ekki eins mikils virði, eins og
hin þöglu heit í hugum fjöld-
ans, um að varðveita fengið
frelsi, efla þjóðhollustu, iðka
fórnfýsi, styðja þjóðina í hví-
vetna, geyma verðmæti henn-
ar, stuðla að því eftir fremsta
megni, að sagan, þróun næstu
áratuga og alda geri 17. júní
1944 að glæsilegum aldahvörf-
um, sönnum hátíðisdegi í hug-
um komandi kynslóða.
Það er fyrst og fremst á valdi
núlifandi kynslóðar, þeirra
manna, sem hjeldu 17. júní há-
tíðlegan í ár, að þetta megi
takast. *
Skeggöld, skálmöld.
ÍSLENDINGAR, sem lifað
hafa undanfarin ófriðarár á
meginlandi Evrópu, og átt hafa
erfitt með að átta sig á, hvað
hjer hefir gerst, hafa, sumir
hverjir, að því er heyrst hef-
ír, talið að meðan slík vá væri
fyrir dyrum smælingja, sem
verið hefir í núverandi styrj-
öld, þá kynni það að reynast
misráðið að stofna fámennasta
lýðveldi heims.
Slíkar raddir voru vafalaust
fyrst og fremst sprottnar af
varygð og gátu samrýmst fullri
þjóðhollustu.
En eftirtektarvert er það, að
í hátíðarræðu, sem haldin var
á samkomu íslendinga í Kaup-
REYKJAVÍKURBRJEF
sjerstaklega tekið fram, að at-
kvæðagreiðslan um lýðveldis-
stofnunina myndi hafa verið
að undirtektum og eindrægni
einsdæmi í heiminum.
Við sem heima vorum fögn-
uðum að sjálfsögðu hinni ^ornarandstæðinga.Eigi þurftu
30. des.
sem steðja að, þegar verðfall-
ið kemur. Engra nýjunga verð-
ur vart í þessari óðamælgi
miklu þátttöku og eindrægn-
inni í atkvæðagreiðslunni í maí
í vor. En eftir að sættir tók-
ust milli stjórnmálaflokkanna
töldu menn hjer, að atkvæða-
greiðslan ekki aðeins ‘ætti,
heldur hlyti að verða svipuð
því, sem hún varð.
En efunarmenn þess, að rjett
og hyggilega hafi hjer verið
unnið, er í fjarlægð voru,
munu af eindrægninni hafa
fengið styrkari trú á, að gæfu-
samlega væri unnið. Þeir, jafnt
sem aðrir, sjá, að styrkur smá-
þjóðarinnar veltur fyrst og
fremst á, að þjóðin beri gæfu
til að standa saman, þegar á
reynir. Af lýðveldisstofnuninni
getum við fyrst og fremst vænst
góðs, ef okkur tekst að standa
saman í viðskiftum okkar við
aðrar þjóðir.
Missnxíði.
EITT VAR á Lögbergi 17.
júní, sem kom einkennilega við I
menn. I brekkunni ofan við
þingpallinn sátu alþingismenn-
irnir og höfðu ekki falið þeim
ráðherrum, er þar komu fram,
umboð til að stjórna landinu.
Þess var vænst, að heita
mátti fram á síðustu stund, að
þinginu tækist, fyrir þann
mikla hátíðisdag, að mynda
þingræðisstjórn. Það tókst ekld.
Ósamlyndi þingsins, er gerði
því ókleift að ynna af hendi
frumstæðustu skyldu sína, var
í áberandi ósamræmi við ein-
drægni þjóðarinnar við at-
kvæðagreiðsluna. Það er hverj
um manni ljóst, að ef þjóðin
hefði þurft lengi að bíða eftir
því, að Alþingi bæri gæfu til
að mynda stjórn, þá var stefnt
til upplausnar á þeim örlaga-
ríkustu og hættulegustu tím-
um. Saga síðustu ára sýnir æði
ljós ófarnaðardæmin um það,
hvernig fer, þegar þjóðkjör-
in þing varpa frá sjer skyld-
unni til stjórnarmyndunar.
Alment var lengi vel litið
svo á, að það væri í bestu sam-
ræmi við samhug þjóðarinnar
við lýðveldisatkvæðagreiðsluna
í vor, að allir flokkar þingsins
tækju höndum saman um
stjórriarmyndun. En þegar á
reyndi, kom það í Ijós, að einn
þingflokkanna kaus sjer fram-
ar öðru að standa utan við þá
samvinnu, sem æskileg var
talin um stjórn landsins, þegar
lagður er grundvöllur að fram
tíð hins nýstofnaða lýðveldis.
Augljós mál.
ENGUM hefir dulist það á
undanförnum árum, að verð-
lag á útflutningsvörum okkar
breytist mjög, þegar styrjald-
arátökum linnir, og rýmkast
um sjósókn annara þjóða.
Þeir menn, sem talið hafa
sjer hentast að standa utan við
stjórnarsamvinnuna, halda
uppi sífeldum beljanda um
þetta efni í blöðum sínum. Láta
þeir, sem þar sjeu þeir að bera
fram nýjungar og nauðsynleg-
ir haft handa á milli, jafnvel
I óvenjulega ríkum mæli ;Mn
síðusiu 'ár. En vel megum;við
vera minnugir bess. einkucm
Miklar viðsjár eru innan- ’þáj hve mili]ar fórnir frænd-
lands með ýmsum þjóðum, sem þjóðir okkar hafa þurft; að
losnað hafa undan ánauðar- faara j baráttunni fyrir fre’isi
okir.u þýska, og fara ýmsar 1 sinu
sögur af, að þeir stjórnmála- J j formálsorðum fyrir frásögn
þeir að þessu orðum að hneigja,
vegna þess, að aðrir sæju ekki
jafnvel og þeir. En í söng
þeirra kveður altaf sá tónn
hæstur, að lækka þurfi kaup-
gjaldið í landinu tafarlaust.
Það getur látið vel í eyrum
einstakra manna, að velferð
þjóðfjelagsins byggist fyrst og
fremst á lágu kaupgjaldi. En
lítinn kunnleika hafa þeir
menn á atvinnusögu íslend-
inga, sem trúa því, að þjóðinni )
vegni þeim mun betur, sem
vinnandi fólk ber minna úr
býtum. Eða hvernig var um-
horfs í þjóðfjelaginu, þegar há-
vaðinn af verkafólki landsins
til sjávar og sveita vann mest-
an hluta ársins þunga erfiðis-
vinnu fyrir svo lágt kaup, að
af því varð aðeins dregið fram
lífið?
menn, sem fylgja þar stefnu af ieynistarfsemi danskra föð-
kommúnista, meti misjafnlega |urlandsvina, sem kom ut fyr-
hagsmuni þjóða sinna. Hjer ir nokkrU. kemst forystumaður
verður ekkert um það sagt, að frjalsra Dana, J. Christmas
hve miklu leyti erlend áhrif Möiier, m^.að orði á þess.a
eru þess valdandi, að blóðugar leið:
Tvær leiðir.
ÞAÐ GEFUR auga leið, að
eftir því sem framleiðsla f
landsmanna getur borið hærra
kaup til hins vinnandi fólks,
eftir því vegnar þjóðinni bet- j
ur.
Hjer er um tvennskonar
sjónarmið að ræða. Meirihluti
þjóðarinnar vill fyrst.og fremst í
að stríðsgróðinn verði notaður !
til þess að bæta framleiðsluskil
yrði landsmanna, svo afköst
hvers einstaklings geti orðið I
sem mest. Þannig vilja menn J herra
mæta erfiðleikum verðfallsins. i
En svo eru nokkrir menn, og !
þeir hafa valið sjer að vera í
andstöðu við samstarf þjóðfje-
lagsstjettanna.
Þeir vilja leggja aðaláhersl-
una á einhliða kröfur um
kauplækkanir — vitandi sem !
er, að þeir geta engu til leiðar !
komið með þeim kröfum sín- 1
um, nema auglýsa fyrir alþjóð
manna, að þeim sje ógeðfelt f
það samkomulag, sem náðst
hefir milli atvinnustjetta lands- i
ins.
óeirðir geysa nú t. d. í Grikk-
landi. Fæ jeg ekki sjeð, að þeir
fjarlægu atburðir þurfi, að svo
komnu, að hafa nokkur áhrif
á innbyrðis afstöðu hjerlendra
stjórnmálaflokka.
Stjórnarandstæðingum skal á
þetta bent:
Það er öllum landslýð ljóst,
að íslensku þjóðinni er hin
mesta nauðsyn á samheldni.
Traust manna á einstökum
flokkum og einstökum mönn-
um er og verður vitanlega mis-
munandi, fer eftir skoðunum
og skapgerð einstaklinganna.
En það stefnir síst til góðs, und-
ir núverandi kringums'tæðum,
að dæma nokkurn stjórnmála-
flokk úr leik, meðan hann vinn
’ur að framfaramálum þjóðfje-
lagsins. Látum, sem oftar,
verkin tala.
Ef reikna ætti hollustu flokk
anna til þjóðarsamvinnu eftir
j núverandi framkomu þeirra,
‘sýnist manni, að einkunnir
Framsóknarflokksins yrðu
inokkuð lágar í því prófi.
í engu hefir hatur Tíma-
jmanna gagnvart stjórnarsam-
jvinnu flokkanna komið berar
fram, en í afstöðu Tímaritstjór
ans til núverandi forsætisráð-
íslendingar.
EINKUNNARORÐ Fjölnis-
manna hefir lifað á tungu
þjóðarinnar í meira en öld:
íslendingar viljum vjer allir
vera. Á engri stund í lífi þjóð-
arinnar hafa hugir eins margra
sameinast um þetta hugtak,
eins og 17. júní í sumar.
Þegar það tókst í október í
haust að kveðja fyrverandi
pólitíska andstæðinga til sam-
starfs um stjórn landsins,
heyrðust raddir úm það, all-
háværar, frá andstæðingum
samkomulagsins, að hjer hefði
verið beitt of lítilli vandfýsi
um það, hvaða mönnum eða
flokkum væri treystandi til
þess að vinna sem hollvinir
hins íslenska lýðveldis. Var að
því vikið bæði í ræðu og riti,
að Sósíalistaflokkinn myndi
bresta þjóðhollustu, ef til þess
kæmi einhverntíma, að forystu
‘menn þess flokks fengju til-
mæli frá öðru ríki um að taka
pólitísk tillit, sem fyrst og
fremst væru miðuð við hags-
ar aðvaranir, því engir hafi aðr 'muni þessa framandi stórveld-
Allir vita, að samkomulag
j þingflokkanna í október sið-
astliðnum um stjórnarmyndun
fjekst fyrst og fremst fyrir
forgöngu Ólafs Thors. í rúm-
lega tuttugu ár hefir Tíminn
birt róg og níð um Ólaf, og
lagt mikla alúð við það starf.
Þó hefir núverandi ritstjóra
blaðsins tekist síðan í haust að
herða á skítkasti sínu til þessa
manns, hnoðað upp gamlan ó-
hróður og samið nýjan af meiri
áfergju en nokkru sinni áður
hefir sjest í því blaði. Geta
menn af þessu dæmt, hvernig
útgefendum Tímans fellur að
efnt skuli til víðtækrar sam-
vinnu um stjórn lándsins.
Skyldu þeir menn, sem síðar
dæma um stjórnmál þjóðarinn-
ar á hinu fyrsta lýðveldisári,
telja slíka framkomu Fram-
'sóknarflokksins bera vott um
eindi’ægni þá og þjóðhollustu,
sem nú er vænst í ríkara mæli
en áður?
marinahöfn þenna dag, var' ir komið auga á þá erfiðleika,
1 is.
Þegar á reynir.
ÞEGAR verðlag útflutnings-
varanna lækkar og verðmæti
útflutningsins dregst saman,
verðum við að draga úr inn-
flutningnum að sama skapi.
Því annars eyðast hinar er-
lendu innstæður.
Mikils er um vert, að tekið
verði með dugnaði og fyrir-
hyggju á viðskiftamálunum út
á við. Að vörurnar verði sem
vandaðastar og útgengilegast-
ar. Og leitaðir verði upp nýir
markaðir eftir föngum.
Við megum búast við því, að
þjóðin verði þá að neita sjer
A um eitt og annað, sem hún hef-
„Er Danmörk nú bráðlega
verður frjáls, getur leynistarí-
semin þakkað sjer að mibli*
leyti heiðurinn af því, að svo
fór sem fói^f tg að þjóðin fser
ekki frelsi sitt eins og Aladd-
íns ávöxt í höfuðfald sinn, hehi
ur fyrir sjálfstæðan tilverkoað
og dugnað danskra föðurlands-
vina“.
Það kemur engum á óvart,
þó við íslendingar þurforr*
meiri fórnir að færa á næstn
árum, en verið hefir undanfar-
in ár, til þess að tryggja ný-
fengið frelsi. Þó vitanlega vor*
umst við eftir því í lengstu lög,
að við þurfum ekki á bíóðttgri
leynistarfsemi að halda, gegn
erlendum kúgurum og innlemd
um illræðismönnum, eins og
frændur okkar hafa orðið að
grípa til hin síðustu ár.
Verkleg ættjarðarásf.
ÞEGAR ógreiðara verður um
lífsþægindi hjer á landi en
verið hefir upp á síðkastið, ög
margir menn þurfa meira á sig
að leggja, þá þarf þjóðarand-
inn hjer að verða slíkur, nð
menn með glöðu geði auki erf-
iði sitt, eða minki lífsþægind-
in, til þess að auka framííð-
aröryggi þjóðarinnar. ,
Stundum heyrast aðfinsiur
og umkvartanir um það, nð
eitt og annað farist okkur miS-
ur vel, vegna fámennisins,
vegna þess, að hjer þekfeist
menn of vel, í „landi kunnings-
skaparins".
En sannleikurinn er sá, að
einmitt fámennið, „kunnings-
skapurinn", á að geta gert okfe-
ur alla samvinnu eðlilegxi og
auðveldari en stórþjóðum. Þó
menn hittist, sitt af hverjo
landshorni, eða menn úr ólífe-
ustu stjettum eða lífskjörum
eigist við, þá geta þeir hvenær
sem er fundið til þess skyH-
leika, er tengt getur hugi
þeirra og kveikt í hjörturo
þeirra sameiginleg áhugamáL
Ef þessum samhygðar- og
skyldleikans böndum er efeki
spilt af ásettu ráði, þá geta þau
leitt til svo mikillar eindrægni
í hinu fámenna þjóðfjelagi, að
til fullkominnar fyrirmyndar
gæti orðið.
í „landi kunningsskaparins'*
hefir oft borið á, að skort hafi
á gagnrýni. En þegar til henn-
ar er gripið, leiðist hún stuxid-
um út í öfgar, verður illkvitni
en ekki góðviljaðar leiðbetst-
ingar.
Ofan á þetta bætist stundmr*
lítilmótlegur nágrannakrittu,
er menn t. d. telja sjer skylt aS
halda fram stjett sinni eða
heimahögum, á kostnað aim-
ara. Tilhneiging til slíkrar siriá
munasemi er vanþroskamerM.
Átthagaást er í sjálfu sjer
eftirsóknarverð. • Síst of mikití'
'af henni. Hinir tiltölulega
Fraroh. á 4. síðn.