Morgunblaðið - 04.05.1945, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 4. maí 1945
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánssori (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
p.t. Jens Benediktsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintákið, 60 aura með Lesbók.
HR UNIÐ
HVER STÓRVIÐBURÐURINN rekur annan, sem
færir öllum þjcðum heims þann fagnaðarboðskap, að ógn-
arherveldi hins þýska nasisma sje að hrynja í rúst, og að
nú megi á hvaða augnabliki sem er vænta þess, að hinar
hrjáðu og undirokuðu þjóðir Evrópu verði leystar undan
okinu.
Churchill forsætisráðherra Breta tilkynti í breska þing-
inu síðastliðinn miðvikudag, að allur liðsafli Þjóðverja
á Ítalíu og í suður og vestur-hjeruðum Austurríkis hafi
gefist upp skilyrðislaust. Er hjer um að ræða miljón
manna her. sem lagt hefir niður vopn. Samningurinn um
uppgjöfina var undirritaður í Napoli síðastl. sunnudag,
en vopn skyldu lögð niður frá og með hádegi á miðviku-
dag (2. maí).
Er þar með lokið einum mikilvægasta þætti styrjald-
arinnar, er hófst með innrás bandamanna í Afríku. Þótti
sú herferð hin djarfasta, enda við mikla erfiðleika að etja,
ekki síst vegna hinna löngu og hættulegu herflutninga.
Mun þessi herferð bandamanna, sem lyktaði með glæsi-
legum sigri, jafnan verða talin eitt mesta afrek hernað-
arsögunnar.
Þriðjudaginn 1. maí tilkynti þýska útvarpið í Ham-
borg, að aðalforingi nasista og einræðisherra Þýskalands,
Adolf Hitler, væri fallinn. Þýska útvarpið vildi bersýni-
lega láta líta svo út sem foringinn hefði fallið í orustu
og þar með dáið hetjudauða. Síðar kom sá kvittur — og
var einn af fyrri leiðtogum nasista borinn fyrir honum
— að Hitler hefði framið sjálísmorð. Fylgdi það sögunni,
að vinur og samherji Hitlers, Göbbels útbreiðslumála-
ráðherra hafi einnig framið sjálfsmorð. Hvað er hið sanna
í þessu efni verður ekki sagt á þessu stigi. Skiftir heldur
ekki miklu máli. Aðalatriðið er, að þessir tveir böðlar
mannkynsins eru horfnir af sjónarsviðinu.
Sólarhring eftir að fregnin um fall Hitlers var send
út, kemur tilkynning frá Stalin þess efnis, að Berlín, höf-
uðborg Þýskalands, sje fallin.
Rekur nú hver tilkynningin af annari frá banda-
mönnum. Her Montgomerys brýst til Eystrasalts og þar
með er Danmörk einangruð frá Þýskalandi. Hin mikla
verslunarborg, Hamborg, er gefin upp, án bardaga. Og
hvaðanæfa berast fregnir um uppgjöf þýskra herdeilda.
Þetta eru í stuttu máli tíðindin, sem borist hafa síðustu
sólarhringana. __
Vá ar shripar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Hin breytta ásýnd.
ÞAÐ, SEM er að gerast í heim
inum um þessar mundir, nefn-1
um við stórviðburði. Sjálf ásýnd
heimsins er að breytast, því hún
er í rauninni ekki annað en þeir
menn, sem fremst standa í at-
hygli fólksins hverju sinni. Eng-
inn finnur þessar breytingar
kannske betur en blaðamaðurinn
sem er vanur að heyra nöfn
manna endurtekin í frjettunum
dag eftir dag. Svo einn góðan
veðurdag heyrast þau varla
nefnd, en ný nöfn taka að
hljóma í frjettunum og verða á
allra vörum. Heimurinn breytir
um svip. Hann breytir um menn,
og einmitt það, hversu fljótt og;
óvænt menn yfirgefa sjónarsvið
sögunnar oft og tíðum, ætti að
geta sannfært* okkur betur um
það, en nokkuð annað, að afl,
sem við ekki þekkjum, stendur
að baki tilverunnar. Einn maður
getur í dag haft meiri áhrif á
líf als mannkyns, en nokkur ann
ar, — á morgun er hann aðeins
nafn í sögunni.
•
Fyrir einu ári.
FYRIR einu ári, í maíbyrjun
1944, var mest um rætt yfirvof-
andi innrás bandamanna á meg-
inlánd Evrópu, enda hófst hún
mánuði síðar. Þá töluðu menn um
þá, sem lagt höfðu ráðin og væru
að leggja ráðin á þetta mikla
hernaðarfyrirtæki, og um hina,
sem lögðu ráðin á varnirnar, og
undirbjuggu þær. Þá var að sjálf
sögðu talað um hina þrjá stóru,
sem rjeðu fyrír bandamönnum,
— nú eru aðeins tveir eftir af
þeim. Einn er horfinn af sjónar-
sviði sögunnar, Roosevelt Banda
ríkjaforseti. Þá heyrði maður í
frjettunum daglega talað um
Erwin Rommel marskálk, sem
altaf var að ferðast um virkja-
svæðin í Frakklandi og yfirlíta
alt. Nú er hann elnnig horfinn
af sviði viðburðanna. Og menn
bollalögðu um það, hvort Adolf
Hitler myndi ekki sjálfur hafa
með höndum yfirstjórn varn-
anna, — sá maður, sem hafði
komið eins mikið við heirnssög-
una og nokkur annar síðan um
1920. — Og nú er hann líka horf
inn af sjónarsviðinu. Mussolini
skotinn á Ítalíu. Og Jósep
Göbbels, sem af ýmsum var nefnd
ur „snjallasti hershöfðingi Þjóð-
verja“ og af öllum, hvort heldur
samherjum eða óvinum, viður-
kendur slyngasti áróður3maður
allra tíma. — Einnig hann er far
inn úr hópi lifenda að sögn.
•
Nýir menn í staðinn.
OG í frjettirnar koma nýir
menn í staðinn. Altaf eru þar
menn, sem ber hæst. Fyrir ári
voru ekki margir hjer á Islandi,
sém vissU nokkur deili á amer-
ískum öldungadeildarmanni,
Truman að nafni. Nú er nafn
hans á allra vörum, hann hefir
stigið fram á það leiksvið sög-
unnar, þar sem hinir fáu, en stóru
ferðast. Og Edward Stettinius. —
Hann var fyrst nefndur í sam-
bandi við láns- og leigulögin. Nú
er hann utanríkisráðherra Banda
ríkjanna. Dönitz kafbátaforingi
er nú mjög um ræddur, sem ekki
er furða, þar sem hann tók við
af Hitler. Hann var að vísu nokk
uð umræddur áður, en þögn
hafði verið um hann um langa
hríð. Og alt í einu steig sænskur
maður inn á leiksvið sögunnar.
Nafn hans var á alira vörum í
nokkra daga. Það var Folke
Bernadotte greifi, sá sem afsal-
aði sjer forðum tign sinni sem
prins, að vísu mjög kunnur mað-
ur erlendis, en minna hjer. Og
nafn hans mun altaf á komandí
tímum vera tengt lokaþættinum
í þessari miklu styrjöld. Aðrir
menn hafa aðeins sjest sem óljós
ir skuggar upp á síðkastið, nöfn-
um þeirra rjett brugðið fyrir: •—
Göring marskálkur biður um
lausn vegna heilsubrests, Himl-
er reynir að komast að sam-
komulagi við Breta og Banda-
ríkjamenn, svo hverfa þeir aftur
út í myrkur óvissunnar. Enginn
veit, hvar von Ribbentrop er nú,
hann sem áður var sífellt að
semja við erlenda stjórnmála-
menn. Petain er nú í haldi í
Frakklandi, nafni Lavals skýtur
alt í einu upp úr þögninni, hann
hefir flogið til Spánar og verið
• kyrrsettur þar af Franco ýini
sínum. En enn standá tveir menn
kyrrir á miðju sviði hinna dag-
legu frjetta. Stalin gefur út til-
kynningu um fall Berlínar,
Churchill segir í breska þinginu
frá uppgjöf þýska hersins á ítal-
íu. Við þá uppgjöf er og þýskt
nafn tengt: Von Viedinghof hers
höfðingi. Hans . minnist sagan
vai;la fyrir annað. —■ Von
Rundstedt er fangi og sjúkur að
auki. Horty ríkisstjóri Ungverja-
lands einnig í haldi, og það eru
líka marskálkarnir ]>ýsku von
Lizt, sem var á allra vörum sum-
arið 1941, er hann sótti sem hrað
ast suður Balkanskagann, og von
Leeb, sem mest var talað um, þeg
ar hann sótti. að Leningrad um
haustið sama ár. Það voru
rússnesku marskálkarnir Zukov
og Koniev, sem tóku Berlín, hve-
nær koma þeir næst við frjett-
irnar?
•
Fyrirspurn til
barnaverndarnefndar.
EFTIRFARANDI hefir Sigríð-
ur Eiríksdóttur beðið mig að
koma á framfæri: „I skýrslu
Barnaverndarnefndar, sem birt
hefir verið í dagblöðum bæjarins
undanfarna daga, er þess getið,,
að í Reykjavík megi stúlkur inn
an 18 ára ekki sækja danslthki
hermanna, en í Keflavík er aldur
inn miður við 16 ár. Hver er á-
stæðan fyrir þessum aldursmun
í sambandi við þessi skemtiatriði
ungra stúlkna, og hefir barna-
verndarnefnd samþykkt þetta?“
Önnur fyrirspurn.
A. B. skrifar: „Góði Víkar: -—
Viltu gjöra svo vel að upplýsa
mig og marga aðra um það, hverj
ir þeir alþingismenn voru, sem
greiddu mótatkvæði gegn tillögu
forsætis- og utanríkismálaráð-
herra á lokuðum þingfundi 27.
febr. s. 1. Og eins um þessa þrjá,
sem ekki greiddu atkvæði?“ •—
Eftir ]iví sem jeg hefi komist
næst voru það framsóknarmenn
irnir allir, sem greiddu atkvæði
gegn tillögunni, en þrír þing-
menn voru fjarstaddir.
FRÁ frændþjóðunum
r
I Morgunblaðinu fyrir 25 árum
En hvað tekur við að loknum hildarleiknum? Hvernig
tekst sigurvegurunum að „vinna friðinn”, eftir að þeir
hafa unnið stríðið?
Snemma í þessari styrjöld, sagði hinn mikli foringi og
mannvinur, Roosevelt forseti, hvert ætti að vera takmark
lýðræðisþjcðanna að ófriðnum loknum. Hann sagði, að
tryggja bæri þjóðunum ferfalt frelsi: 1) málfrelsi, 2) trú-
arfrelsi, 3) freisi án skorts (öryggi gegn skorti) og 4)
frelsi án ótta (öryggi gegn ótta).
Þetta voru hin fjögur meginatriði, að dómi þessa mikla
foringja, sem yrðu að vera hornsteinar lýðræðisþjóðanna
í framtíðinni. En hvernig tekst þjóðunum að byggja upp
í þessum anda?
Þessari spurningu er ekki unt að svara. En óneitanlega
bendir margt til þess, að bið geti orðið á því, að öllum
þjóðiim verði trygð þau fjögur boðorð lýðræðsins, sem
Roosevelt forseti orðaði svo meistaralega.
Ekki er ósennilegt, að norrænu þjóðirnar verði í hópi
hinna fyrstu, sem tryggja þegnum sínum þessi fjögur
meginatriði lýðræðis framtíðarinnar. Frelsishugsjd'nin er
þeim í blóð borin. Þær standa framarlega í menningu og
hafa sýnt í verki, að þær keppa að hinu setta marki for-
setans. _. .
En á meðan svo gr, að voldugar þjóðir fást ekki til að
kyggja upp á þes-sym grundvelli, yerður engri þjóð trygt
frelsiánótta. f.F/ari
ÍSLENSKIR listamenn höfðu
efnt til listsýningar í Kaupmanna
höfn um veturinn 1920. Er skýrt
frá þessu í Morgunblaðinu og
sagt, að „þetta litla sýnishorn
íslenskrar listar“ hafi „vakið
eftirtekt og virðingu erlendra
listdómara". Verða hjer birt um-
mæli danska blaðsins „National-
tidende" um sýninguna, en þau
voru birt í Mbl. 18. apríl.
„Nationaltidende" skrifa á
]>essa leið:
„Maður verður fyrir frumleg-
um og hressandi áhrifum — eins
og við mátti búast — á islensku
sýningunni hjá Kleis. Búast
mætti við, að íslendingum væri
það bagi, að hafa ekki við neina
erfðakenningu að styðjast í list
sinni, en þetta hefir orðið til þess,
að þeir eru látlausari en ella
mundi.
Kristín J. Stefánsson hefir
haldið þessu látleysi, þrátt fyrir
viðkynninguna við nýtísku list.
Hún er sú í flokki málaranna,
sém best hefir varðveitt isleriska
blæinni og munu íslendingar
teija það hinn mesta kost á henni
óg rrauðsynlegasta skilyrðið til
þess, að hún geti tekið framför-
um í list sinni. Og hjer í Dan-
| mörku hefir það einmitt aukið
henni álit, að hún fer svo blátt
áfram með hin tilkomumiklu
verkefni, verkefni frá heim-
kynnum sínum. Hið mikla útsýni,
og máske einnig útþrá, sem skín
svo glögt út úr myndinni „Heim-
ili mitt á íslandi", ber það með
sjer, að í þessari konu er efni i
mikilhæfan málara. Og í sömu
átt bendir blærinn yfir mynd-
inni „Fjallaskarð“, þar sem lest
in er á ferð upp brattan skafl,
og margar aðrar myndir með hin
um silfurbjarta yfirlit.
Hvorki Asgrímur Jónsson nje
Jón Stefánsson, sem báðir eru1
mjög vel gefnir málarar, hafa
staðist eins vel erlend áhrif. Sá
fyrnefndi hefir — að því er virð- ]
ist vegna áhrifa frá Jóni Stefáns-
syni — sagt skilið við hinn
hreina, einfalda og viðkunnan-
lega stíl, sem forðum var honum
tamur og sem hið tilkömúmikla
málverk hans „Hekla“ bér vott
um, og er farinn að temj a sjér i
hinn draugalega „expression-
isma“, sem Jóni hefir tekist svo
vel að sýna, í fallegri mynd af
ungri, íslenskri stúlku og í mörg
um landslagsmyndum. Þeir sækj
ast báðir eftir að sýna hina níst-
andi alvöru, sem við eðlilega telj
um sjerkenni íslendingseðlisins,
og J)eim tekst það.
Hjá Þórarni Þorlákssyni og
Guðmundi Thorsteinsson, sem
aflnars er ekki hægt að finna lík
listamannseinkenni hjá, hverfa
heimkynnaeinkennin næstum því
alveg, þó á sinn veg sje hjá hvor-
um. Landslagsmynd, jálfsmynd
og innanhússmynd Þórarins er
hugsuð og máluð í fullu sam-
ræmi við danska málaralist, en
hjá Guðmundi virðast áhrifin
koma utan að. Teikningarnar,
sém að mestu leyti eru að efni
til spunnar út úr íslenskum æfin-
týrum, eru Ijettar og leikándi
eins og Parísarlist, skuggamynd-
irnar (Silhuetter), sem málarinn
riotar mislita brjefsnepla í, líkj-
ast nýtísku málverkunum, og hin
ar einföldu útsaumsmyndir sýna
bæði hugarflug og gáfu til að
gera hugmyndir sínar skiljan-
legar“.