Morgunblaðið - 02.08.1945, Blaðsíða 7

Jimtudagur 2. ágúst 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
7,
lAGLEGT LÍF I 99FVRIR!VIYIMDARRIKI
é>&
Á HERNAMSARUNUM var
Ógrynni Þjóðverja í Dan-
jmörku. Allt frá fyrsta degi her-
jnémsins hjelt yfirgnæfandi
meirihluti allra Dana sig frá þjóðverjar tóku gamla danska
öllu samneyti við hina óboðnu filmu fra hátíðahöldum, sem
gesti. Hegðun Þjóðverja var yf. haldin höfðu verið til heið-
ii leitt góð, einkum í byrjun, urs konunginum. Þar sáust stór
en þeir fengu ekkert nema axla jr hópar manna safnast saman
ypptingar sem svar við kurteisi á götunum. Þessar myndir voru
pinni. Þessi kuldi Dana breytt- ] settar í UFA blaðið og sagðar
ist síðar, sjerstaklega eftir 29. j vera frá innreið þýskra her-
ágúst 1943 í fullan fjandskap. svejfa j Kaupmannahöfn, og•
Sjerstaklega var Gestapolög- sjðan voru þær sýndar í Þýska
réglan óvinsæl og þá ekki hvað ^ ]andi til sannindamerkis um
sí. t hinir dönsku aðstoðarmenn j ánægju Dana yfir hernáminu.
hermar. Þessi óvild beindist Þjóðverjar hjeldu, að Danir
biátt gegn innrásarríkiíu sem vseru mjög þakklátir Hitler
EFTIR PÁL JÓNSSON
heild eftir að hermennirnir voru
farnir að taka þátt'í götubardög
um við Dani.
Kuldi Dana í garð
innrásarmanna.
Flestir Danir forðuðust öll ó-
nauðsynleg samskipti við Þjóð-
verja, og ef Þjóðverji spurði um
eitthvað voru margir, sem alt
í einu voru búnir að gleyma því,
sem þeir kunnu í þýsku. I járn-
brautarvögnum forðaðist fólk
sífellt meira og meira að setj-
ast við hliðina á Þjóðverjum
og margir vildu heldur standa.
A síðustu árum hemámsins var
fyrir það, að hann hafði „frels-
að“ Danmörku frá vesturveld-
unum. Þeir trúðu því, að Dan-
mörk hefði verið á barmi glöt-
unar, þegai' Þjóðverjar komu,
en hefði fyrir aðstoð Þjóðverja
aftur komist á rjettan kjöl og
þar stæði nú alt í blóma. Þeir
stóðu í þeirri meiningu, að Dan
ir hefðu feginsamlega tekið við
nýskipan Hitlers og sjálfir rek-
ið af höndum sjer kommúnista
og gyðinga og sent stóra her-
skara sjálfboð'aliða til Austur-
vígstöðvanna til að berjast fyr-
ir málstað hinnar nýju Evrópu.
Það var þess vegna ekki að
furða, þó að hinir nýkomnu
hið
tíma, sem Danmörk var kölluð
.,kanaraífugl glæpamannsins“.
Landið átti að vera fyrirmynd-
arverndarríki, sem átti að sýna
heiminum, hversu prýðilegt
smáríkin mundu hafa það í
,.Neuropa“ Hitlers.
Myrkvunin var einn fyrsti
einnig andlegs eðlis. Það var
erfitt að fylgjast með þvi sem
skeði í veröldinni. Blöðin og
útvarpið, sem voru undir stjórn
Þjóðverja, gáfu almenningi
mjög óíullnægjandi og einhliða
upplýsingar um atbur.ði, bækur,
sænsku urðu þess vegna toik-
ilvægustu frjettaheirciidir
manna þegar fram í sótti. Dan-
ir höfðu þá einkennilegu af5-
stöðu að verða í mörgum til-
fellum að fá merkilegustu fregn
irnar úr sínu eigin landi frá
útlöndum.
Áróður Þjóðverja.
I Danmörku var alt yfirfult
af þýskum kvikmyndum, en
: enskar og amerískar myridir
sem ekki fjellu Þjóðverjum í
annmarki'nn, sem hernámið geð, voru bannaðar. Þjóðverjar -
hafði í för með sjer í daglega! ákváðú ekki einungis, hvað j voru bannaðar. Aroðursmynd-
lííinu. Það var erfitt í byrjun- ! standa ætti í blöðunum, heldur ^m LFA var troðið upp a ol c
inni að muna eftir að draga' einnig hvar það skyldi standa,'a sy_nin;?u_ °fí þe^ar
niður gluggatjöldin á ákveðn- hversu margra dálka fyrirsögn m>no11 ga u ° 11 e "J U
um tíma, en sá tímivar bund-'ætti að haí'a og hverpig hun ^ug!legra atvtka. Emhverju
inn við sóiarlag. Gleymdu menn ' ætti að vera. Myndir voru einn «nn aheyrandu
þessu. áttu þeir á hættu að sæta , ig undir eftirliti. Það mátti tíl i-.mu v< ju ti ei®*ý
sektum. Eftir að Þjóðverjar ‘ dæmis ekki birta mvndir af Þegar synt var þegar mtler
höfðu leyst dönsku lögregluna ' Churchill í blöðunum. Flestir | var að sbga mn ! flugyjel. Þjoð
upp, hafði þýska lögreglan sín- iásu fregnir blaðanna mjög laus j yel'3ar ' oru annars e - 1 aJ;a
ar eigin aðferðir. Stundum kom 1 lega. Sjálfstæðar athugasemdir jhepnn' me® aTO ur smn ; ^
fyrir, að lögreglumenn gerðu ' am meiriháttar stjórnmá^avið- sanna®ish Þegar þeir emu smm
sjer lítið fyrir að skutu inn um burði eða dansk'-þýsk málefni «afu toftvarnamerki og kost-
gluggana, sem ekki var dregið voru náttúrlega útilokaðar. Ein u u 111 ur 101 um’ ffm
uðu að lata fólk halda að kæam
litið á það sem nokkurskonar
landráð að tala við Þjóðverja, I Þjóðverjar skildu ekki
ef menn voru ekki tilneyddir kuldalega viðmót Dana.
vegna embættis eða annara or-
‘ aha‘ Þjóðverjar tæmdu
Það var oft skipt um lið í húðirnar.
Danmörku. — Nálægt heimili
tnínu hö'fðu margir Þjóðverjar
aðsetur í stórum dönskum her-
Þjóðverjar voru þungur baggi
á Dönum, sem ek-ki áttu ótak-
^ markaðar vörubirgðir og það
mannaskála. A ýmsum tímum jáll ekhi á vinsælclir þeirra. Það
komu hersveitir frá ýmsum var ekki aðeins að þýski her_
ondum. Arið 1940 kom t. d. jnn værj alinn á dönskum vör-
heill hopur af sigurvissum her- J um> heldur keyptu þýskir ein_
sveitum fra Frakklandi, síðar staklingar einnig matvæli> föt
"°mu dauðþreyttir lier- 0 fl j storum stil og sendu
menn, sem höfðu tekið þátt í heim til ættingja sinna og vina.
vetrarhernaðinum í Rússlandi
Til þess að leiða Þjóðverja ekki
og áttu nú að dvelja í Dan- j freistnii fengu verslunarmenn
morku sjer til hressingar. Þeir skipun um að stilla mjog fáum
gengu fyrir framan gluggana vorum út f gluggana, til þess
stöku sinnum tókst blöðunum
fyrir. Það var óskemtilegt
kyrrum sumarkvöldum eða á Þó að prenta dulbúnar athuga- . , ,
löngum vetrarkvöldum að mega semdir, sem snertu sambahdið um mlðum var gefið i skyr., dð
ekki draga gluggatjöldin upp við Þjóðverja. Þjóðverjar voru
og fá hreint loft inn, án þess af almenningi kallaðir „engi-
að þurfa að slökkva ljósið áð- spretturnar“ eða „græningjarn-
ur. Verra var þó myrkrið á h’“ vegna litarins á einkennis-
götunum á tunglskinslausum búningum þeirra. Einhvern dag
vetrarkvöldum, þegar menn inn birti Kristilegt dagblað smá
urðu að þreifa sig áfram og áttu klausu um grænar lirfur, sem
jafnframt á hættu að verða fyr- höfðu tekið sjer bólfestu á trjám
ir árásum glæpamanna og alls- í Danmörku og jetið sundur
konar óþjóðalýðs, sem notaði á þeim blöðin. Þektur skordýra
myrkrið til illvirkja sinna. Kon fræðingur hafði þó komist að
ur og aldraðir menn forðuðust Þeirri niðurstöðu, að takast aðalbækistoðva þyska hersms
yfirleitt að vera á ferli ein síns mætti að útrýma þessum lirf-
liðs á kvöldin. Að visu gátu um innan fárra ára. í auglýs-
menn stundum fengið fylgdar- ingadálkum blaðanna tókst einn !
mapn vopnaðan gúmmíkylfu og ig stundum að leika á Þjóð-i ineu funda- Prentfrelsisins,
flautu til fylgdar við sig. En verjana. í Berlingske Tidende sem var algert brot a stjornar-
mýrkvunin hafði þó þau áhrif, var þannig einu sinni auglýs-1 skránni' fil banns && þvi að
i frá bandamönnum. En á þess-
yn,-að
bráðlega yrði gerð inm-ás. Það
var skýrt frá því, að negrar
ættu að vera með í innrásarlið-
inu, en Danir voru beðnir um
að láta sjer það í ljettu rúmi
liggja. Þýskur liðsforingi, sern
hafði hirt einn slíkan miða upp
af götunni, las hann fljótlega
yfir, ypti öxlum og sagði hæðn-
islega: — Göbbels. — Fjöldi
Dana skilaði þessum miðum til
aðalbækistöðva þýska h<
með þakklæti fyrir lánið.
Öll hernámsárin dundu yfir
allskonar bönn, alt frá skerS-
að Danir hjeldu sig meira heima ing um hægindastól, sem var
við á kvöldin en áður hafði til sölu. Ef fyrsti bókstafurinn
verið. |i hverju orði var
Þetta færðist mjög í vöxt, þeg komu út orðin: -
ar Þjóðverjar eftir 29. ágúst Danmark, en það var eitt leyni
1943 byrjuðu að b(anna fólki blaðanna. Símanúmer hæginda
að fara út á kvöldin. Frá ágúst- ' stólseigandans var raunveru-
bera á sjer liti bandamanna.
Bóksala nokkrum, sem auglýsti
íejdur úr hann hefði kenslubck í
Lesið Frit epsku fii sölu, var skipað að
hætta að auglýsa þannig. Dag'-
inn eftir hafði nefndur bóksali
hjá mjer, þegar þeir æJuðu j að pjóðverjar hjeldu ekfiá að J lokum 1943 fram í miðjan febrú : lega númer eins; Hipomannsins, ]
frá hermannaskálunum inn í ........ '— 'nAA------------------------“-------------------*------------uw: „n
! sett þýska kenslubók út í glugg
ann hjá sjer og við hliðinn á
vörubirgðir væru meiri en raun
borgina og jeg hafði gott tæki- var á það var ekki altaf skemti
fæn til að virða þá fyrir mjer. legt að vera utlendingur f Dan.
Þeir ]\ ktuðu af blómstrandi mörku. Jeg veit ekki hversu
rósunum, skoðuðu blóm og trje oft en fjekk kuldalegt afsvar
r gorðunum og reyndu að stofna j þegar jeg spurði eftir einhverri
td viðræðna við íbúa götunnar, | voru j bt;|ð þar sem jeg þektist
en oftast nær án árangurs og J ekki. en flestir útlendingar voru
þegai fyrir kom, að þeim tókst t áiitnir Vera Þjóðverjar. En mjer
það, voi u þeir ekki altaf ánægð | gekk beturj þegar jeg kom af
ir með svörin, sem Danirnir tilviljun inn ; matvöruverslun
gáfu þeim.
eina. Jeg gat fengið alt, sem
Þjóð\eiji nokkur gaf sig til jcg fár fram á, þrátt fyrir kjöt-
dæmis einu sinni á tal við leik-
fimiskennara og spurði hann,
hvern hann áliti mestan af
Þjóðverjum.
Leikfimiskennarinn svaraði:
•— Goethe. — Þjóðverjinn hjelt
því aftur á móti fram, að aðrir
væru hans jafningjar eða jafn-
vel honum fremri. — Já, þjer
meinið Schiller — svaraði þá
Daninri. Þjóðverjinn, sem auð-
skortinn. Síðar fjekk jeg að
vita, að aðalviðskiftavinir þess-
arar búðar væru Þjóðverjar.
Eftir uppgjöí Þjóðverja framdi
eigandi þessarar búðar sjálfs-
morð.
Það var alveg undravert.
hvað hinir nýkomnu Þjóðverj-
ar gátu komið í lóg á kaffihús-
unum í Danmörku. Dag nokk-
sjáanlega var nasisti, var ekki' urn var je« vitni að Þvi' að hóp-
ánægður og spurði Onga mann- I Ur Þ',oðverja borðaðl á kaffihúsi
inn, hvort hann þekti ekki mik-
inn Þjóðverja, sem hjeti nafni, ]
er byrjaði á H. — Jú, Heine —
svaraði leikfimiskennarinn og
Þjóðverjinn gafst upp.
Hinar nýkomnu hersveitir
gátu ekki skilið kulda Dana. í
Þýskalandi höfðu margir þeirra
sjálfsagt sjeð UFA kvikmynd-
ar 1944, var næstum altaf bann en þar stoppaði síminn ekki all:henni stoð Þessi kl„usa . --
að að fara út á götur í Kaup-]an daginn um nokkurt skeið tið ykkur að læ.a þvsku
mannahöfn, fyrst frá kl. 21 og eftir þetta.
síðar frá kl. 20. Það var ein-
áður en Þjóðverjar fara.
kennileg tilfinning að vera.inni
lokaður eins og fangi og geta
ekki farið út fyrir hússins dyr
mestan hluta kvöldsin. Einstak-
ir menn, þar á meðal nokkrir
starfsmenn hins opinbera höfðu
að vísu ..Ausweiss". sem veitti
þeim leyfi til að ferðast úti á
þessum tíma, en menn notuðu
sjer ógjarna þessi leyfi, með
.Ðanir vissu jafnvel minst um
hvað fram fór í þeirra eigin |
landi. Það var yfirleitt ekki
minst á stjórnmálaöngþveitið í
blöðunum. Aðeins viðburðir
eins og myndun nýrrar stjórn-
ar eða ánnað því um líkt kom
fyrir almennings sjónir. Fyrst
mátti ekki minnast á morð og
skemdarverk í blöðunum. Síðar
því að Þjóðverjar hleyptu stund ,komu örstuttar tilkynningar um
um af áður en þeir voru búnirÍÞessi og önnur þvílík ofbeldis-
að líta á þau. Á götunum var verk, þó oftast nær þannig, að
alt kyrt og hljótt. Aðeins öðru !ekki var minst á í hvaða her-
hvoru heyrðist fótatak varð- j búðum hægt væri að hafa upp ] af Athlone, sem nú er ga iuU
mannanna og hjer og þar hvell- I á illvirkjunum. Þegar maður orðinn, Hann er bróðir Markt
landstióri
London í gærkvöldi.
ALEXANDER marskálkur,
hefir verið skipaður landssljóri
Breta í Kanada í stað jartsins
ur
bvssu. Fóik varð að breyta
1 4 stór stykki af
ífomatertu og áður en umferðabannið byrjaSi
j 4 smakokur hver. Það var ekki
: að ástæðulausu að þeir nefndu
i Danmörku rjómaíroðu vígstöðv
arnar.
Óþægindin koina i ljós.
Til að byrja m^ð fundu merm
minna til hernárúsins en búist
var drepinn eða bygging ekkjudrottningar Breta.
venjum sínum, Ef menn ætl- sprengd í loft upp. var fólk oft Hinn nýi lándsstjóri er vel
uðu til dæmis að bjóða gestum 1 fullkominni óvissu um, hvort kunnur fyrir framgöngu sína
heim lil sín. urðu þeir að láfa i f;relsisherinn eða Þjóðverjar ! í styrjöldinni. Hann stjórnaði
þá kom'a seinni hluta dags, til; hefðu þarna verið að verki. I undanhaldinu til Dunkirk, en
þess að þeir gætu komist heim Margar gátur rjeðu að vísu síðar vörn Egyptalands og md
leyniblöðin, en þau fengu meíin ] anhaldinu í Burma. — H ann
ekki daglega, sum komu aðeins j stjórnaði einnig sókninni á ít-
út nokkrum sinnum í mánuði. alíu og var síðustu mán*uði styrj
en það kom líka fyrir, að fólk
kom í heimsókn rjett fyrir bann
tímann og varð þá að dvelja
þar sem það var komí'ð alt til
moj'guns.
Andleg myrkvUn.
Þetta var hin áþreifanlega
ina um hernám Danmerkur. hafði verið við. ÞeUa var á þeim mji'kyún,

Sænsk blöð máttu menn kaupa
á fyrsta ári hernámsins. En
þó voru þau oft stöðvuð af
frjettáskoðuninni og frá árs-
lokum 1943 voru þau algjör-
lega bönnuð. Ensku útvarps-
oö Oíoar þ»f
aldarinnar yfirmaður alls her-
afla bandamanna við Miðjarð-
arhafið. Hann tók á móti upp-
gjöf Þjóðverja á Norður-Ítalíu.
Alexander marskálkur cr
írskur að ætt- IJann er nú 53
ára aö aldri.