Morgunblaðið - 30.08.1945, Blaðsíða 7

Fimtudagur 30. ágúst 1945.
MORG UNBLAÐÍ0
T
SIGLIIMGAtl EFTIR STR
BŒ'f
ÞAÐ er flókið mál, sem hjer
er um að ræða, og fer best á því
að skifta því í þrennt, og at-
huga hvern þáttinn fyrir sig.
Fyrst ber að athuga þetta at-
riði: Siglingarnar verða háðar
því vörumagni og þeim leið-
um, sem heimsverslunin krefst
á komandi árum. 2) Siglinga-
skilyrðin verða háð því, hve
mikinn kaupskipaflota ríkin
haía, til þess að annast þá vöru
flutninga, sem heimsverslunin
þarfnast. Og 3): Hvaða þjóðir
standa best að vígi um sigling-
arnar?
Fjárhagslegar og pólitískar
ástæður snerta þessi atriði
hvert um sig, en eins og stendur
eru ástæðurnar þannig, að um
þessi atriði verður ekkert vitað
að sinni, og er því ekki hægt
að svara þeim nema með á-
giskunum og getgátum.
Lítum nú fyrst á heimsversl-
unina, eða þann hluta hennar,
sem fer sjóleiðis, eins og öll
utanríkisverslun íslands, og at-
hugum við hverju sje að búast
á því sviði á komandí árum. —
Þegar gengið er fram hjá þeim
breytingum, sem koma kunna
smám saman og á löngum tíma,
má geta þess til hve mikinn
skipakost heimurinn þurfi t. d.
1950. — Sje gert ráð fyrir að
heimsverslunin aukist með á-
hka hraða og hún gerði á ár-
unum 1920—1939, eða með 1%
á ári að meðaltali, má ætla, að
heimurinn þurfi samtals 77
miljón brúttótonna skipastól ár
ið 1950, í stað 66 miljón tonna
árið 1937, en þá var eitt af
þeim fáu árum milli styrjald-
anna, sem skipaflotinn hafði
nóg að starfa. En nú má jafn-
framt gera ráð fyrir, að afköst
skipanna hafi aukist sem svar-
ar 10%, svo að þó að heims-
verslunin aukist dálítið ætti
ekki að vera þörf á meiru en
65.5 miljón smálesta skipastól,
eða álíka miklu og heimsflotinn
var árið 1939.
En nú var heimsverslunin og
flutningur á sjó fremur lítil á
árunum milli heimsstyrjald-
anna. Þessvegna er ekki ósenni
legt, að ef þau áform, sem nú
eru til umræðu viðvíkjandi
heimsversluninni, komast í
framkvæmd, muni húft aukast
um allt að.50%. Samkvæmt því
yrði þörf á 115 miljón smálest-
um af skipum, eins og þau voru
1937 að því er hraða snerti, eða
103 miljón smálestum nýtísku
skipa, en það svarar til 150
miljón d.w. smálesta.-------
Heimsverslunin.
En hvernig eru horfur heims-
verslunarinnar eftir striðið? —
Fyrst í stað má ganga að því
vísu, að öll nothæf skip hafi
nóg að gera, að minsta kosti
þann tíma, sem U. M. A.-fyrir-
komulagið verður í gildi, segj-
um tvö ár eftir að Japan gafst
upp. Á fyrstu árunum eftir
stríðið verður verður flutninga
þörfin svo mikil og kaupgetan
svo góð í flestum löndum, að
feikinóg verður að gera fyrir
öll skip, sem til boða standa.
Kreppan og kirkingurinn kem-
ur ekki fyrr en síðar. Segjum
árið 1950. Þá fyrst reynir á
hvernig ástandið verður.
Lítum nú á þau áform, sem
ýms ríki hafa viðvikjandi at-
EFTIR SKÚLA SKIiLASOISI
í nærfelt sex undanfarin ár hafa Þjóðverjar og
Japanar verið að sökkva skipum hinna sameinuðu
og sumra hlutlausra þjóða, en á sama tíma hefir
meira kapp verið lagt á skipasmíðar, af hálfu Banda
ríkjamanna sjerstaklega, en nokkurn tíma fyrr í
heimssögunni. Nú er spurt: Hvernig verða skilyrðin
til siglinga eftir stríðið? Einangra þjóðirnar sig, og
reyna að húa sem mest að sinu og girða sig tollmúr-
um og ,,kvótum“, eins og milli heimsstyrjaldahríð-
anna tveggja. Eða verður verslunin frjáls á ný. —
Þetta veit enginn að sinni. En í eftirfarandi grein
verður rætt um siglingahorfurnar almennt, og
drepið sjerstaklega á viðhorf Norðurlanda til þess-
ara mála. Er hjer stuðst við rit eftir norska hag-
fræðinginn Kaare Petersen, sem var starfsmaður
New-Yorkdeildar norsku skipasamsteypunnar —
NORTRASHIP — á stríðsárunum.
markaðina. Bretum er nauðsyn-
legt að auka útflutninginn, fyrst
og fremst til þess að fá eitthvað
í skarðið fyrir þær vaxtatekj-
ur, sem þeir höfðu fyrir stríð-
ið af inneignum sínum erlend-
is, en sem þeir nú hafa eytt. —
Auk þess verða þeir að flytja
út vörur til þess að greiða þær
innieignir í pundum, sem svo ■ á smáum skipum og stórum far
mörg lönd eiga nú hjá bresk- | þegaskipum. — Einnig ber n
um bönkum og ríkinu. Það er það að lítoi að Bandaríkjamenn
ekki vitað enn, hvernig Bretar eiga .um helminginn af öllum
ráða íram úr þessu, en eitt er i þessum skipastól, en samkvæiftt
meira. Fræðilega ætti þessi
skipastóll að nægja til þess áð
anna heimsversluninni þó að
hún yrði 20% hærri en hún var
1937. En hjer vei’ður að taka
tvennt til greina. Flotanum er
öðru vísi háttað en var fyrir
stríð. Skipum yfir 10.000 smá-
lestir hefir fjölgað afskaplega,
og eru þau miklu fleiri en eðli-
leg þörf er á. Enn frémur verð-
ur tankskipaflotinn óþarflega
stór. Hinsvegar \^rður skortur
víst: Það kemur aldrei til mála,
ummælum Lands aðmíráls, for
að hinar frosnu inneignir i Eng manns u s. Maritime Com-
landi. sem nú nema meir en 3
mission“, munu þeir á næstu
miljörðum sterlingspunda, arum ekkj þurfa
a meiru
áð
vinnuhögum sínum og verslun1 ingnum. Afganginn verður að
eftir stríðið. í Bandaríkjunum | greiða með lánsfje frá Banda-
verði gefnar frjálsar að öllu|halda en 15_20 miljón d w.
leyti. Bretar áætla sjálfir, að | smálestum, og verða því Um 40
þeir geti endurgreitt um 2% mlljón smálestir afgangs. — Ef
af þessu fje á ári, með aukn- j þetta er dregið frá alheimsskipa
um útflutningi. Með þeim stólnum verða ekki eftir nema
hraða mundi það taka 50 ár gQ naitjftn d.w. eða 50 miljón
að koma jafnvægi á sterling- , brúttó smálestir. Sá skipastóU
i veltuna. Það er líklegt að Eng- nægir hvergi nærri til að anna
stíl og stofnað var til a raðstefn land geri samninga við lánar-1 heimsversluninni og verða þvi
lunm i Bretton Woods. Þessi: drottna sína um að frysta inni aðrar þjóðir að auka flota sinn>
sem áðurnefndum mismun nem
ur, með nýsmíðum eða skipa-
eru að kalla má allir sammála ríkjunum til erlendra banka,
um að stefna beri að því, að eða frá alþjóðabanka í líkum
öll þjóðin hafi atvinnu. — Ef
stofnað verður til atvinnu fyr- j unni í Bretton Woods. Þessi
ir 60 miljónir manna, eins og málefni hafa verið á döfinni í
áætlun stjórnarinnar gengur út Bandaríkjaþinginu í vor í sam-
á, er það sýnt að með þeim bandi við frumvarp um afnám
framleiðslutækjum og sam- Johnson-laganna. en þau bönn
göngum, sem þjóðin á, verður uðu einkastofnunum að veita
ekki hægt að nota alla fram- lán löndum þeim, sem ekki
leiðsluna í Bandaríkjunum höfðu borgað herskuldir, sinar
sjálfum. Þess vegna verður að eftir síðustu styrjöld.
auka útflutninginn til að ljetta | £n af franska láns. og leigu.
á heimamarkaðinum. Það er
ekki auðvelt að giska á hve
mikils útflutnings Bandaríkja-
menn þarfnist, en verslunar-
samningnum, sem gerður var
í vor, verður bert, að Banda-
ríkjamenn ætla ekki að bíða
ákvarðana þingsins með ráðstaf
málaráðuneyti þeirra gerir ráð anif gínar tn þgss a8-sjá útflutn
fyrir að útflutningur þeirra tvo ingsversluninni fjárhagslega
faldast frá því, sem hann var farhorða J
fyrir stríð; hinsvegar gerir
„National Planning Associa-
tion“ ráð fyrir að útflutning-
urinn nemi að minsta kosti 7
miljard dollurum árið 1950, ef
allir eigi að fá atvinnu, en
þurfi helst að verða 10 miljard
dollarar. En árið 1939 nam út-
I franska samningn-
um var ákveðið, að auk hinna
venjulegu vörutegunda, er seld-
ar hafa verið samkvæmt láns-
og leigulögunum, skyldu Frakk
ar iá 1.7 miljard dollara lán
til að kaupa hráefni fyrir og
fleira. sem ekki teldist til hern-
aðarþarfa eða ekki væri afhent
flutningurinn þremur miljard áður en ófriðnum lyki. Þetta
lán á að endurgreiðast á 30 ár-
stóru lánin, svo að sá gjald-
eyrir, sem síðar felst til í pund-
um eftir það, verði handbær kaupum i Ameríku.
tn n°ta í almennum við- Meðan Ameríkumenn
skiftum og til að víxla í ann-
ara landa gjaldeyri. Þetta virð-
ist eina leiðin til þess að Eng-
land geti á ný orðíð miðstöð
f.iármála og alheimsverslunar.
Bretar vilja auðsjáanlega
ekki eiga neitt undir því, að
hafa
ekki ákveðið hvernig þeir ætla
að ráðstafa flotg sínum, verða
aðeins leiddar getgátur að hverj
ir verði eigendur þessara skipa
í framtíðinní. Gerum ráð fyrir
að Bandaríkjamenn noti sjálfir
20 miljón smálesta, í hæsta
Ameríkumenn taki upp einangr | lagi. Bretar munu freista að
unarstefnu í verslunarmálum á eignast eigi minni flota en fyrir
ný, og halda því fast við „ster
linkblokkina“. Þetta er bersýni
legt af samningum þeim, sem
þeir þegar hafa gert við Eg-
ypta og Belgíu, og enda Svíþjóð
stríðið, eða 30 milj. d.w. smá-
lestir. Öxulveldin áttu fyrir
stríð 20 miljón d.w. smálestir.
- Enginn veit hvernig fer 'um
siglingar þeirra eftir strið, en
dollurum. Nýi verslunarmála-
ráðherrann í Washington,
Henry A. Wallace, er enn bjart
sýnni. í grein sem hann birti
19. maí s.l. í „Foreign Comm-
erce Weekly“, áætlar hann út-
flutninginn á meira en 10 milj-
ard dollara, en þá upphæð telur
hann næga til þess að útvega
5 miljón manns atvinnu.
Ameríkuverslunln.
Amerikumenn eru svo vel
settir, að þeir þurfa ekki —- að
minnsta kosti ekki fyrsta kast-
ið — að hafa áhyggjur af að
eigi fáist markaður fyrir afurð-
ir þeirra. Hitt er aðalvandinn,
að útlendingar eignist nægilega
um og vextirnir eru 2%%. —
Ennfremur fengu Frakkar ann
að lán, 900 miljón dollara, sem
veitist með 20% strax, en af-
gangurinn smárn saman á 30
árum. Þetta er bersýnilegt brot
á Johnsonslögunum áður-
nefndu. Geta má þess, að af
lánunum voru 220 miljón doll-
arar teknir frá fyrir farmgjöld-
um og 140 miljónir fyrir skip.
Utanríkisverslun Breta.
Verslunarstefna Breta bend-
ir á að þeir ætli sjer að auka
utanríkisverslun sína svo um
munar. En þar hagar allt öðru
jvísi til en í Bandaríkjunum.
líka, og samskonar samninga segjum að þeir haldi helmingn
hafa þeir boðið Norðmönnum.1 um, eða 10 miljón smálestum.
Þeir vilja skipa málum sínum Þetta verða alls 60 miljón d.w.
þannig, að jafnvel þó að Banda smálestir. Aðrar þjóðir eiga nú
ríkjamenn drægi sig í hlje, þá um 20 miljón d.w. smálestir.
hafi Bretland nægilega stórt Segjúm að þessum þjóðum öll-
„sterling-svæði“ í heiminum um takist að. auka flota sinn upp
til að fullnægja utanríkisvið- í það sem hann var fyrir stríð,
skiftum sínum.-------- Jeða 35 milj. d.w. smál.Alls yrðu
_ _ Mörg önnur. smærri Þetta bá 95 miljón smáléstir eða
ríki hafa þegar lýst yfir þvi, J nærri því nóg til að anna heims
að þau stefni að því, að sjá
öllum þegnum sínum fyrir at-
vinnu. Þessi lönd eru hinsvegar
flest fjárhágslega háð stórveld-
unum, svo að ef -að stórveld-
unum tékst að hálda atvinnu-
vegum sínum í blóma, verður
hagur smærri þjóðanfta sjálf-
krafa góður og nóg að gera
handa öllum.
Kaupskipaflotinn eftir stríð.
Hversu stór verður svo kaup
skipaflotinn eftir stríðið? í lok
þessa árs hafa Bandaríkjamenn
versluninni eins og hún véiður
i minsta lagi. Ef svo fer um
verslunina, sem stórve'Jdin
keppa að og hún vex um 50%
verður þörf á 50 milj. smál.
skipastól í viðbót. Enginn getur
sagt um það nú hvaða þjóðir
eignast þessi skip, en bersýni-
legt er að Norðmenn muni
leggja kapp á að auka flota sinn
verulega, ef horfur verða á
stóraukinni utanríkisverslun.
Eins og áður er sagt velt-
ur spurningin um hver eigi a'ð
I til þess að geta keypt vörurn-
' ar. Það er þetta, sem segir til
1 um hve mikið Bandaríkjamenn
j geta flutt út.* Þar kemur inn-
flutningur Bandaríkjanna fyrst
' og fi'emst til greina. Það er sjer
stakt fyrir Bandaríkjamenn að
innfhitningurinn verður fyrir
1 sveiflum í samræmi við fjár-
hagsástæðurnar. Þannig leiðir
mikinn innflutning af mikilli
atvinnu i landinu. En þó telja
j bjartsýnustu menn, að innflutn
iftgurinn geti aldrei nurnið
'meiru en 50—60% af útflutm
mikið af amerískum gjaldeyri i ^-vl Þei Þe?s gæta. að , smiðað 57 miljón d.w. smálestir j eiga flotann, sem þarf til við-
stefna Breta miðar að þvi, að giðan j ófriðarbyrjun, en þeir, bótar fyrir siglingarnár, fyrst
bæta stórum hfskjör almenn- . hafg hka mist mikiði eða Sem og fiæmst á því, hvað Banda-
mgs. Þess vegna verða^ Bretar svarar ollum þeim skipastól, er ríkjamenn gera við skipin, sem
að flytja inn meira en áður af þejr hofðu fyrir strið Gerum þeir eiga afgangs. Þetta veltur
ódýrum matvörum. kjöti. ávö.xt þv> ráð fyrir> að þeir eigi 57 aftur á því hvernig . fer um
miljón d.w. smálestir ávið 1950. Bland-lögin, sem Bandaríkja-
Bretar eiga nú tæpar 25 miljón þingið er að ræða nú, en þau
um o. s. frv. Það er rjett, sem 1
Keynes lávarður sagði forðúm.
að fátæklingarnir í Englandi
lifi á innfluttum vörum og þeir
ríku lifi á þeim fátæku.
En það er útflutningurinn, er
skapar erfiðleikapa í Englandi.
Það er svo ástatt hjá Englend-
indum, að þeir vilja gjarna
flytja út vörur, en þá vantar
d.w. smálestir og munu geta } fjalla um sölu ,,stríðsskipanná“.
haldið þeim flota við og smíðað ^ En þó að greinarnar, sem fja'lla
fimm miljónir í viðbót. Allar j um sölu þesara skipa til út-
aðrar þjóðir, að öxulveldunum lendinga, verði feldar, ftun
meðtöidum, eiga nú um 28 milj. stjórnift í Washington géta beitt
smálesti'r og sá floti mun á
næstu árum vaxa upþ í 35 milj.
d.w. smálestir, eða kannske
öðrúrft rá'ðum til þess áð koma
þesstmT skipum undir erlent
Framh. á bls. 8.