Morgunblaðið - 10.01.1947, Page 7

Föstudagur 10. jan. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
7
UM DÝRTÍÐARVANDAMÁLIÐ
ÞEIR hagfræðingarnir' Jónas
H. Haralz og Torfi Asgeirsson
birtu í Þjóðviljanum þ. 29. f. m.
svargrein við greinum þeim,
er jeg skrifaði í Morgunblaðið
þ. 12., 14. og 15. s. m. með at-
hugasemdum við tillögur þeirra
um lausn dýrtíðarvandamáls-
ins. Jeg get ekki látið hjá líða
að svara þessari grein, sem sýni
lega er skrifuð meira af kappi
en forsjá.
Jeg ætla ekki að ræða afsak-
anir höfunda á því, hversu
verðlagsbygging þeirra hafi
verið flaustursleg að frágangi
og þurft mikillar lagfæringar
við, áður en hún væri sýningar-
hæf í heilu lagi (hægt að birta
greinarnar í bæklingsformi). I
niðurlagi (greinanna) bæklings
ins (bls. 54) vekja höf. athygli
á þeirri sjerstöku aðstöðu er
þeir hafi haft til þess að mynda
sjer vel grundvallaðar skoðanir
á lausn þessara vandamála, og
að þeir hafi þrautrætt og íhugað
þau, m. a. í samráði við ýmsa
menn, sem hafa haldgóða þekk-
ingu á atvinnumálum vorum og
fjármálakerfi. Höf. virðast því,
á þessu stigi málsins, hafa tal-
ið, að sæmilega væri frá bygg-
ingunni gengið, en vera má að
aðrir hafi orðið til að benda
þeim á einhverja smíðisgalla á
undan mjer.
★
Höfundar geta þess til í upp-
hafi máls síns, að athugasemd-
ir mínar muni aðallega eiga að
beinast gegn hagfræðinganefnd
inni, sem skipuð var Alþingi til
fulltingis í dýrtíðarmálunum.
Eiga þeir þar sjálfsagt við álits
gjörð nefndar þessarar, en hana
hafði jeg alls ekki sjeð og gat
því engar athugasemdir við
hana gert'. Þetta fyrsta atriði
er því algerlega gripið úr lausu
lofti, og er með öllu tilhæfu-
laustt
í grein sinni leggja höf. aðal-
áhersluna á að reyna að láta
líta svo út sem jeg hafi yfir-
leitt misskilið skoðanir þeirra
og tillögur, og þykast geta tiH-
fært ýms atriði, sem jeg fari
rangt með. Jeg leyfi mjer að
vísa þessum ásökunum heim til
föðurhúsanna, og mun jeg
sanna lið fyrir lið, með þeirra
eigin orðum, að misskilningur-
inn eða rangfærslurnar eru
þeirra, en ekki mínar, þótt þau
atriði, sem greinarhöf. taka fyr-
ir, sjeu raunar í eðli sínu nauða
lítils virði, og varla ómaksins
vert að elta ólar við þau.
★
1. Greinarhöfundar segja:
,,Það er ekki rjett, að við höf-
um talið að ekki væri hægt að
leysa vandamálið, þ. e. a. s.
að skapa jafnvægi í greiðslu-
viðskiptunum við útlönd, með
ráðstöfunum slíkum sem gengis
lækkun eða verðhjöðnun“.
Um þetta atriði segi jeg í
grein minni: „Þeir ræða nokkuð
ýmsar af þeim bráðabirgðaráð-
stöfunum er til greina gætu
komið (þ. e. til að skapa jafn-
vægi í greiðsluviðskiptunum
við útlönd), svo sem lækkun
verðlagsins innanlands, bæði
hægfara og snögga verðhjöðn-
un (deflation),, gengislækkun
og innflutningshöft. Niðurstaða
þeirra athugana er, að með því
fáist ekki viðunandi lausn við-
Athugasemdir viö grein hag-
fræðinganna Jónasar Haraldz
og Torfa Ásgeirssonar
fangsefnisins“. Það er einmitt
þetta, sem þeir sjálfir eyða
miklu rúmi í að sanna í bækl-
ing sínum, að engin þessi leið
sje viðunandi til úrlausnar, eins
og nú skal sýnt verða.
Þeir segja m. a. bls. 8—11:
„Það er skoðun okkar, að hver
sú lausn „dýrtíðarvandamáls-
ins“, sem ekki tekur fyllilega
tillit til eftirfarandi atriða, sje
óviðunandi.
1. Viðhalda verður fullri at-
vinnu.
2. Viðhalda verður kaupmætti
dagkaupsins.
3. Utiloka verður alla spákaup
* mennsku í sambandi við
lausnina.
4. Jafnvægið á milli innflutn-
ings og útflutnings verður
að nást við sem hæstaitþjóð-
artekjur.
5. Aðferðin, sem valin er tij
að skapa jafnvægið verður
að vera fljótvirk og hreyf-
anleg.
Eftir miklar bollaleggingar
komast höf. að þeirri niður-
stöðu (bls. 51), að hægfara verð
hjöðnun uppfylli „ekki eitt ein-
asta af hinum fimm skilyrðum“,
snögg verðhjöðnun hafi „þann
kost framyfir hægfara verð-
hjöðnun að hún uppfylli betur
fyrsta og fjórða skilyrðið“, en
gallar og kostir gengislækkun-
ar sjeu „svipaðir og snöggrar
verðhjöðnunar“. — Höfundar
hafa hjer sjálfir dæmt allar
þessar leiðir „óviðunandi“ svo
að ekki verður um villst, en
jeg sagði aðeins að þeir teldu
þær ekki „viðunandi lausn“, og
býst jeg ekki við að nær verði
komist meiningunni.
2. Höfundar segja: „Það er
ekki rjett, að við teljum ný-
sköpunina „fullnægjandi fram-
tíðarlausn í sköpun jafnvægis-
ins í utanríkisviðskiptunum".
Það er þvert á móti skýrt fram
tekið á bls. 30—31 að um það
sje ekkert hægt að segja“.
Þar segir, að óvissan liggi
m. a. í „markaðsaðstæðum er-
lendis“.
Um markaðshorfurnar segir
m. a. bls. 7: „Allar líkur benda
ti.1 þess að við getum aflað okk-
ur nægra markaða með viðun-
andi verði fyrir allan þann fisk,
sem við getum hraðfryst og
saltað, og jafnvel viðunandi
markað fyrir ísfisk annarsstað-
ar en í Bretlandi". Á bls. 36
segir svo: „Þær ráðstafanir, sem
getið var um hjer að framan,
miðuðu fyrst og fremst að því
að greiða götu nýsköpunarinn-
ar, og skapa þannig jafnvægi í
utanríkisviðskiftum að nokkr-
um tíma liðnum“.
Jeg get tekið það fram hjer,
að jeg gerði engar tilraunir til
að elta ólar við mótsagnir bækl-
Hús á san
ingsins. Þvert á móti lagði jeg
megináherslu á að fylgja höfuð-
línunum í hugsanagangi höf-
unda, þrátt fyrir mótsagnir. Ef
ekki má draga þá ályktun af
þessum setningum, sem jeg hefi
gert, en þeir telja ranga, hefðu
þeir þurft að taka skýrt fram,
að menn skyldu varast að taka
yfirleitt nokkurt mark á því
sem þeir segðu.
★
3. Höfundar segja: „Það er
ekki rjett, að við leggjum til,
að ríkið taki sjer þær skyldur
á herðar „að tryggja sjávarút-
veginum hallalausan rekstur
við þessu verðlagi innanlands,
hvaða lækkun, sem kann að
verða á útflutningsafurðunum
og hver sem aflabrögðin kunna
að vera“. Okkur hefir vitaskuld
aldrei dottið í hug önnur eins
fjarstæða og að sjerhverjum
trillubát skuli tryggður halla-
laus rekstur hver sem aflabrögð
hans sjeu og hvernig sem afli
hans sje verkaður.“
Þessi athugasemd er næsta ó-
þörf og orðalag mitt gefur ekk-
ert tilefni til hennar. Með sjáv-
arútveg á jeg auðvitað við þá
starfsemi sem rekin er á reglu-
bundinn hátt í sambandi við
vertíðir, en ekki þótt einhver
fiski sjer í soðið, og það þóttist
jeg vita að höfundar meintu.
Að öðru leyti setja þeir sjálfir
engin takmörk, eins og sjá má
af eftirfarandi setningum: „Til-
lögur okkar eru í stuttu máli
þær, að ríkið ábyrgist útflutn-
ingsverð á sjávarafurðum er á
hverjum tíma sje svo hátt, að
þessi atvinnuvegur geti að
minnsta kosti greitt þeim sem
við hann vinna sömu laun og
aðrar atvinnugreinar og all-
miklu meira, þegar betur geng-
ur, heppnin er með og dugnað-
urinn nógur. Sje verðið erlendis
lægra en það verð, sem þannig
teldist nauðsynlegt yrðu greidd
ar útflutningsuppbætur." „I
lok hverrar vertíðar yrði gert
úpp hvað verðið þyrfti að vera
með tilliti til aflabragða og út-
gerðarkostnaðar.“ (bls. 44—45)
Af gengislækkun myndi leiða,
„að verð allra útfluttra vara
myndi hækka hlutfallslega jafn
mikið, og þannig gæti orðið
óþarflega mikil hækkun á sum
um vörutegundunum, t. d. síld-
arafurðum. Þetta væri hægt að
varast með þeirri aðferð sem við
stingum hjer upp á, þar sem
hafa mætti útflutningsuppbæt-
urnar breytilegar eftir vöruteg-
undum“, (bls. 46).
Af þessu er ljóst að höfundar
gera ráð fyrir, að til þess gæti
komið, að verðbæta þyrfti all-
ar útflutningsvörur sjávarút-
vegsins „vegna aflabrests eða
di.
verðfalls“, aðeins mismunandi
mikið eftir aðstæðum.
Höfundar telja það rangt hjá
mjer, að ekki sje hægt að reikna
út fyrirfram hvað tillögur
þeirra myndu kunna að kosta
rikissjóðinn, og telja að ef „verð
bættur verður allur bátafisk-
ur, þannjg að það mark náist,
sem við höfum sett, myndi það
kosta röskar 20 millj. kr.“
Jeg hefi ekki gert tilraun til
að sannprófa þessa áætlun.
Annars gengu höfundar ekki út
frá neinni slíkri takmörkun
verðuppbóta við bátaflotann,
eins og sýnt hefir verið, í öðru
lagi eru þá ótalin útgjöld vegna
niðurgreiðslu á verði innfluttra
vara, sem „innganga“ í vísi-
töluna, svo og allur sá kostn-
aður, er af sjálfum ráðstöfun-
unum leiddi.
Þá má minna á það að bæjar-
og sveitarfjelögin þyrftu að fá
bætur fyrir rýrnun á skattstofn
um þeirra og bændur fyrir
minkandi neyslu innanlands á
landbúnaðarafurðum o. s. frv„
svo að dæmið liggur ekki alveg
eins ljóst fyrir og höfundar
vilja nú vera láta.
★
Þess er ekki kostur að rekja
öll atriði í svargrein J. J. H.
og T. Á. svo nákvæmlega sem
að framan hefir verið gert. Það
yrði allt of langt mál. Þessi
dæmi ættu að nægja til að sýna
hve haldgóðar athugasemdir
þeirra eru, en jeg mun þó fara
nokkrum orðum um önnur atr-
iði greinarinnar.
4. Höfundar segja að það sje
ekki rjett hjá mjer „að við álít-
um að tillögur okkar uppfylli
til hlítar" það skilyrði að rýra
ekki kaupmátt dagkaupsins.
Þeir geta ekki flúið frá þeirri
yfirlýsingu sinni (sbr. ennfr.
hjer að framan), að þeir telja
hverja þá láusn ,,óviðunandi“,
sem ekki taki fullt tillit til
hinna fimm skilyrða, og þar
með að rýra ekki kaupmátt dag
kaupsins. Jeg lagði áherslu á
að sýna að tillögur höfunda
þvprbrytu þetta meginskilyrSi,
og að hinar óheillavænlegu af-
leiðingar þeirra fyrir skattborg
arana myndu hvila* með ofur-
þunga á öllum almenningi. Höf-
undar þurfa því ekki að falla
í stafi yfir því, að jeg verði
nokkru rúmi til þess að ræða
þetta atriði. Jeg þykist ekki
þurfa að- endurtaka hjer það,
sem jeg um það hefi sagt, og
læt mjer nægja að visa til þess.
Til skýringár mætti tilfæra
hjer setningu úr kafla, þar sem
höf. eru að lýsa ágæti úrræða
sinna (bls. 53): „Sá eini vafi,
sem á gæti leikið er, hvernig
þau samrýmast öðru skilyrð-
inu, að viðhalda kaupmætti
dagkaupsins“. Fyrir mjer vakti
fyrst og fremst að sýna fram á
þá augljósu staðreynd, að eng-
inn vafi er á, að þau brjóta al-
gjörlega í bág við þetta skilyrði.
Það er auðvitað meinlegur mis-
skilningur, sem stafar af fljót-
færni, að álykta, að „þau tryggi
óbreyttan kaupmátt dagkaups-
ins gagnvart þýðingarmestu
lífsnauðsynjum“ (bls. 54). Ekk-
ert er líklegra en „úrræði“ höf.
myndu t. d. draga stórkostlega
úr neyslu nýmjólkur, smjörs og
kjöts, en þessar vörutegundir
munu almennt taldar til lífs-
nauðsynja, auk þess sem þæc
hafa sína þjóðhagslegu (og sum
part heilsufræðilegu) sjerstöðu
í neyslu landsmanna.
★
Höfundar minnast á það, og
telja það mikla yfirsjón af
minni hálfu, að í hópi „starfs-
manna“, sem jeg tala um, sjeu
t. d. ýmsir menn, sem geti ekki
talist almennir starfsmenn.
Það er mjer fullkunnugt, en
jeg ræddi það ekki af þeirri
ástæðu, að það skiptir ekki máli
í þessu sambandi, dæmið er
jafn ljóst fyrir því.
Jeg talaði um hlutfall, sem
ókleift er að ákveða með fullri
nákvæmni. Árið 1940 töldust
taép 80% íbúa Reykjavíkur til
verkafólks og „starfsfólks“ ýmis
konar. Ibúatalan mun nú vera
ca. 50 þúsund og ca. 80% af
þeirri tölu er ca. 40 þúsund.
Hlutfallstalan gæti nú verið t.
d. frá 78% upp í 83% og sam-
svaraði sá mismunur 2—3 þús.
miðað við ca. 50 þúsund.
Statistik er sjaldan hárná-
kvæm, ekki síst þegar engar
nýjar tölur liggja fyrir, en get-
ur þó gefið nægjanlega ljósa
skýringu hlutanna. Þótt tiltölu-
lega mjög lítið brot þeirra, sem
taldir eru til, verkafólks og
starfsmanna, sjeu ekki almenn-
ir launþegar, er þó óhætt að
draga þá ályktun af manntal-
inu, að um 80% íbúanna telj-
ist til vinnandi stjetta verka-
manna og almennra starfs-
manna, en hins vegar er ekki
hægt að ákveða raunverulega
tölu þeirra, án þess að skakki
hundruðum eða jafnvel nokkr-
um (fáum) þúsundum. Dæmið
sannar jafn ljóslega fyrir því,
að þessi yfirgnæfandi meiri-
hluti bæjarbúa telst til um-
ræddra stjetta, en hjer lág ekki
fyrir að sýna annað. Athuga-
semd höf. ber því viðvanings-
hætti þeirra, í því að fara með
tölUr og draga ályktanir af
statistiskum upplýsingum, því
miður leiðinlegt vitni.
'k
Það er alrangt hjá höf. að jeg
geri „einkennilega tilraun“ „til
að sýna fram á að illmögulegt
sje að ná hærri sköttum af há-
tekjumönnum. Þeir sjeu bæði
svo fáir og hátt skattaðir fyrir“.
Á það legg jeg alls engan dóm,
en sýni fram á, að ef hækka
ætti heildarupphæð tekjuskatt-
anna um t. d. 50% myndi þurfa
að hækka skattana á lægri
tekjuflokkunum miklu meira
en sem því svaraði, vegna þess
að hæstu tekjuflokkarnir þola
ekki þá hækkun skattanna, án
þess að tekjurnar þurkuðust út
Frarnh. á b!<=