Morgunblaðið - 03.02.1948, Page 7

Þriðjudagur 3. febrúar 1948.
MORGUNBLAÐIÐ

7 1
Minniogarorð um
Guðrúnu Jénsdóttur
Í>ANN 8. desember síðastliðinn
Ijest á heimili sínu í Naustvík í
Strandasýslu Guðrún Jónsdótt-
ir. Þar var hún fædd 20. júlí
1856, og var þar allan sinn ald-
ur, sem var níutíu og eitt og
hálft ár.
Einu sinni fór hún út úr sveit
inni með fósturdóttur sína til
lækninga. Það var allt hennar
ferðalag. Ung giftist hún Sveini
Guðmundssyn bónda, og tók að
sjer þrjú ung stjúpbörn, sem hún
var eins og besta móðir. Þau ólu
svo upp Þórarinn Björnsson,
bróðurson hennar og Sigurð
Björnsson, sem dóu báðir á besta
skeiði. Einnig höfðu þau fleiri
börn, sem nutu umönnunar
hennar.
Þau hjón voru samhent og voru
bjargálna, þó jörðin væri lítil,
og mörg harðindaárin á 19. öld-
inni._ Hún var viðurkennd fyrir
góðvild við sitt skyldfólk og aðra,
sem hún var samferða. Hún var
mesta dugnaðarkona til allra
verka, og hafði góða heilsu frani
á seinustu ár.
Þegar hún var níræð, heim-
sóttu hana margir sveitungar
hennar og stóð hún fyrir beina.
Við höfðum brjefaskifti frá því
jeg fór úr sveitinni 1911. Seinasta
brjefið fekk jeg í júlí síðastliðn-
um, og var hún þá farin að bú-
ast við heimförinni, en kveið
engu. Fyrir slíka þjóðfjelags-
þegna er það ástæðulaust.
Stefán J. Björnsson.
Alfreð Dan Sigur-
björnsson
HANN var fæddur 21. febrúar
1911 á Fjarðaröldu í Seyðisfirði
og ljest 30. júlí s. 1. Hann var
sonur hjónanna Jóhönnu Jóns-
dóttur og Sigurbjörns Stefáns-
sonar kaupmanns í Sandgerði.
Það var sár harmafregn fyrir
aldraða foreldra og systir hans,
Guðnýju Fanndal á Siglufirði.
sejn var í heimsókn hjá þeim,
Jeg, sem þetta rita þekkti Alfreð
sáluga frá vöggu til grafarinnar.
Hann var ágætum gáfum gædd-
ur, bæði til munns og handa,
sjerstaklega hafði hann mikla
. skilningsgáfu og minnisgáfu, svo
af bar, einnig lá honuin alt í
augum uppi til handanna, og
. bar snemma á því hjá honum,
sem barni. Hann var fríður mað-
ur og vel vaxinn, og alveg sjer-
staklega kurteis og prúður í allri
framkomu, hann kom sjsr ákaf-
lega vel við alla, sem hann var
með, bæði sem barn og fullorð-
-inn maður, og jeg er viss um að
hann hefur engan cvin átt, hann
var vinavandur, er vinátta hans
var trygg og einiæg, þar sem
hann tók hana.
Hann gekk í Verslunarskóla Is-
lands og lauk þar góðu fullnað-
arprófi, hann hafði ýms störf
með höndum, en mest verslun-
arstörf, oftast skrifstofustörf, síð
ast vann hann að þeim, hjá h.f.
Smiður. Forstjóri þess, hinn
mikli ágætismaður Arni Pálsson
reyndist honum mjög vel, og
Ijetti honum oft þung spor, sem
hann ‘átti mörg á hinni stuttu
lífsleið, sem var 36 ár. Hann
lætur eftir sig einn son 13 ára
að aldri, sem er í ástríku fóstri
hjá merkishjónunum Brynjólfi
.Eií'íkssyni móðurafa sínum, og
konu hans frú Pálínu Guðmunds
dóttir. Þessum hjónum og Árna
Pálssyni ofrstjóra, og Þórði Guð-
mundssyni vini sínum nú búsett-
um í Sandgerði, hefði hann ef-
laust viljað senda kveðju sína,
með hjartans þökk fyrir alt óg
alt. Svo vil jeg að endingu fyrir
hans hönd, kveðja soninn, móður-
ina hjartkæru, föðurinn og syst-
urina með þessum Ijóðlínum.
Góða nótt í gegnum myrkrið
svartá. '.
Guð mjer sendir ijósið blítt og
I bjart.
Grátið ei.þótt gröfin hylji ná.,.
Gyðs á landi fáið mig að sjá.
Aðalheiður Gestsdóttir.
Auðveldar umbætur eru
ekki einskisverðar
‘ i.
ALLIR góðir menn eru svo
gerðir, að þeim þykir leitt til
þess að vita, að eitthvað það sem
til er stofnað með kostnaði og
fyrirhöfn, og til gagns gæti orðið,
eða gamans, verður þó fyrir þá
vömm sem vel mætti varast, að
litlum notum eða engum. Einsog
er t. d. þegar ritgerð eða grein,
sem góð getur verið og g'agnleg,
verður ólæsileg sakir hörguls á
prentsvertu. En slíks gerast nú
mörg dæmi hjá oss, og þó eink-
um þar sem um dagblöðin er að
ræða. Og ekki eru heldur í út-
varpinu dæmin fá úr sömu átt,
þó að með öðrum hætti sje, eins
og gefur að skilja. Sögur eru
lesnar upp, og erindi flutt þannig
að í flestum setningum er eitt-
hvað af orðum óskiljanlegt. Er
þar til lítils að verið, og væri þó
auðvelt að ráða á þessu bót.
II.
Þeir sem koma þannig fram í
útvarpi, að vjer missum aldrei af
orði eða atkvæði, eru íþrótta-
menn hins talaða máls, í lestri
og ræðu, svo sem prófessorar,
prestar, stjórnmálamenn og leik-
arar, að ógleymdu hinu fasta
starfsfólki stofnunarinnar, flestu,
og enn nokkrum öðrum, konum
og körlum. Til þess að verða slík-
ur íþróttamaður þarf vitaniega
mikla æfingu. En með tiltölulega
lítilli fyrirhöfn má þó í þessum
efnum vinna þá bót, að miklu
muni. Svo þarf að breyta til, að
enginn tali svo eða lesi í útvarp,
að hann hafi ekki áður fengið að
heyra sjálfan sig af plötu. Þá
fyrst er hann heyrir til sjálfs
sín þannig, gefst honum til fulls
kostur á að gera sjer grein fyrir
því, hvernig framburður hans er,
einsog hann kemur hlustendum
til eyrna. Þá fyrst geta honum
orðið gallarnir nægilega ljósir.
Og fyr en svo er orðið getur hann
vitanlega ekki farið að hugsa um
að laga þá.
III.
Skal þá minst á sumt það sem
mjer þykir helst athugavert í
þessum efnum. Mjög algengur er
sá galli, að menn eru of hrað-
mæltir. Þó að ekki væri annað,
þá nægir slíkt til þess að menn
hafa miklu síður not af því sem
sagt er. Kemur þar til greina
það sem í- sálfræðinni er nefnt
apperception.
Það er ekki nóg að heyra, menn
verða einnig að hafa nokkurn
tíma til að gera sjer grein fyrir
því, hvað það er sem þeir liafa
heyrt. Annar algengur galli er
sá, að menn kunna ekki nógu
vel skil á því sem greinarmerki
tákna í ritmáli. Mun vera óhætt
að segja, að í því efni taki ræðu
snillingar í prestastjett ekki síst.
öðrum fram. Þá er enn sá galli
sem mikið ríður á að forðast, en
ekki mun vera vandalaust að
laga. En það er, að í framburð-
inum verði „o“ að „u“, og „i‘: að
„e“, eða á hinn veginn. Það er
þessi galli sem fastur er orðinn
í dönsku máli, og þó kveður
ennþá meira að í ensku. Og yfir-
leitt á sá galli ríkan þátt í að
setja nokkurn skrílskubrag á
nýu málin, svonefndu. En eftir-
tektarvert er það, hve mjög
ítalskan ber af öðrum Evrópu-
málum í því efni. Og á jeg þar nú
raunar ekki svo mjög við það, að
ítalskan sje skýr af stafavíxlum
slíkum sem t.d. að si (ef í latínu)
varð se (sig) en se (sig í latínu)
varð si, heldur hitt, hversu þetta
dótturmál latínunnar, ber um
skýrleika framburðarins, af öðr-
um þeim Evrópumálum sem
mjer er nokkuð kunnugt um.
Mun þar koma til greina arfur
frá hinum stórkostiegu róm-
versku ræðusnillingum fornald-
arinnar. Þar sem ekki voru dag-
blöðih, varð sá sem hafa víldi
áhrif, að tala þa!nriig að hanri
gæti Verið viss urri að menn
skildu hann. „Nosti sonitus nost-
ros“, segir Ciceró, hinn ágætasti
ræðusnilliugur rómverskur, í
brjefi til vinar síns. Ræða hans
mun hafa verið'ágætlega skýr og
hljómmikil, eða „rómurinn mikill
yfir málinu“, eins og segir í
Sverris sögu. Sonitus hljómur;
.getur jafnvel þýtt: þruma. Og
víkur þar að vísu að því sem
mikið atriði er í útvarpsflutningi.
Því að það er algengt, og getur
jafnvel komið fyrir æfða ræðu-
menn, að lokaorð setningar og
lokaatkvæði orða, heyrast alls
ekki, „rómurinn yfir rnálinu" er
þar svo lítill. Og það er ekki síst
í því efni, sem ræðumönnum
gæti orðið að miklu liðí að fá
að heyra sjálfa sig af plötu. Þeir
mundu þá miklu auðveldlegar
geta áttað sig á því hverskonar
beiting eða vanbeiting raddar-
innar það er, sem til þess leiðir
að orð eða atkvæði tapast út-
varpshlustendum alveg, og því
sjerstaklega mikið ríður á að forð
ast.
IV.
Til að koma í veg fyrír nokk-
urn misskilning sem orðið gæti,
skal þess getið, að jeg er sjálfur
langt frá því að vera slyngur
erindisflytjandi í útvarp, og tel
mig ekki mundu eiga meira skil-
ið en aðra einkunn fyrir útvarps-
framburð. Veldur þar þó mestu
um að jeg hefi ekki átt þess kost
að æfa mig eins og þurft hefði,
en miklu síður hitt, að jeg beri
ekki skyn á hvað er góður flutn-
ingur og hvað ekki. En því er
þetta ritað, að mjer virtist sjer-
staklega framfaravænlegt í þessu
efni, að fá að heyra sjálfan mig
af plötu. Og ekki síður þó vegna
þess, að þó að oft sje að útvarp-
inu fundið og oft, þá hefir
flest af því verið annað en það,
sem að mínum dómi er mest þörf
in á.
V.
Utvarpið er sú stofnun sem oss
öllum ætti að vera annt um að
gæti orðið að sem mestum not-
um og til sem mestrar skémtun-
ar. Því að ekki er gamanið einskis
vert. En best þó þegar hvort-
tveggja getur farið saman, gagn-
ið og gamanið. Og er það vissu-
lega gott gaman, að geta látið
sjer fara fram að þekkingu. Ætti
í stofnuninni að vera í fyrirrúmi
það sem miðar til að auka hlust-
endum skilning á heimi og lífiL
Og þó sjerstaklega það sem orð-
ið gæti til að efla þekkingu vora
og skilning á landi voru, þjóð og
sögu. Og þó að nokkuð hafi þar
verið að því gert, og vel, að lesa
Islendingasögurnar og skýra, þá
þarf betur að vera, áður þeir
verði aðeins fáir, sem eru þeim
ókunnugir og kunna ekki að
meta þær rjett. Og vara þarf
menn rækilega við þeirri villu,
sem í útlöndum kveður ekki lítið
að, og þó er meir en lítið skað-
leg, að til bókmenta sje helst
ekki annað teljandi en það sem
skáldskapur er, leikrit, ljóð og
skáldsögur; þ. e. slíkt sem forn-
menn vorir kölluðu lygisögur
(ekki lygasögur!). Jeg ætla, eins
og geta má nærri, ekki að fara
að gera lítið úr góðum skáld-
skap; eri vanmentun hlýst af, ef
menn ímynda sjer, að mentun og
nýar hugsanir, sje fyrst og fremst
að sækja í það sem skáldin hafa
ritað. En alveg væri það rangt
að ætla að leggja íslendingasög-
ur að jöfnu, við skáldsögur síð-
ari tíma. Það er nógu skrítið að
virða fyrir sjer í þessu sambandi
orðtækið „fagrar bókmentir“
(þýðing á frönskp. orðunum
„belles lettres“) sem hefir verið
haft einungis um skáldbókment-
ir. í samræmi við þann hugsun-
arhátt, þá yrði að telja Finn-
bogasögu ramma, sem er ein af
lökustu Islendingasögunum, tii
fagurra bókmenta, ef Finnur
Jónsson hefði rjett fyrir sjer; en
liann segir í bókméritdsögu Sinn.v
að hún sje „skáldsaga frá rótum“.
Það er nú raunar auðvelt að sýna
Lram á, einsog'jeg hefi gert' í
kafla í bók ‘riiinni Sannýal, að
sagan um Finnboga ramma er að
verulegu leyti sönn, en samt
stendur hún að sannleiksgildi
langt að baki Vatnsdælu, sem er
þó ekki ein af allrabestu Islend-
ingasögunum, en ekki getur þó
komið til mála að telja til fag-
urra bókmenta, ef aðeins lygi-
sögur eiga að hljóta svo veglegt
heiti. Og engin fornrit vor væru
þeim heiðri fjær en einmitt allra
mestu snildarverkin, einsog Egia
og Heimskringia. Jeg hefi verið
að lesa Eglu við og við í meir
en 60 ár, og mundi jeg ekki svo
gert hafa, ef jeg hefði ekki ver-
ið sannfærður um, að markmið
höfundarins hefir verið, að segja
sanna sögu, en ekki að búa til
skáldsögu. Og ekki þarf að efa
hver sá höfundur er, nje heldur,
að honum hefir tekist með fá-
dæmum vel. Ekki er það aðdáun
á Agli sem því veldur að jeg
hefi lesið þá sögu svo oft. Arin-
björn hersir er það sem jeg dáist
mest að. Sagan af því hvernig
Arinbj. bjargar í Jórvík lífi Egils
æskuvinar síns, hygg jeg sje eitt
heimshámark frásagnarlistarinn-
ar, og því stórkostlpga drengskap
arafreki fyllilega samboðin sem
af er sagt. Og ekki hygg jeg að í
lygisögu hefði verið hægt að
segja eins vel. Því að orðin: sann-
leikurinn er sagna bestur, eru
sönn einnig í þeirri merkingu, að
hin æðsta list getur ekki komið
fram öðruvísi en í sambandi við
sannleikann. Og sje sagt það sem
satt er, að ekki hefði sú frásögn
getað orðið eins ljómandi, ef ekki
hefði verið af skáldi að segja,
þá er þess að gæta, að hinar
^njöllu vísur Egils voru ekki um
aðeins ímyndaða hluti og at-
burði, heldur lýsingar á veru-
leika. Einsog t. d. þessi, sem af-
bragð er:
Vasa tunglskin
trútt að líta
nje ógnlaust
Eiríks bráa,
þá’s ormfránn
ennimáni
skaut allvalds
ægigeislum.
Eiríkur blóðöx mun hafa verið
eygður mjög, og augnaráðið ekki
blíðlegt þegar hann leit til Egils,
einsog ekki var heldur við að
búast, þar sem Egill hafði drepið
son hans. Og nú getum vjer vit-
að, að 1 raun og veru er um
geislun frá augum að ræða.
VI.
Mjer virðist ástæða til að vona,
að til nokkurs gagns gæti orðið
að minnast á þetta í grein sem
skrifuð er til þess að greiða fyrir
því, ef verða mætti, að útvarpið
gæti orðið að meiri notum sem
mentastofnun. Þyrfti meira að
gera að upplestri fræðibóka en
verið hefir. Mætti þar margar
nefna, þó að jeg láti mjer nægja,
að minna á bækur einsog „ís-
lenska menningu“ eftir dr. Sig
urð Norðdal, ævisögu Jóns Sig-
urðssonar, eftir dr. Pál Eggert
Olason, og bók Jóns heitins Aðils
prófessors um Skúla fógeta. Þá
minnist jeg ekki þess, að hafa í
útvarpinu nokkurntíma heyrt
nokkuð um Njólu Björns Gunn-
laugssonar eða úr henni. Og má
þó ekki falla í gleymsku þessi
merkilega heimsfræðitilraun, sem
spekingurinn setti fram þannig,
að telja verður frá því sjónar-
miði, til íslenskra rímna. Jeg
minnist frá æskuárum mínum
vinnumanns í sveit, sem hafði
sjer til skemtunar á sunnudög-
um að kveða Njólu.
Ekki var hann ógreindur sá,
og kunni mun betur að meta
þetta snildarverk spekingsins en
jeg, á þeim dögum, og þó síðar
væri. Því miður hafði þessi mað-
ur ekki líkamskrafta að því skapi
sem hann var gáfaður. Hann
þoldi ekki erfiðisvinnuna sem
hanri varð á sig áð leggja, og dó
ungur, af hjartabilun, að því er
jeg hygg mjer muni vera óhætt
að fullyrða.
' N- Okt.—des. ’47.
Helgi Pjeturss.
Preussen sækir ■ ’
gjafasííd
ÞÝSKI togarinn Préussen,
sem á dögunum var tekin hjeri
í landhelgi og sem svo fjekk
að vinna af sjer sektina við að
flytja síld til Siglufjarðar, er
kominn hingað aftur.
Skipið kom í fyrrinótt. Hing-
að er það komið til þess að
sækja farm þann er Síldarverk
smiðjur ríkisins, útgerðarmenn
báta er stunda sildveiðar hjer
og sjómenn gáfu íbúum í Wes-
ermúnde. nJ
„Tarzan" ætlar að
synda yfir Erma-
sund '

JOHNNY Weissmuller, sem ep
einn af bestu sundmönnum, sem
uppi hafa verið, hefur tilkynt
að hann æti sjer að synda yfir*
Ermasund á mettíma næsta vor,
Weissmuller er 38 ára gam«
all og er nú orðinn þekktari
fyrir leik sinn í Tarzan-mynd-
unum en sundafrek sín. Murí
þessi tilraun „Tarzans" til aS
synda yfir Ermasund að vonum
vekja mikla athygli. ,

Frh. af bls. 6.
stað gott til næsta ársþings ÍSt
og kveðst þar muni svara til
saka, hvort sem það verði í sam-
bandi við þetta mál eða önnur.
Ef stjórnin hefir slæma sam-
visku getur hún sjálfri sjer um
kennt, því ekki höfum vjer beðið
hana að brjóta lög sín, heldur
þvert á móti varað hana við því.
Oss kæmi þó ekki á óvart þótt
stjórnin yrði að gefa skýringu á
ýmsu á næsta ársþingi, og hvað
þessi mál snertir t. d. á því, hvers
vegna hún forðast í hálfau
fimmta mánuð að svara brjefum
vorum og munnlegum fyrirspurn
um, en leitaði í þess stað til ÍBR
og fleiri aðila, einstaklinga og
fjelaga, sem ekki hafa neitt um-
boð til að semja um sjergreinar-
mál frjálsíþróttadómara — og
óskaði eftir áliti þeirra á uppá-
stungum sínum um próflaus
landsdómaraefni, í stað þess að
bera allt slíkt undir eina viður-
kennda aðilann um þessi dóm-
aramál hjer í höfuðstaðnum. svo
sem margir þessara aðila bentu
henni og á að gera.
Ennfremur kann að vera að
óskað verði skýringa á því, hvers
vegna stjórn ISl hafi hent dóm-
araprófsreglugerð þeirri, sem
vjer sendum henni til staðfest-
ingar (og var í meginatriðum
eins og sú, er hún braut) — en
samið í þess stað aðra nýja núna
um áramótin, sem er x algeru ó-
samræmi við gildandi lög og
reglur, og þannig hagrætt, að hún
heimilar lögbrot þau, sem ÍSl
framdi með landsdómarastað-
festingunni, og minnist ekki á
neitt dómarafjelag frgkar en
það væri ekki til.
Enda þótt stjórn ÍSÍ hafi sí og
æ látið það í ljósi, að hún vilji
ekkert kannast við tilveru Frjáls
íþróttadómarafj elags Reykj avík-
ur (þótt hún hafi sjálf staðfest
lög þess) munum vjer iáta oss
það í Ijettu rúmi liggja, því frá
þessum áramótum heyra sjer
greinarmál vor frjálsíþrótta-
manna beint undir þá menn, sem
hafa vit og þekkingu á' þessum
málum, sem sje Frjálsíþrótta-
| samband Islands — og treystum
jvjer því að hjá þeim verði'mál-
um vel borgið. >
Af sömu ástæðum munum vjer
lofa stjórn ISl að eiga síðasta orð
; ið í þessu máli, hafi hún geð í
sjer til að stangast lengur á við
sínar eigin reglur.
Virðingarfyllst, 11
Stjórn FrjálsíþróttadðmaiáfjelagS
Reykjavíkur (FDR). _