Morgunblaðið - 24.12.1948, Page 5

Föstudagur 24. des. 1948.
-V
MORGUNBLAÐIÐ
ÚTSUÐUR frá Kaupmanna-
hafnarháskóla liggur gömul
gata, er ber nafnið St. Pjeturs-
ístræti. Flestar byggingar við
hana eru gömul og fremur forn
fáleg fjögra til fimm hæða hús.
Gatan er fremur þröng og ber
þess vott að hún er meðal eldri
hluta hinnar sviphýru dönsku
höfuðborgar.
Síðari hluta dags haustið
1947, lagði jeg leið mína í þessa
götu. Veður va'r fremur drunga-
legt og rökkur var að síga yfir.
I St. Pjetursstræti voru fáir á
ferli. Hinar gömlu bókabúðir
götunnar voru lokaðar, önnum
dagsins var lokið.
Hús skáldsins.
Fyrir 102 árum bjó íslenskur-
maður, skáldið, náttúruskoðar-
inn og fagurkerinn, Jónas Hall-
grímsson, í húsinu númer 22
við þessa götu. Erindi mitt
þangað nú er að leita þetta hús
uppi, skoða það og skapa mjer
mynd af staðnum, þar sem
grimm örlög rjeðu niðurlögum
listaskáldsins góða. Um þetta
stræti lágu leiðir hans í nokkr-
ar vikur áður en hann ljest 37 V2
árs gamall árið 1845.
Jeg veit ekki hvernig píla-
grímum er innanbrjósts er tak-
marki þeirra er náð og þeir
standa á þeim stað, er trú þeirra
hefur helgað. En þegar jeg stend
í framandi landi fyrir framan
síðasta dvalarstað ástsælasta
skálds þjóðar minpar og minn-
íngunum um líf hans og starf,
gleði og harma, skýtur upp í
huga mínum, finst mjer jeg vera
staddur á helgum stað.
Sí. Pjetursstræti
nr. 22.
I aprílmánuði árið 1845 er
talið að Jónas Hallgrímsson hafi
flutt í herbergi, er hann hafði
leigt í húsi við St. Pjetursstræti
nr, 140, sem nú er númer 22,
við götuna. Hús þetta er fjögra
hæða steinhús með kvisti. Var
herbergi Jónasar á fjórðu hæð.
Einhvern tíma hefir þessi bygg
ing verið kölkuð eða máluð
hvít. En í dag er hún skellótt
og skítug. Það, sem fyrst vekur
athygli á henni er lítil, hvít
steintafla á framhlið annarar
hæðar. Efst á þessari töflu er
mynd af hörpu, en fyrir neðan
hana eru þessi orð letruð:
„Ðen islandske Digter Jónas
Hallgrímsson, födt paa Gaarden
Hraun í Oxnadal 16. nóvem-
ber 1807, död i Köbenhavn 26.
Maj 1845, havde her sin sidste
Bolig“. ,
Tafla þessi var sett á húsið
árið 1928 og gekkst dönsk
mentakona, Ingeborg Steman,
að nafni, fyrir því. Voru þá 83
ár liðin frá dauða skáldsins.
Þegar frá er skilin þessi lát-
lausa steintafla með hörpu
sinni og áletrun, er nú ekkert,
sem sjerkennir húsið nr. 22 við
St. Pjetursstræti. í glugga við
hlið hennar á sömu hæð, er aug
.lýsing um að þar fáist „Kask-
etter og Huer ved billigste Pris-
er“. Fyrir neðan töfluna er aug
lýst tóbak og brennivín með
stórum stöfum. Við dyrnar á
götuhæð eru ýmsar fleiri aug-
Frá heimsókrt í St Pjetursstræti
lýsingar. Að húsabaki er lítill,
vanhirtur garður, þar sem nokk
ur börn eru að leikjum.
Þannig lítur þá dvalarstaður
Jónasar Hallgrímssonar í St.
Pjetursstræti út að utan í dag.
Frásögn Konráðs
Gíslasonar.
En áður en skygnst er um
þar hið innra, er nauðsynlegt
að rifja upp frásögn Kon-
ráðs Gíslasonar af slysför-
um Jónasar í þessu húsi, þeim
er síðar urðu honum að aldur-
tila.
Jónas hafði fyrstu mánuði
ársins 1945 tekið öflugan þátt
í undirbúningi íslenskra menta
manna í Kaupmannahöfn undir
f-yrsta fund hins endurreista
Alþingis. Verulegur þáttur þess
undirbúnings voru bænarskrár
í Skólamálum og verslunarmál-
um. Atti hann drjúgan þátt í að
móta stefnu þeirra. Þann 19.
maí var fundur haldinn og var
Jónas þar framsögumaður al-
þingisnefndarinnar. Lagði hann
m. a. mikla áherslu á að Þing-
vellir yrðu valdir fyrir þing-
stað. En í því máli varð skoð-
un hans undir. Tólf menn voru
á fundinum og samþyktu sjö
þeirra að óska þess að Alþingi
yrði háð í Reykjavík, en fimm
voru með Þingvöllum.
Daginn eftir, þann 20. maí.
er talið að hann hafi lagt síð-
SSsSv
Húsið nr. 22 við St. Pjetursstræti
ustu hönd á
verslunarmálum og safnað und
ir hana undirskriftum.
Aðfaranótt hins 21. maí gekk
Jónas heim til sín. En þegar
hann gekk upp stigann í St.
Pjetursstræti, hrasaði hann við
með þeim afleiðingum að
vinstri fótur hans gekk úr liði
um öklann, en jafnframt brotn-
uðu bæði sköflungurinn og
sperrileggurinn rjett ofan við
liðinn. Gengu beinin við það út
úr hörundinu og myndaðist við
það opið sár. Komst hann þó á
fætur og inn til sín, lagðist nið-
ur í fötum og beið svo morg-
uns. Þegar inn var komið til
hans um morguninn .og hann
var spurður, því hann hefði ekki
kallað á neinn sjer til hjálpar,
sagði hann, að sjer hefði þótt
óþarfi að gera neinum ónæði
um nóttina, af því hann vissi,
kvort sem væri að hann gæti
ekki lifað.
Þannig skýrir Konráð frá
þessum atburði.
A Friðriks-hospítal.
Strax og vitað er um slys-
farir Jónasar, gekkst Finnur
Magnússon fyrir því, að hann
væri fluttur á sjúkrahús og út-
vegaði honum vist á „Friðriks-
hospítal“, eins og hann kemst
að orði nokkru síðar í brjefi til
Bókmenntafjelagsins.
Um dvöl Jónasar þar kemst
bænarskrána í'Konráð að orði á þessa leið:
„Þegar Jónas var kominn
þangað og lagður 1 sæng, var
fóturinn skoðaður og stóðu út
úr beinin. En á meðan því var
komið í lag, og bundið um, lá
hann grafkyr, og var að lesa í
bók. en brá sjer alls ekki. Þar
lá hann fimm daga, vel mál-
hress og lífvænlegur yfirlitum.
En fimmta daginn að kvöldi,
þegar yfirlæknirinn gekk um
stofuna, sagði hann við aðstoð-
armenn sína, þegar hann var
genginn frá rúmi Jónasar:
..Tækin verða að bíta í fyrra-
málið, við þurfum að taka af
lim“. Hafði læknirinn sjeð, að
drep var komið í fótinn, en hins
varði hann ekki, að það myndi
dreifast. eins fljótt um allan
líkaman og raun varð á. Jónas
bað að Ijós væri látið.loga hjá
sjer um nóttina. Síðan vakti
hann alla þá nótt og var að
lesa skemtunarsögu, sem heitir
Jakob Ærlig, eftir enskan
mann, Marryat að nafni, þang-
að til að miðjum morgni, þá bað
hann um te, og drakk það, fekk
síðan sinadrátt rjett á eftir og
var þegar liðinn. Það var hjer
um bil jöfnu báðu, miðs morg-
uns og dagmála, hálfri stundu
áður en taka átti af honum fót-
inn“.
A þessari frásögn Konráðs
Gíslasonar, sem upprunalega
stafar frá ævisögu Jónasar, er
hann reit í Fjölni, hafa flestar
eða allar lýsingar á andláti hans
bygst síðan. Hún hefur brugðið
rómantískum blæ yfir hina
stuttu dvöl hans á sjúkrahús-
inu. Þessi frásögn var eins og
þjóð hans vildi að hún væri.
Hún vildi að Jónas hefði full-
komna rænu fram í andlátið og
að karlmenska hans og hetju-
lund fylgdu honum til hinstu
stundar.
í ritgerð, er dr. Gunnlaugur
heitinn Claessen ritaði í tíma-‘
ritið „Heilbrigt Líf“ árið 194.5,
bendir hann á það, að þegar
Konráð reit andláts lýsingu
þessa vinar síns og fjelaga, bá
hafi það einmitt vakað fyrir
honum að fullnægja þessum
upp. Dr. Claessen færir síðan
rök að því, að síðustu stunclir
Jónasar hafi liðið með alt öðr-
um hætti. Byggir hann rök-
semdafærslu sína á sjúkdóms-
lýsingu, sem læknar Friðriks
spítala rituðu í dagbók sjúkra-
hússins.
Lýsing dagbókar-
innar.
Samkvæmt dagbókinni vo.m
dánarorsakir þessar: 1. Opið
fótbrot, 2. Drep og blóðeitrun,
3. Bráð lungnabólga með ígercJ
í brjósthimnu, 4. Byrjandi
heilabólga. 5. Langvinn áfeng-
iseitrun, 6. Fitulifur.
Um andlátið segir í dagbók-
inni „ . . ., hvor han under Tilf.
af delir. trem. (delirium trem-
ens), og Gangræna ineipiena
(byrjandi drep) i den afficer-
ede Extremitet döde d. 26.
mai . . . .“.
Dr. Claessen telur að mjö.g
ólíklegt sje að lýsing Konráðs
á sjúkrahúsvist skáldsins geti
verið rjett. Útilokað sje ,iA
hann hafi hana eftir læknum
þess. Það sje auðsætt af frá-
sögn dagbókarinnar. — Hann
bendir einnig á það, að með
henni sje afsönnuð sú saga, sem
lengi hafi lifað, að Jónas hafi
verið veikur af syfilis, sem
margir hafi talið meðal orsaka
þung'lyndis hans og ógæíu. En
óliklegt telur hann, að Jó.nas
hafi lesið skemtisögur elns
heilsu hans var komið, enda
beri skýrsla spítala læknanna
með sjer, að hann hafi verið
með fullkomnu óráði áður on>
hann skildi við.
Hjer skal að sjálfsögðu ekk-
ert um það fullyrt hvor mynd-
in, sú, sem Konráð dregur op,
eða dagbók sjúkrahússins sýnir,
sje rjettari af banalegu skálds-
ins. Alyktanir þær, sern dr.
Claessen dregur af skýr:du
íæknanna virðast þó haía v iA
mikil rök að styðjast.
En þótt hin síðarnefnda væri
sannari, varpar það engurn
skugga á minningu Jónasar
Hallgrímssonar. Hún þolir Eiann
leikann um líf hans og dauöa-
stundir, hvernig sem hann lít-
ur út.
Stiginn, seni Jónas
hrasaði í.
En nú víkur sögunni að húsa
skipan á dvalarstað Jónasar.
Þegar gengið hefur verið Inn
um dyr á götuhæð hússins, tek-
ur við lítið fremra fordyri. Úr
innra fordyri liggur svo rnjór
og brattur stigi upp á efri hæð-
ir hússins. Upp þann stiga 'hef-
ur Jónas orðið að ganga til 'her-
bergis síns á efstu hæð. Stigi
þessi er úr trje og mun ' :tfu
verið það frá upphafi. Er hand-
rið nú báðum megin hans. Sam-
tals eru tröppur hans upp a«ð
annari hæð 13. En tvær hinnr
efstu þeirra liggja nokkuð a ská
þar, sem stiginn beygir.
Matthías Þórðarson þjcð-
minjavörður lýsir stigan::m
þannig í æfisögu skáldsins:
„Uppgangurinn í húsinu er
með óvenjulegri gerð og rsunar
Stiginn, sem Jónas Hallgrímsson fótbrotnaði í.
| óskum þjóðarinnar. Þess vegna háskalegri í myrkri fyrir ó-
hafi hann brugðið þessari mynd i Framh. á bls-. 12.